1 чыт. Мдр 2, 12. 17-20; Пс 54 (53), 3-4. 5. 6 і 8.
2 чыт. Як 3, 16 - 4, 3.
Ев. Мк 9, 30-37.
Справы слугі
Наш свет поўны насілля. Як патлумачыць яго паходжанне і які лек знайсці супраць яго? У апошнія гады тэме насілля надаў вялікую ўвагу вучоны Рэнэ Жырар (культавая фігура сучаснай філасофскай антрапалогіі, папулярная на Захадзе).
Рухаючай сілай, якая садзейнічае насіллю, Рэнэ Жырар лічыць суперніцтва і спаборніцтва: калі дзве асобы жадаюць аднаго і таго ж, становяцца супернікамі, і канфлікт паміж імі нараджае насілле. А з-за таго, што людзі не заўсёды маюць канкрэтныя, яскрава акрэсленыя жаданні, пачынаецца ўсеагульнае суперніцтва і сляпое насілле, адным словам барацьба ўсіх супраць усіх. На думку Жырара, тады грамадства шукае «казла адпушчэння», на якога можна было б зваліць усю віну і насілле. Гэты механізм «казла адпушчэння» здзяйсняецца праз прынясенне ахвяры, і такім чынам грамадства пазбаўляецца ад віны і вызваляецца ад насілля. Так разумелі насілле ў старажытным грамадстве. Аднак які шлях вызвалення ад віны і насілля накрэслівае Святое Пісанне?
Ідэалогія насілля
Размова бязбожнікаў, якую мы чуем у першым літургічным чытанні, паказвае характэрныя рысы ідэалогіі насілля. Бязбожныя — тыя, хто чыніць насілле, заяўляюць: «Сіла наша няхай будзе законам праўды, бо бяссілле не мае карысці» (пар. Мдр 2, 11). Насільнікі не прызнаюць дагавораў, у іх няма ні маралі, ні ідэалаў, ні веры. Адзіным крытэрыем іх паводзінаў стала сіла. Перамагае той, у каго найбольш улады, сілы, а значыць той, каму ўдасца пераадолець іншага. Пра гэты прынцып гаворыцца ў вершы, які папярэднічае сённяшняму ўрыўку першага чытання. Гэтая частка апускаецца, што, на жаль, перашкаджае нам правільна зразумець дыялог, які ідзе потым.
Справядлівы з’яўляецца поўнай супрацьлегласцю бязбожнага: справядлівы абвяшчае, што ён — дзіця Божае, што ён любіць Закон, што Бог яму дапамагае і што ў ім жыве надзея, якая пераможа нават смерць. Паводзіны бязбожнікаў — нібы папрок і асуджэнне: рэагуць нападкамі, пагражаюць мучэннямі і ганебнай смерцю. Бязбожнікі не жадаюць весці дыялог і разважаць. Гвалтоўныя паводзіны з’яўляюцца адзіным сродкам, пры дапамозе якога яны імкнуцца авалодаць «ісцінай». Аднак ісціна адкрываецца не кожнаму, а толькі таму, хто шукае яе пакорна, хто мае бескарыслівае сэрца і шчырую волю.
Уся другая глава кнігі Мудрасці кажа пра спосаб мыслення бязбожнікаў і выкрывае карані іх насілля: бязбожнікі адмаўляюць, што іх жыццё мае сэнс: «Выпадкова мы народжаны…» (пар. Мдр 2, 2). Калі ў нас адсутнічае вышэйшы сэнс існавання або калі мы пусцім жыццё на самацёк, то ўсё магчыма. Так нараджаецца ідэалогія ўлады на службе эгаізму. Грамадства, пабудаванае на неўтаймаваных і эгаістычных пошуках улады, непазбежна становіцца грамадствам насілля.
Зайздрасць і сварлівасць
Апостал Якуб бачыць карані кожнага зла ў зайздрасці і духу суперніцтва: «Дзе зайздрасць і сварлівасць, там бязладдзе і ўсякая ліхая справа… Адкуль у вас войны і змаганні? Не інакш, як з прагненняў вашых, якія змагаюцца ў частках целаў вашых. Прагнеце, а не маеце; забіваеце і зайздросціце, і не можаце атрымаць; змагаецеся і ваюеце».
Жаданне быць уласнікам чаго-небудзь, зайздрасць, суперніцтва — гэта карані, у якіх прысутнічае зародак насілля. Калі ж па сутнасці кожны грэх з’яўляецца насіллем, то яно з’яўляецца і прычынай усіх грахоў і непакою паміж людзьмі. Калі «жаданне», якое фарміруе чалавечае існаванне, становіцца жаданнем улады, а не жаданнем дабра, то пазней яно непапраўна пераўтвараецца ў агрэсіўныя і гвалтоўныя паводзіны.
Аднак калі ў нас дзейнічае Божая мудрасць, а значыць Божая ісціна, якая атаясамліваецца з любоўю, то ў нас нараджаецца чалавек, які далёкі ад насілля: «Мудрасць, якая прыходзіць звыш, найперш чыстая, потым — міралюбная, лагодная, пакорлівая, поўная міласэрнасці і добрых пладоў, бесстаронняя, некрывадушная». Гэта значыць, што Божая «ісціна» атаясамліваецца з Божай мудрасцю і з’яўляецца прынцыпам дару самога сябе, таму што ісціна можа быць толькі «ісцінай любові», інакш кажучы, любоў — гэта ісціна.
Большая частка сучаснай культуры, пачынаючы з эпохі асветы, замяніла пошукі «ісціны» пошукамі «ўлады». Так, крытэрыем «ісціны» стала «прадуктыўнасць» і «карысць». Правільнае і добрае тое, што служыць, што прадуктыўнае і прыносіць прыбытак, тое, што рэнтабельнае. З такога пункту гледжання чалавека лічаць чалавекам толькі дзякуючы яго здольнасці валодаць, дзейнічаць, змяняць, ствараць. Веру лічаць бескарыснай, бо яна не нясе з сабою ўлады. У сапраўднасці ж вера ўказвае на праўдзівы «сэнс» рэальнага свету, аднак яна служыць не для таго, каб заспакойваць эгаізм і ўласную прагу ўлады. Вера рашуча асуджае прагу панавання над іншымі і лічыць яе грэшнай.
Хто большы за ўсіх?
Езус ведаў, што Ён жыве ў свеце, поўным несправядлівасці і насілля. Ён ведаў, што ў пэўны момант жыцця Яго чакае смерць, і Ён прадказаў гэта: «Сын Чалавечы будзе адданы ў рукі чалавечыя, і заб’юць Яго». Вучні Езуса не разумелі гэтага, бо яны таксама жылі ў свеце насілля. Толькі ясны і чысты зрок Езуса змог убачыць жахлівую хвалю насілля, якая бесперапынна накрывае чалавецтва.
Тое, што нават апосталы не здолелі вызваліцца ад насілля, даказвае іх спрэчка пра тое, хто з іх большы. Суперніцтва нараджае ў людзях жаданне быць першым, і ў выніку можа ўзнікнуць сварлівасць, рэўнасць, недавер, варожасць, а адным словам — насілле.
Езус закранае корань насілля: «Хто хоча быць першым, няхай будзе ўсім слугою». Ён меў на ўвазе тое, што ў Касцёле няма «першых» і «апошніх». Усе слугі аднаго Пана.
Езус адмяняе падзелы людзей на сацыяльныя класы. Ён кажа, што Касцёл павінен быць братэрскай супольнасцю, у якім адзіным прымальным «спаборніцтвам» можа быць служэнне адно аднаму.
У прыклад Езус ставіць самога сябе: «Бо і Сын Чалавечы не для таго прыйшоў, каб Яму служылі, але каб служыць і аддаць жыццё сваё для адкуплення многіх» (пар. Мк 10, 45). «Улада» Езуса — гэта ўлада прыносіць сябе ў ахвяру ажно да смерці. Гэта ўлада бескарынага служэння, сапраўднай любові. Вызваліцца з валадарства насілля азначае ўвайсці ў Божае Валадарства — у валадарства любові, якое Езус адкрыў для нас і даў нам магчымасць увайсці ў яго. А для гэтага мы павінны адрачыся ад барацьбы за ўладу, ад думкі пра прэстыж, пра панаванне, пра расплату і помсту.
ANTONIO BONORA, Fare come Gesù, Meditazioni sui testi biblici del lezionario festivo (anno B), Elle Di Ci 1987.
