Шмат гадоў таму нашыя продкі шукалі магчымасці стварыць такую форму літургічнага набажэнства, якая дазволіла б не проста пазнаёміцца з гістарычным фактам — мукай і смерцю Езуса Хрыста, — але і самому асаблівым чынам духоўна перажыць гэты шлях.
У сваім развіцці хрысціянства мела разнастайныя кірункі і змены. Так, напрыклад, на самым пачатку свайго існавання яно імкнулася прадставіць Езуса Хрыста перш за ўсё як магутнага Валадара і Пана. Нават Ягоныя першыя абразы альбо крыжы былі практычна паўсюдна сімваламі Уваскрослага Валадара, які нават на ўкрыжаванні выглядае Пераможцам смерці і зла.
Здаецца, гэта можна нейкім чынам патлумачыць як адну з многіх формаў супрацьпастаўлення хрысціянства язычніцкім культам. Святары і вернікі імкнуліся пераканаць іншых у магутнасці Бога, у якога яны верылі, у параўнанні з тымі багамі, у якіх верылі іх продкі.
Прыкладам такога крыжа можа служыць паўсюдна вядомы крыж святога Францішка з касцёла Сан-Дам’яно. На ім Хрыстус не пакутуе, а, уваскрослы, валадарыць.
Аднак з часам, калі ўжо не было такой патрэбы, людзі ўсё больш пачалі звяртаць увагу на пакутніцкае вымярэнне крыжовай ахвяры, а таксама цярпенне самой асобы Хрыста, і прадстаўляць іх. Пры гэтым нараджалася імкненне самому некім чынам далучыцца да Крыжовага шляху нашага Збаўцы, перажыць і дасведчыць яго.
Падчас першых Крыжовых паходаў жыхары Еўропы атрымалі магчымасць ужо не толькі пачуць пра тыя месцы, якія лічыліся святымі, але і пабачыць іх на ўласныя вочы. Асаблівай пашанай сталі карыстацца тыя, якія былі злучаны з апошнімі момантамі жыцця Хрыста, Яго мукі, смерці і ўваскрасення.
Прычыніліся да гэтага два новыя законы — францішканскі і дамініканскі. У той час яны вельмі ахвярна дзейнічалі і прапаведвалі на тэрыторыях Юдэі. Яны прапаноўвалі шматлікім вернікам асаблівую літургічную малітву — так званае набажэнства падзенняў Хрыста.
Пазней, у першай палове XIV стагоддзя, калі францішкане стала размясціліся ў Ерузалеме, яны распрацавалі і пачалі культываваць іншае набажэнства — Шлях Хрыста, ці пераход з прэторыі Пілата, дзе Ён быў асуджаны, на Галготу, дзе Ён быў пакараны праз укрыжаванне.
Спалучэнне гэтых двух набажэнстваў у выніку і дало пачатак Пакутнай дарозе (лац. Via Dolorosa), або Крыжоваму шляху. Назва гэтая была ўведзена ў 1458 г.
Вяртаючыся дадому, пілігрымы хацелі і надалей некім чынам перажываць той досвед, які яны мелі на Крыжовым шляху ў Ерузалеме. Гэта паспрыяла ў XV стагоддзі пачатку развіцця і будаўніцтва так званых Кальварый (Галготаў), падобных да ерузалемскіх.
Першая такая Галгота была пабудавана паміж 1405–1420 гг. на поўдні Іспаніі. Яна была заснавана айцамі дамініканамі, у тым ліку благаслаўлёным Альваро з Кардовы, у гарах С’ера-Марэна. З цягам часу велічнасць і памер такіх Кальварый раслі. Прыкладам можа служыць Кальварыя Плугастэль у Брэтані, у якой налічвалася больш за 200 капліц.
Першапачаткова колькасць стацый Крыжовага шляху не была дакладнай — іх магло быць 7, 9, 12, 18, часам нават даходзіла да некалькіх сотняў; яны былі яны размешчаны па-рознаму, і пачатковыя месцы пакланення (пачатак Крыжовага шляху) былі таксама розныя (святліца Пасхі, Гэтсыманскі сад, палац Пілата).
У сваім цяперашнім выглядзе Крыжовы шлях быў сфармаваны ў XVІІІ стагоддзі, калі ў 1731 папа Клімэнт XII абмежаваў колькасць стацый да 14.
Належыць таксама ўзгадаць пра магчымасць атрымаць поўны адпуст на звычайных ўмовах для тых, кто пабожна асабіста ці публічна будзе ўдзельнічаць у гэтым набажэнстве.
19 красавіка, у Вялікую пятніцу, беларускія вернікі маюць магчымасць а 15-й гадзіне перажыць незабыўнае набажэнства Крыжовага шляху на старажытнай Кальварыі ў Мядзелі, а таксама ў 23.45 далучыцца да Крыжовага шляху з удзелам папы Францішка ў рымскім Калізеі, які будзе трансліравацца ў прамым эфіры на тэлеканале «Беларусь 3».
