У асабістым і грамадскім жыцці для католікаў, як і для ўсіх астатніх,
існуе пагроза стаць ахвярай псіхалагічнай маніпуляцыі — зрабіцца
лялькай у чужых руках.
Маніпулятары намагаюцца прымусіць нас выконваць іх жаданні ці змяніць нашы каштоўнасці і стыль жыцця праз прыхаваныя і адкрытыя пагрозы, шантаж, прышчэпліванне адчування віны ці ліслівасць, праз гадаванне псіхалагічнай залежнасці.
Як гісторык і журналіст, які шмат працуе з інфармацыяй з розных крыніц і ўдзельнічаў у вострых публічных дыскусіях, хачу падзяліцца сваім досведам супраціўлення маніпуляцыі.
Як нападаюць на чалавека і Касцёл
Адны з маніпулятараў, напрыклад, спрабуюць абумовіць сваю павагу да сучасных католікаў і нашых меркаванняў тым, што «спачатку папрасіце прабачэння за інквізіцыю». Быццам вартасць нашых меркаванняў і аргументаў пра тое, што з'яўляецца ці не з'яўляецца сапраўдным сужэнствам і каханнем, залежыць ад гісторыі 500-гадовай даўніны.
Іншыя кажуць: «Вы не маеце права выступаць супраць абортаў, пакуль вы не зробіце...» — і далей ідзе цэлы спіс патрабаванняў, які можна выканаць, толькі маючы поўную дзяржаўную ўладу ў краіне. Як быццам бы забойствы нявінных дзяцей не павінны быць спынены безумоўна.
Тое ж самае здараецца і ў прыватным жыцці — і блізкія, і чужыя людзі могуць выстаўляць да вас нейкія патрабаванні, якім вы быццам бы павінны адпавядаць, каб «лічыцца добрым чалавекам», каб увогуле «мець права голасу».
Такім чынам, вам прышчэпліваюць адчуванне непаўнавартаснасці, ніжэйшасці. У рэшце рэшт гэта робіцца для таго, каб падпарадкаваць вас чужым жаданням, замяніць вашу ўласную сістэму каштоўнасцяў і ацэнак — на чужую.
Таксама маніпуляцыі адбываюцца праз:
- ліслівасць (спачатку камплімент, потым просьба ці патрабаванне),
- спробы выклікаць шкадаванне («Яны такія няшчасныя, як жа можна іх асуджаць, давайце адменім запаведзь "не чужалож" ці "не крадзі"»),
- стварэнне сітуацыі ілжывага выбару (дзе быццам ёсць толькі некалькі варыянтаў і ўсе зводзяцца да таго, што вы павінны пагадзіцца з маніпулятарам),
- пазбаўленне вас звычанага кола сяброў і сваякоў (вы застаецеся ў адзіноце, без падтрымкі),
- пагрозы разрыву адносін (тут усё зразумела).
Прынцыпы свабоды
Каб не стаць ахвярай маніпуляцыі, трэба памятаць, што:
- Вы, як і кожны чалавек, маеце права на безумоўную (!) павагу з боку іншых людзей. Бо кожны чалавек мае неад'емную годнасць Божага дзіцяці.
- Вы, як і Касцёл у цэлым, маеце поўнае і безумоўнае права выражаць свае адчуванні, думкі і жаданні.
- Вы маеце права казаць «не» без адчування віны, калі гэтая адмова не супярэчыць маральнаму вучэнню Касцёла.
- Вы, як і Касцёл у цэлым, маеце безумоўнае права на абарону ад любых фізічных ці вербальных нападаў і пагроз.
- Вы, як і Касцёл у цэлым, маеце безумоўнае права жыць у адпаведнасці са сваім разуменнем маралі і шчасця.
Пытанні для праверкі
Аналізуйце выказванні тых, хто нападае на вас і вашыя пазіцыі, хто выстаўляе патрабаванні да вас і да Касцёла.
І думайце самастойна — гэта галоўнае:
- Ці шчыра кажа гэты чалавек ці арганізацыя?
- Ці сапраўды ён паважае мяне і маё права на ўласную думку?
- Наколькі ягоныя чаканні і патрабаванні маюць грунт?
- Ці магу я чакаць і патрабаваць ад суразмоўцы ў адказ нечага сапраўды добрага і істотнага?
- Ці не падрываюць ягоныя патрабаванні маіх прынцыпаў?
Адказы на гэтыя пытанні дапамогуць зразумець — з вамі размаўляюць на роўных ці проста хочуць маніпуляваць.
Маніпулятары, людзі, якія хочуць улады над вамі, хочуць перарабіць вас на ўласны капыл, амаль заўсёды толькі патрабуюць і просяць ад вас, прымушаючы вас жыць не сваімі патрэбамі і прынцыпамі, а чужымі.
Абараняйся!
Часта маніпулятары даходзяць да прамых здзекаў і паклёпу, каб прынізіць ахвяру і запалохаць яе - і праз гэта таксама атрымаць кантроль над вамі. Гэта робіцца тады, калі вас лічаць слабым, негатовым да самаабароны, схільным да саступак.
Калі ахвяра не абараняецца, то патрабаванні і здзекі толькі растуць. Але ў душы большасць такіх агрэсараў палахліўцы і адступаюць, калі меркаваная ахвяра праяўляе мужнасць і гатоўнасць адкрыта бараніць свае правы.
Праўда зробіць вас свабоднымі, кажа Хрыстус у Евангеллі паводле Яна, падкрэсліваючы еднасць Свабоды і Праўды.
У сучасным свеце нахабнай прапаганды, агрэсіўнага невуцтва і маніпуляцый чалавек мусіць ведаць, як бараніць сваю Свабоду, калі хоча заставацца ў Праўдзе.
Аляксандр Гелагаеў
Выкарыстаны матэрыялы сайтаў zygmantovich.com, adme.ru і іншых.
