У вігілію перад святам Божага Нараджэння хрысціяне захоўваюць пост, таму, акрамя куцці, пачэснае месца на калядным стале беларусаў займаюць дары рэк, азёраў і мораў. Пра тое, як іх гатаваць, мы распавядзём у гэтым артыкуле.
Звычайна на вігілію гаспадыні гатавалі да 12 страваў — іх лік сімвалізуе апосталаў, праз якіх мы рыхтуемся да прыему галоўнай Стравы нашага жыцця — Цела і Крыві Езуса.
Галоўная страва вігілійнай вячэры — куцця, пра якую распавядалася ў нашым папярэднім артыкуле. Аднак на беларускім калядным стале стаяць і іншыя прысмакі, якія дазваляюць адчуць настрой будучага свята.
Іх згадвае ў «Новай зямлі» Якуб Колас:
Стаяць, як горкі, скавародкі,
Тут акунькі, мянькі і плоткі,
Ды так падсмажаны, што люба —
Сама да іх імкнецца губа.
Тут быў таран, мянёк пузаты,
Шчупак, лінок, акунь, карась,
Кялбок і ялец, плотка, язь,
Яшчэ засушаныя з лета.
Акрамя таго, рыба і рыбацтва маюць вельмі глыбокае сімвалічнае значэнне яшчэ з першых стагоддзяў хрысціянства.
Літары слова «рыба» на грэчаскай мове (ἰχθύς) раскладаліся па адной і станавіліся для вернікаў першымі літарамі грэчаскіх словаў «Езус Хрыстус, Сын Божы, Збаўца» (Ίησοῦς Χριστός, Θεοῦ Υἱός, Σωτήρ).
Старажытнахрысціянскае графіці «РЫБА» — «Езус Хрыстус, Сын Божы, Збаўца».
Як страва, пасля хлеба і віна, рыба займае трэцяе па важнасці месца ў Евангеллі — хлябамі і рыбай Хрыстус корміць народ, які прыйшоў Яго слухаць. Некалькі вучняў Хрыста, у тым ліку святы Пётр, былі рыбакамі. Сам Хрыстус загадваў ім выходзіць на лоўлю рыбы. Цудоўны дар мора згадваецца ў Старым і Новым Запаветах яшчэ шмат разоў.
Беларускія калегі апостала Пятра на возеры Нарач у 1930-я гады.
Таму на беларускім стале ў вігілію рыбы было шмат. Напрыклад, гатаваліся ральмопсы — марынаваныя селядцы. Зараз іх можна прыгатаваць такім чынам:
- філе селядца
- чарнасліў
- цыбуля
- алей
- калыпкі
Калі селядзец занадта салёны, то можна яго вымачыць у вадзе гадзіну-другую. Чарнасліў заліваем гарачай вадой на 10 хв. Чысцім і рэжам цыбулю колцамі. Цяпер галоўнае – загортваем. На вузкі канец філе кладзем 2 сліўкі (можна раздушваць пальцамі: каб былі больш плоскія і доўгія) і закручваем максімальна шчыльна. Замацоўваем дзвюма калыпкамі паралельна і разразаем на палову (кожную трымае адна калыпка). Укладаем у слоік крыху цыбулькі, затым селядзец, потым зноў цыбулькі і заліваем алеем. На некалькі дзён пакідаем у прахалодным месцы.
Таксама ральмопсы можна рабіць з прыправамі і карэннямі, з выкарыстаннем воцату і без яго, гатуючы марынад на ўласны смак. Занадта салёныя селядцы можна папярэдне вымачваць у вадзе 1-2 гадзіны.
Менавіта рыба была ці не самым пашыраным знакам, па якім хрысціяне пазнавалі адзін аднаго ў часы пераследу ў Рымскай імперыі. У сваім знакамітым рамане «Quo Vadis?» пісьменнік Генрых Сянкевіч вуснамі маладога рымскага ваеначальніка апісвае знак, які малюе маладая хрысціянка:
— Яна слухала мяне таксама ўзварушаная, спусцiўшы галованьку ды нешта грымзолячы трасцiнаю на пяску. Пасля падняла вочы, шчэ раз зiрнула на тыя накрэсленыя знакi, а потым на мяне, як бы хацела штось спытаць — i ўцякла неспадзявана, як гамадрыяда ад дурнаватага фаўна... Пакуль прыбег малы Аўл, разглядаў я гэныя знакi. Ведаю бо, што i ў Грэцыi, i ў Рыме дзяўчаты не раз рысуюць на пяску вызнаннi, якiх не адважваюцца вымавiць iх вусны. Але згадай, што нарысавала?
— Калi не тое, што я думаў, то не згадаю.
— Рыбу.
— Што?
— Рыбу, кажу. Цi мела гэта азначаць, што ў ейных жылах дагэтуль плыве халодная кроў — не ведаю!
Паэма Якуба Коласа сведчыць, што беларускаму вігілійнаму сталу ўласцівая таксама смажаная і вяленая рыба.
Пасмажыць рыбу так, як гэта здаўна рабілі ў Беларусі, можна такім чынам:
Узяць рачную рыбу, парэзаць на кавалкі, пасаліць па смаку. Пасоленую рыбу пакінуць на 10 хвілін — тады кавалкі не будуць развальвацца. Потым абваляць рыбу ў муцэ і смажыць на патэльні з разагрэтым сланечнікавым алеем.
Смажаная рыба падавалася разам з хрэнам.
А мы зараз у памяць першых хрысціян можам паспрабаваць зрабіць соўс да варанай рыбы па старажытнарымскім рэцэпце:
- чорны молаты перац
- 1/2 ч. л. семя сельдэрэю
- 1/2 ч. л. арэгана
- 2 ч. л. дробна нарэзанай цыбулі
- 2 ст. л. аліўкавы алей
- лімон
- 1 кубак бульёну, які застаўся ад рыбы
- мука
Растаўчы ў ступцы перац, семя сельдэрэю і арэгана, дадаць цыбулю і алея. Заліць рыбным бульёнам. Пераліць соўс у рондаль, давесці да кіпення і гатаваць 20 хвілін на малым агні. Дадаць сок лімона. Можна дадаць мукі, каб соўс быў больш густы.
Смачна есці і вясёлых Калядаў!
Аляксандр Гелагаеў паводле матэрыялаў Рawet.net, 1000i1koushyk.blogspot.com.by, кнігі Apicius. Cookery and Dining in Imperial Rome і газеты «Наша слова»
