Згодна са шматвяковай традыцыяй, пасля рэзурэкцыйнай святой Імшы, якая звычайна цэлебравалася вельмi рана ў нядзелю, адбывалася цырымонiя асвячэння ежы на святочны стол. Вяртаючыся дадому, сям’я сядала за ўрачыстае снеданне, якое, як i сама ежа, называлася «свячонае».
Асвячэнне ежы ў Вялiкую суботу некалi адбывалася на шляхецкiх «панадворках». Лiчылася неабходным асвяцiць усё, што будзе прысутнiчаць на святочным стале. Да панскага двара прыходзiлi са сваімi кошыкамi i залежныя сяляне, i дробная навакольная шляхта.
Паколькi ў кожнай парафii жыла далёка не адна заможная шляхецкая сям’я, гэта працэдура займала ў пробашчаў шмат часу, таму паступова яна была забаронена бiскупамi, і асвячэнне пачало адбывацца ў касцёлах.
Аднак яшчэ да вайны, асаблiва ў вясковых парафiях, у касцёл iмкнулiся па-ранейшаму прывезцi ў вялiкiх кошыках усё, што збiралiся выставiць дома на святочнае нядзельнае снеданне. Сёння ж асвячаюць толькi выбраныя стравы.
У велiкодным кошыку, звычайна плеценым з лазы, традыцыйна знаходзяцца: яйкi — сiмвал новага жыцця, звычайна фарбаваныя (г. зв. «крашанкі») або маляваныя (г. зв. «пiсанкi»); велiкоднае ягня — загадзя прыгатаванае з масла або цеста ў адмысловых формах, пазней — з цукру або шакаладу, з харугвай, на якой напiсана «Аллелюя», што сiмвалiзуе ахвярную смерць i ўваскрасенне Езуса Хрыста; соль — як сімвал «солi зямлi».
Таксама традыцыйна асвячаюць хлеб, вяндлiны, хрэн (пазычаны са старазапаветнай пасхальнай традыцыi, паводле якой пасхальнае ягня належыць есцi з горкiмi травамi), перац, святочнае печыва — бáбы, кулічы, мазуркi, сырнiкi. Ну i, зразумела, свяцiлi ваду (у некаторых мясцовасцях пасля спаборнiчалi, хто ж хутчэй данясе буталь з асвячонай вадой да вёскi).
Сiмвалiчнае ягня з харугвай займае цэнтральнае месца на святочным стале. Калi няма магчымасцi вырабiць яго з масла, цеста, цукру або шакаладу, карыстаюцца шклянай або керамiчнай фiгуркай. Сiмвалiзуючы нашага Збаўцу, гэта фiгурка яднае таксама Вялiкдзень са Старазапаветнай Пасхай у адну непарыўную традыцыю.
Дэкараванне велiкодных яек — гэта своеасаблівае адмысловае рамяство, пра якое напiсана мноства кнiг, i ў свеце нават iснуе не адзiн музей «пiсанак», бо тэхналогiй i ўзораў дэкарацыi iснуе безлiч. Яйкi — сiмвал вечнага жыцця i надзеi, якую даў Хрыстус усiм людзям.
Яшчэ адна сiмвалiчная фiгурка на святочным стале, ужо менш распаўсюджаная, — гэта зайчык. Гэты звычай — нямецкага паходжання, i мае больш жартаўлiвы характар: малым дзеткам распавядалi, быццам бы менавiта зайчык «нясе» вялiкодныя яйкi.
Велiкодны пачастунак, у адрозненне ад вiгiлiйнага на Божае Нараджэнне, быў падкрэслена публiчным, тым больш, што свята працягвалася i ў панядзелак. Кожная гаспадыня iмкнулася пахвалiцца сваiм кулiнарным майстэрствам, а заможныя дамы — майстэрствам кухара.
У велiкодны панядзелак з ранiцы пад вокнамi пачыналi спяваць валачобнiкi (найперш песню «Вясёлы дзень для нас настаў»), атрымлiваючы ва ўзнагароду за гэта рэшткi святочных страваў, а часам і невялiкiя грошы.
Алесь Белы
