Існаваць або мець?
Што з’яўляецца самым каштоўным у жыцці чалавека? Што робіць нашае жыццё больш шчаслівым і плённым? Сучасная культура спажывальніцкага грамадства кажа: «Галоўнае, істотнае ў жыцці — гэта валодаць чым-небудзь, мець». І многія паўтараюць пытанне Псеўда-Саламона з кнігі Мудрасці: ці багацце, улада, пашана з’яўляюцца асновай чалавечага жыцця? Ці могуць «рэчы» напоўніць усё чалавечае быццё, ці найперш трэба знайсці іх сэнс? Калі мы задумваемся і не спыняемся выключна на паверхні, мы на ўласны вопыт можам пазнаць, што чалавек жыве не толькі хлебам.
Самай важнай хваробай нашага грамадства з’яўляецца тое, што ў нас няма вялікіх ідэалаў, што няма сэнсу і прагнення абсалюту, што мы арыентуемся толькі на жыццё і малазначныя «мэты», працягласць якіх кароткатэрміновая. Сапраўдная мудрасць заключаецца ў адшуканні вышэйшага сэнсу нашага жыцця. Спажывальніцкае грамадства і дабрабыт імкнуцца рознымі спосабамі адцягнуць людзей ад важных пытанняў, ад самых асноўных патрабаванняў, якія датычаць нашага лёсу. Свет імкнецца апойваць людзей шматлікімі дробязямі, якія прыносяць лёгкае, імгненнае, але і заразлівае і нядоўгавечнае задавальненне. Нам таксама часта дастаткова таго малога, што мы можам ад гэтых рэчаў узяць. Аднак рэчы не надаюць сэнсу жыццю: чалавекам авалодвае жах, адзінота, сум, штодзённасць, адным словам — высахлае жыццё.
Дар Мудрасці
Сэнс урыўка пра мудрасць добра падсумаваны ў рэфрэне псальма: «Дай нам, Пане, мудрасць сэрца». У кнізе Мудрасці аўтар ужыўся ў ролю цара Саламона — мудрасці par excellence — і просіць у Бога аб дары мудрасці, пазначанай сінонімам «асцярожнасць». «Я маліўся — і было дадзена мне разуменне; я заклікаў — і сышоў на мяне дух Мудрасці». З той прычыны, што мудрасць — гэта Божы дар, мы можам яго атрымаць толькі дзякуючы малітве. Таму мудры чалавек заўсёды моліцца.
Псеўда-Саламон бачыць перад сабою дэфіліраванне самых розных відаў поспеху і радасці людзей: скіпетры і троны, якія задавальняюць палітычныя прэтэнзіі і прагу ўлады; багацце, якое дае пачуццё ўпэўненасці і дабрабыту; каштоўны камень, кошт якога нельга нават прыблізна вызначыць, і таму ён стаў сімвалам вышэйшай, ні з чым не параўнальнай каштоўнасці; золата і срэбра, на якіх асноўваецца эканамічная ўлада. Аднак і насуперак таму здаецца, што гэта ўсё не азначае нічога ў параўнанні з мудрасцю, якую чалавек можа дасягнуць і радавацца ёй. Чалавеку прыносіць радасць і робіць яго шчаслівым не тое, чым ён валодае. Ні прыгажосць, ні здароўе нельга параўнаць з мудрасцю. Калі гэтыя нетрывалыя і няўстойлівыя якасці адсутнічаюць, то што дае сэнс жыццю? Мудрасць, а значыць факт таго, што мы ведаем таямніцу сэнсу жыцця, — гэта вышэйшае дабро: «А разам з ёю да мяне прыйшлі ўсе даброты і незлічонае багацце ў яе руках». Разумны чалавек — гэта не аскет, які адвяргае маёмасць, радасці, дабрабыт, задавальненні, якія паходзяць ад багацця і ўлады; ён шукае «сэнс» жыцця.
Няма ніякай карысці з валодання многімі рэчамі, калі мы не знойдзем сэнсу, мэты, дзеля якіх мы жывём. Толькі мудрасць дае чалавеку ідэал, які надае сэнс усяму астатняму. Давайце ўзгадаем словы Езуса: «Шукайце найперш Валадарства Божага і праўды Яго, і гэта ўсё дадасца вам!» (пар. Мц 6, 33).
Слова Мудрасці
У памятным урыўку з Паслання да Габрэяў (Гбр 4, 12–13) падкрэсліваецца моц і дзейснасць Божага слова. Яно «жывое і дзейснае, вастрэйшае за ўсялякі меч двусечны», яно не з’яўляецца толькі гукамі, яно прыносіць не толькі інфармацыю, абагачае не толькі думкі, яно — моц, якая дзейнічае. Прыклад «мяча» з ваеннага жыцця павышае ролю Божага слова, прыраўноўваючы яго да «зброі», дзе вырашальным з’яўляецца рашэнне чалавека: яно можа стаць смяротнай прыладай для таго, хто яго адвяргае. Аднак яно можа стаць пераможнай зброяй для таго, хто яго прымае.
Божае слова ў адносінах да чалавека выконвае таксама ролю суддзі: «Яно пранікае ажно да падзелу душы і духу, суставаў і шпіку і здольнае судзіць думкі і намеры сэрца. І няма стварэння, схаванага ад Яго». Слова ці, дакладней сказаць, параўнанне з ім, азначае наш стан і адкрывае тое, кім мы з’яўляемся ў самай глыбіні нашага ўнутранага свету. Яно як невычарпальнае святло, якое прасяквае нас і асвячае нас: мы праяўляемся пад ім і яно паказвае, хто мы. Нашае рашэнне «за» Божае слова або «супраць» яго ясна і наглядна дае пазнаць нашу інтымную ідэнтычнасць, тое, кім мы з’яўляемся на самой справе. Божае слова мы можам перамяніць у нашае збаўленне, калі мы прымем яго, або ў праклён, калі адкідваем яго. Аднак мы не можам ад яго збегчы, не можам таксама не заняць пэўную пазіцыю адносна яго. Нейтральныя адносіны да яго немагчымыя. Нам ніколі не ўдасца збегчы ад гэтага мяча, які праходзіць праз нас, выпрабоўвае нас і акружае.
Нам неабходна мудрасць, якую дае Божае слова, «хлеб», па якім мы адчуваем голад яшчэ большы, чым па матэрыяльным хлебе. Аднак Божае слова патрабуе ад нас сур’ёзнага і энергічнага рашэння, адкрытай і ветлівай душы, глыбокіх унутраных пошукаў. Божае слова не прабівае шлях у аглушальным гомане спажывальніцкай культуры. Яно патрабуе здольнасці разважаць, патрабуе сузіральніцкага паглыблення ў цішыню, унутранай здольнасці пачуць голас Абсалюту. У дыялогу з Езусам, пра які мы будзем чытаць у сённяшнім урыўку з Евангелля, вучні зразумелі, як гэта цяжка «багатаму», інакш кажучы, чалавеку, які ўскладае надзею толькі на багацце, увайсці ў Валадарства Божае. Цяжка ўстаяць перад падманам і «прывідам» рэчаў. Толькі Божае слова мае моц вызваліць нас, выкрыць падман і разагнаць прывідаў. Аднак гэтае слова разумее толькі той, хто хоча яго зразумець. У працэс разумення Божага слова ўмешваецца наша свабода. Бог «дае нам праз пасрэдніцтва свайго слова знак», але мы можам пранікнуць у знакі толькі маючы добраахвотнае рашэнне пазнаваць Божае слова. Значыць, у таямніцы нашага сумлення (розум — свабода) прымаецца рашэнне: прыняць ці адкінуць дзейснае слова свабоды і збаўлення.
Скарб мудрасці
Урывак з сённяшняга Евангелля мы можам падзяліць на тры малюнкі: сустрэча Езуса з багатым маладым чалавекам; настаўленне Езуса пра небяспеку багацця для таго, хто хоча ісці за Езусам; размова Езуса з Пятром пра тое, што чалавек, які жадае ісці за Ім, павінен адрачыся ад самога сябе.
У размове з багатым юнаком, які заўсёды захоўваў запаведзі, Езус заўважае, што толькі захоўванне Закону нікога не збавіць. Трэба выканаць яшчэ дзве ўмовы: любіць Бога і любіць бліжняга. Бо ў Евангеллі чытаем: «раздай убогім, і будзеш мець скарб у небе». Юнак не адважваецца прыняць гэтыя ўмовы і адыходзіць — ён аддаляецца ад Езуса. Захоўвання запаведзяў, якія сфармуляваны ў адмоўнай форме (не рабі таго ці іншага), Езусу не дастаткова. Ён патрабуе адданасці і бязмежнага даверу Богу («мець скарб у небе»), патрабуе таксама шчырай і «прадпрымальнай» любові да бліжняга («раздай убогім»).
У другім эпізодзе Езус настаўляе сваіх вучняў у сувязі з папярэдняй размовай, што багацце з’яўляецца вялікай перашкодай для Божага Валадарства. Багацце, якое мы не ахвяруем дзеля бліжняга, становіцца прыладай павышэння ўласнага эгаізму, крыніцай несправядлівасці або пагарды, у выніку чаго чалавек думае, што ён збавіць сябе сам.
У трэцім эпізодзе Езус тлумачыць, што, каб ісці за Ім, вучань павінен пакінуць усё — дом, братоў, сясцёр, маці, бацьку, дзяцей. Чаму пакінуць? Езус адказвае: «дзеля Мяне і Евангелля». Гэтае адрачэнне можна апраўдаць толькі нашай прывязанасцю да Езуса. Адмаўленне дзеля Езуса прыносіць з сабой «узнагароду» ўжо ў гэтым жыцці і пасля — у поўнай меры ў вечным жыцці. У хрысціянскай супольнасці вучань Езуса знойдзе «ў сто разоў больш», чым пакінуў. Гэта ўжо будзе не прыватная, эгаістычная «маёмасць», а агульнае дабро, якому мы будзем радавацца разам з братамі, сёстрамі, маці і дзецьмі. Потым у нас можа заструменіць сапраўдная радасць жыцця.
ANTONIO BONORA, Fare come Gesù, Meditazioni sui testi biblici del lezionario festivo (anno B), Elle Di Ci 1987.
