Для многіх людзей застаецца загадкай навучанне Каталіцкага Касцёла пра чысцец. Часта ўзнікаюць пытанні, што гэта такое і адкуль паходзяць веды пра яго існаванне. Адны лічаць чысцец асобным месцам, на падабенства таго, якое прадставіў у сваёй «Боскай камедыі» Дантэ Аліг’еры, другія лічаць яго праклёнам ці пакараннем, трэція бачаць у ім усяго толькі неабгрунтаваную выдумку, падставаў для якой у Святым Пісанні няма.
Трэба адзначыць, што сапраўды, у Бібліі не знойдзеш самога слова «чысцец», бо гэта тэалагічны тэрмін, які быў уведзены пазней, але казаць, што ў Святым Пісанні няма ўспамінаў пра яго – няправільна. Дагмат пра чысцец быў прыняты галоўным чынам на Ферара-Фларэнтыйскім і Трыдэнцкім Саборах (XV-XVI cтст.) на падставе касцёльнай традыцыі, якая ў сваю чаргу спасылаецца на некаторыя тэксты Святога Пісання. Аб іх мы пагаворым сёння.
Па-першае, трэба адзначыць, што Касцёл называе чыстцам стан, у які трапляюць тыя, хто памірае ў сяброўстве з Богам, але мае ўсё ж патрэбу ў ачышчэнні дзеля таго, каб атрымаць святасць, неабходную для ўваходу ў нябеснае шчасце. Гэта не канкрэтнае месца, але менавіта часовы стан, у які душа чалавека, які не меў цяжкіх грахоў, трапляе пасля смерці і праходзіць ачышчэнне, неабходнае, каб атрымаць радасць прабывання побач з Богам. Таксама гэта не праклён і не пакаранне. Чысцец дае душы чалавека магчымасць дасягнуць нябеснага шчасця.
Нягледзячы на тое, што дагмат пра чысцец быў канчаткова зацверджаны толькі ў XVI ст., вера ў магчымасць ачышчэння ад грахоў пасля смерці прысутнічала ў Касцёле ад самага пачатку.
Ужо некаторыя Айцы Касцёла, як напрыклад св. Кіпрыян, які памёр у 258 г., падтрымлівалі навучанне аб існаванні чысца, абапіраючыся на словы Езуса, запісаныя ў Евангеллі паводле Мацвея: «Мірыся з праціўнікам тваім хутка, пакуль ты з ім яшчэ ў дарозе, каб праціўнік не аддаў цябе суддзі, а суддзя не аддаў цябе слузе, і каб не ўкінулі цябе ў вязніцу. Сапраўды кажу табе: не выйдзеш адтуль, пакуль не аддасі апошні грош» (пар. Мц 5, 25-26).
Святы Кіпрыян сцвярджаў, што для памерлых вернікаў, асабліва для мучанікаў, збаўленне наступае адразу пасля смерці. Таксама ён казаў пра тое, што тыя, хто памірае ў цяжкім граху, адразу трапляюць у пекла. З гэтым было ўсё зразумела. Але ён думаў таксама пры тых вернікаў, якія падчас ганенняў адмаўляліся ад веры, але потым шкадавалі за гэта і каяліся. Паколькі некаторыя з іх паміралі, да канца не адкупіўшы свой грэх (у тыя часы напачатку вернікі павінны былі чыніць доўгі жаль за грахі і толькі пасля гэтага маглі прымірыцца з Касцёлам), ён сцвярджаў, што для такіх людзей існавала магчымасць працягнуць ачышчэнне пасля смерці – а менавіта ў чыстцы.
У Евангеллі ёсць яшчэ адно ўказанне на існаванне чыстца – калі Езус кажа пра грэх, які не будзе прабачаны «ні ў гэтым, ні ў будучым веку» (пар. Мц 12, 32). Гэтыя словы сведчаць пра тое, што некаторыя грахі могуць быць прабачаны таксама і пасля смерці. Паводле навучання Касцёла, гэта адбываецца менавіта ў чыстцы.
Акрамя Евангелляў, у іншых частках Святога Пісання ёсць указанні пра існаванне таго, што мы называем чысцец. Напрыклад, св. Павел піша: «Я, паводле дадзенай мне ласкі Божай, як мудры дойлід, паклаў падмурак, а іншы будуе. Няхай кожны глядзіць, як будуе, бо ніхто не можа пакласці іншага падмурку, акрамя пакладзенага, якім ёсць Езус Хрыстус. А ці будуе хтосьці на гэтым падмурку з золата, срэбра, дарагіх каменняў, дрэва, сена, саломы, пакажа дзень, калі выявіцца справа кожнага. Бо ў агні выкрываецца, і агонь выпрабуе справу кожнага, якая яна. Калі чыя справа, якую ён будаваў, вытрывае, той атрымае ўзнагароду. А калі чыя справа згарыць, зазнае шкоду, сам жа збавіцца, але як бы праз агонь» (пар. 1 Кар 3, 10-15). У гэтым фрагменце Апостал Народаў кажа пра ачышчальны агонь, які адкрывае шлях да збаўлення. Хоць тут і не гаворыцца прама пра чысцец, тым не менш менавіта з апорай на дадзены фрагмент Касцёл пачаў развіваць сваё навучанне на гэтую тэму.
Нарэшце, яшчэ адно ўказанне на існаванне чыстца ўтрымліваецца ў старазапаветнай Другой Кнізе Макабэяў. Там гаворка ідзе пра загінуўшых падчас бітвы войнаў, за якіх узносілася ахвяра і малітва: «Таму прынёс (Юда Макабэй) за памерлых ахвяру ўміласціўлення, каб ачысціліся ад граху» (пар. 2 Мак 12,46). Гэты фрагмент зноў жа ўказвае на існаванне магчымасці маліцца за душы памерлых, якія могуць «ачысціцца ад граху». Калі б яны прабывалі ў пекле, малітвай мы б ім ужо не дапамаглі, а калі на Небе – то малітвы ім ужо былі б не патрэбны. З гэтага вынікае, што душы памерлых, якія прабывалі ў сяброўстве з Богам, трапляюць у часовы, прамежкавы стан ачышчэння, які мы называем чыстцам. Такім чынам, можна ўбачыць, што навучанне Касцёла пра чысцец не з’яўляецца неабгрунтаванай выдумкай, але абапіраецца на тэксты Святога Пісання.
Аляксандр Панчанка
