У тэалогіі тэрмін «вера» адносіцца да трох з’яваў-элементаў. Па-першае, вера як боская цнота, як выключны дар чалавеку. Чалавек сам не можа нарадзіць у сабе гэты дар, ён можа толькі падрыхтавацца на яго прыняцце і далей развіваць сваю адкрытасць на яго, узрошчваць яго ў сабе — перш за ўсё праз малітву і святыя сакрамэнты. Гэты дар можна выпрошваць у Бога для іншага чалавека — малітвай, постам, ахвярай.
Па-другое, вера як само вераванне — як акт веры ў Бога.
Па-трэцяе, вера як веравучэнне — ісціны пра Бога, у якія мы верым. Яны сфармуляваны ў выглядзе дагматаў веры, а найбольш важны іх зборнік — гэта Сімвал веры.
Усе гэтыя тры элементы маюць вельмі глыбокую ўзаемасувязь. Настолькі глыбокую, што адсутнасць аднаго элемента фактычна азначае адсутнасць двух іншых. Прычым чалавек можа валодаць усімі гэтымі элементамі (а значыць мець сапраўдную веру), не ўсведамляючы аднаго або двух з іх.
Першы Ватыканскі Сабор у 1870 годзе даў азначэнне боскай цноце веры. Менавіта цноце веры, а не акту веры або веры ўвогуле, таму што боская цнота першасная ва ўсім феномене веры. Яна вызначае сутнасць веры. Вось скарот саборавай дэфініцыі: вера як боская цнота — гэта звышнатуральная здольнасць, якая робіць чалавека здольным прызнаваць за ісціну Аб’яўленне не дзякуючы яго лагічнай слушнасці, а дзякуючы аўтарытэту Бога, які не можа памыляцца і не можа ўводзіць у зман.
Такім чынам, сутнасць хрысціянскай веры — гэта прыняцце розумам ісцін Божага Аб’яўлення. Гэта значыць прыняцце за праўду таго, што Бог адкрыў пра сябе людзям у Аб’яўленні, адлюстраваным у Бібліі. Такім чынам, вера пераважна адносіцца да розуму і інтэлекту чалавека, а не да пачуццяў.
Таму вера з’яўляецца фундаментам светабачання. Яна дазваляе чалавеку зразумець сапраўдную мэту і сэнс жыцця. Благаслаўлёны Ян Павел ІІ часта паўтараў, што без Хрыста, без веры ў Яго, чалавек сам для сябе таямніца: ён не можа сябе зразумець — кім ён ёсць і дзеля чаго жыве.
Вера — гэта дар Бога чалавеку. А калі гэта дар Бога, значыць і характар яго звышнатуральны. Прычым дар гэты бясплатны, незаслужаны чалавекам, які ён атрымлівае ў пачатку — падчас святога хросту.
Вера — гэта «дзверы», праз якія чалавек уваходзіць ва ўнутранае жыццё Бога. Існуе глыбокая сувязь паміж верай чалавека і атрыманнем ім асвячальнай ласкі. Гэта значыць, без атрымання звышнатуральнай Божай дапамогі збавіцца немагчыма: «Без веры немагчыма спадабацца, бо той, хто падыходзіць да Бога, павінен верыць, што Ён існуе і дае ўзнагароду тым, хто Яго шукае» (Гбр 11, 6).
Самым важным аспектам нашай веры з’яўляецца яе хрысталагічнасць і хрыстацэнтрычнасць — вера ў тое, што Езус з Назарэта з’яўляецца Сынам Божым, Збаўцам чалавецтва і маім Збаўцам. Менавіта такой веры жадаў Хрыстус ад усіх тых, каму абвяшчаў Евангелле: «Хто верыць у Сына, мае жыццё вечнае. Хто ж не верыць у Сына, не ўбачыць жыцця, але гнеў Божы застаецца на ім» (Ян 3, 36).
У Новым Запавеце не раз падкрэсліваецца, што вера ў Бога — гэта прызнанне сваёй залежнасці ад Створцы, аддання сябе ў Яго рукі і адвядзенне Яму самага важнага месца ў сваім жыцці. Таму вера немагчыма без яе рэальнай рэалізацыі ў жыцці — у думках, словах, учынках. «Вера — гэта зарука таго, на што мы спадзяёмся, і доказ таго, чаго мы не бачым» (Гбр 11, 1); «Але ці хочаш ведаць, пусты чалавеча, што вера без учынкаў мёртвая?» (Як 2, 20).
Верыць у Бога — гэта не толькі верыць, што Ён ёсць, што Хрыстус з’яўляецца Сынам Божым і маім Збаўцам… Верыць — гэта таксама давяраць Богу, што ў сваю чаргу з’яўляецца функцыяй не столькі нашага розуму, колькі нашай волі. Таму давер Богу называецца надзеяй. Як і вера, сапраўдная надзея — гэта таксама дар Божы, звышнатуральная цнота, зачатак якой чалавек атрымлівае падчас таго ж хросту.
Глыбокая вера ў Бога, якая лучыцца з даверам Богу і пацвярджаецца актамі веры, — яшчэ не сапраўдная вера, калі яна існуе без сапраўднай любові. Любові як дару Божага, які вырастае з цноты любові, зачатак якой чалавек атрымлівае ў сакрамэнце хросту.
І калі вера — гэта толькі пачатковая ступень жыцця чалавека ў Богу, то паўнату гэтага жыцця дае любоў. Без веры немагчыма па-сапраўднаму любіць Бога і чалавека. Без веры чалавек ніколі не будзе па-сапраўднаму шчаслівы. Напэўна, таму ў нашым грамадстве так шмат нешчаслівых людзей, няздольных любіць і прымаць любоў, што ў гэтых супольнасцях так мала засталося сапраўды веруючых.
Унікальнасць каталіцкай веры. Асновы яе сілы і святасці
Зямное жыццё хрысціяніна настолькі складанае, настолькі насычана цяжкасцямі і «падводнымі камянямі», што можна лёгка збіцца з правільнага шляху. Прычым збіцца так, што можна гэтага нават не заўважыць, і такім чынам адысці ад Божых планаў адносна сябе… Тут узгадваецца вядомая аналогія: перайсці пустыню аднаму, без добра падрыхтаванага каравана, немагчыма. Іншымі словамі, каб чалавек рэалізаваў аб’ектыўную (задуманую Богам) мэту свайго жыцця, яму неабходна супольнасць веруючых, якая будзе добра падрыхтавана, з вялікім тэарэтычным і практычным вопытам духоўнага шляху, якая будзе здольная падтрымаць кожнага хрысціяніна ў цяжкасцях духоўнага шляху. Пан добра ўсё гэта прадбачыў і даў чалавецтву такую супольнасць — святы Каталіцкі Касцёл, надзяліўшы яго рознымі дарамі, якія дапамагаюць яго членам не збіцца са шляху.
Чаму Касцёл «святы»? Зусім не таму, што ён складаецца толькі са святых, а таму што вядзе сваіх дзяцей да святасці. Да той святасці, якую мае Хрыстус. Бог жа заснаваў Касцёл для таго, каб весці людзей да святасці.
«Касцёл з’яўляецца галоўным інструментам (…) Хрыста на зямлі, бо ён з’яднаны з Ім, як цела з галавой (…). Езус пажадаў перадаць Касцёлу сваю місію, і Ён учыніў гэта, і працягвае рабіць гэта ажно да сканчэння часоў, усяляючы Духа Святога ў вучняў» (гамілія Бэнэдыкта XVI падчас адкрыцця Года веры 11 кастрычніка 2012 г.).
Каталіцкае веравучэнне імкнецца да поўнага пераўтварэння свету, а дакладней тых яго бакоў, дзе ёсць элементы светабачання і маралі. Як казаў Хрыстус: «Дадзена Мне ўсялякая ўлада на небе і на зямлі» (Мц 28, 18). Каталіцкі Касцёл не абмяжоўваецца толькі маральным пераўтварэннем прыватнага чалавечага жыцця, не абмяжоўваецца толькі клопатам пра збаўленне асобнай чалавечай душы. Касцёл імкнецца да ўсеагульнага пераўтварэння свету, імкнецца «напоўніць» Святым Духам грамадскае, эканамічнае, палітычнае жыццё, навуку, культуру, філасофію, мастацтва. Гэты цэласны ахоп, гэты максімалізм кажа пра бязмерную любоў да Бога. Бо, як вучылі вялікія Айцы Касцёла, «ва ўсім будзь умеркаваны, але ў любові да Бога не май меры». Імкненне да ўсеагульнага ахопу хрысціянствам усіх бакоў жыцця лагічнае і паслядоўнае, бо ўвесь свет належыць Богу.
Каталіцкая вера абумоўлена ўнікальнымі з’явамі: Традыцыяй і Настаўніцкім Інстытутам Касцёла. Разам са Святым Пісаннем гэтыя элементы з’яўляюцца трыма стаўпамі-асновамі каталіцкай веры.
Што такое Святое Пісанне мы ўсе добра ведаем. Але што нашая вера абапіраецца на каласальны фундамент Традыцыі Касцёла, часта знікае з нашай свядомасці.
Аднак без Традыцыі Касцёла не было б ні Святога Пісання, ні нашай веры.
Традыцыя Касцёла ўключае ўсё тое, што Хрыстус даў людзям праз сваіх вучняў — Апосталаў, а тыя перадалі сваім наступнікам. Традыцыя ўключае і тое, што не ўвайшло ў Святое Пісанне.
Варта падкрэсліць, што Святое Пісанне — гэта плён Традыцыі Касцёла. Бо з усіх тэкстаў, што апавядаюць пра Хрыста і Яго вучэнне, якія ў першыя стагоддзі былі вельмі распаўсюджаны сярод хрысціянаў, неабходна было выбраць сапраўдныя, боганатхнёныя, і адсеяць ілжывыя. Гэтую працу зрабілі вучні Апосталаў і іх вучні, якіх мы называем Айцамі Касцёла раннехрысціянскай эпохі (2-4 стст.). Канечне, яны былі не адны, ім дапамагалі шматлікія іншыя касцёльныя дзеячы, святыя падзвіжнікі, імёны якіх нават не захаваліся ў гісторыі.
Кнігі Новага і Старога Запавету былі складзены да 4 ст. н.э., а гэта значыць да падзелу Касцёла на Усходні і Заходні. Таму можна сцвярджаць, што Біблія — гэта плён Паўсюднага Каталіцкага Касцёла.
Зразумела, што ўсёй шматграннасці жыцця чалавека і грамадства немагчыма апісаць у кнізе, нават такой, як Біблія. Таму непазбежным з’яўляецца збор у асобнай скарбніцы ўсяго таго, што датычыць веры і маральнасці, усяго таго, што ідзе з Бібліі і служыць рэалізацыі вучэння Хрыста. Такой скарбніцай з’яўляецца Традыцыя Касцёла.
Акрамя таго, словы, якімі напісана Біблія, — як і ўсе словы — шматзначныя. І трэба мець ключ да правільнага разумення гэтых словаў. Такім ключом з’яўляюцца метады тлумачэння, якія даюць разменне сэнсу, што ўкладвалі натхнёныя Божым Духам аўтары Старога і Новага Запаветаў. У Традыцыю ўваходзяць працы Айцоў Касцёла, якія жылі вельмі блізка па часе ад Апосталаў і іх вучняў. Практычна ўся спадчына святых Айцоў Касцёла, якія жылі ад ІІ да VII–VIII стст. н.э., дайшла да нас у цудоўным стане і з’яўляецца фундаментам каталіцкай тэалогіі да сённяшніх дзён.
Аднак Традыцыя не заканчваецца Айцамі Касцёла. На фундаменце іх вучэння славутыя каталіцкія тэолагі працягвалі паглыбляць разуменне Аб’яўлення. Гэта значыць, нічога не змяняючы ў Святым Пісанні і дайшоўшай да іх Традыцыі, яны імкнуліся глыбей зразумець ісціны нашай веры. І асабліва тых пытанняў, якія ставіла жыццё. Сістэматызацыяй, «адбракоўкай» ілжывых шляхоў, захаваннем і перадачай гэтага вялікага вопыту займаецца Настаўніцкі Інстытут Касцёла — уласцівая толькі Касцёлу ўлада навучання веры. Уваходзяць у яго Папа, Кангрэгацыі пры Апостальскай Сталіцы, біскупы і прызначаныя імі кампетэнтныя асобы.
Таму будзем карыстацца з багацця тэалагічнай думкі, вывучаючы яе.
Доктар тэалогіі Генадзь Крыжэўскі
(VGr)
