Мастак, празаік і паэт Адам Глобус (Уладзімір Адамчык), сын пісьменніка Вячаслава Адамчыка, скончыў тэатральна-мастацкі інстытут па спецыяльнасці манументальнае мастацтва.
У 1978 годзе разам з аднакурснікамі ён праходзіў т.зв. капійную практыку ў мсціслаўскім касцёле. Па просьбе Catholic.by Адам Глобус узгадаў той час і распавёў, як выглядаў касцёл за 20 гадоў да вяртання вернікам.
«Тэмпература ў касцёле рэдка падымалася вышэй за 10 градусаў: нават летам працавалі ў фуфайках»
«Да 1978 года нашы студэнты, як правіла, ездзілі на практыку ў Ноўгарад, дзе працавалі з фрэскамі і роспісамі ў праваслаўных храмах. Наш курс быў адным з першых, які на капійнай практыцы працаваў не з рускім праваслаўным іканапісам, а з барока.
На фота: Мсціслаў, 1979 год. Двор касцёла кармэлітаў. Рэстаўратары: Адам Глобус у камзоле і Уладзімір Сцяпан у касцы
У Мсціслаў нас прыехала тады сем чалавек. У касцёле замест вокнаў былі вялізныя дзіркі і як вынік — пастаянныя скразнякі, вільгаць і холад. Каб не захварэць, мы працавалі ў фуфайках. Нават летам тэмпература ў ім рэдка падымалася вышэй за 10 градусаў...
Кіравалі практыкай рэстаўратар Уладзімір Ракіцкі і прадстаўнік нашага інстытута Уладзімір Стэльмашонак.
Касцёл быў у жудасным стане: пры замене даху ў 1968-69 гг. дажджом у ім змыла палову фрэсак. У сутарэннях святыні ва ўсю ішла засолка памідораў і агуркоў — і выселіць адтуль людзей, якія гэтым займаліся, было самым складаным.
Каб захаваць фрэскі, якія там засталіся, у рэстаўрацыйных майстэрнях быў прыдуманы ход: касцёл — гэта музей манументальнага мастацтва.
На фота: Мсціслаў, 1982 год. Касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі. Рэстаўратары Ала Блізнюк, Міхась Нацэўскі, Адам Глобус каля копіі сценапісу
Захаваўшы касцёл, горад атрымае ўнікальны музей фрэсак і роспісаў, якім будзе ганарыцца. Гаварыць пра касцёл як хрысціянскую святыню тады было не прынята. Нашы майстэрні былі навукова-мастацкімі. Размоў пра веру ніхто не вёў. Калі ў каго такія адчуванні і былі, то іх стараліся хаваць».
«Пабачыўшы выстаўку, усе вельмі здзівіліся, што ў гэтым касцёле ёсць нешта апрача тых салёных памідораў»
«Мы разумелі, што раней ці пазней усё ў гэтым свеце зменіцца. Асноўная праца палягала на складанні дакладнай дакументацыі.
Напрыклад, трэба было скапіраваць усе фрэскі ў 10-разовым памеры. І мы гэта рабілі. Галоўнае было — зафіксаваць і закансервіраваць фрэскі, спыніўшы іх ад разбурэння.
У касцёле ж працягвалася засолка гародніны. Соль раз’ядала цэглу. Трэба было спыняць засолкі, устаўляць вокны, скідаць старыя рыштаванні і ставіць новыя. Рабіць новыя копіі фрэсак...
Калі ў 1978 годзе мы зрабілі першыя копіі, а пасля і выстаўку ў Мсціслаўі, то ўсе вельмі здзівіліся, што яшчэ нешта ў гэтым касцёле апрача тых салёных памідораў ёсць.
Цікава ведаць:
Праца студэнтаў у Мсціславе, у складзе якіх быў і Адам Глобус, апісана ў адным з эсэ Уладзіміра Караткевіча.
У Мсціславе мы працавалі з мая па верасень. Кожную раніцу, памятаю, бегалі на раку купацца. Спачатку жылі ў гатэлі, потым — у самой святыні. Я часта заставаўся ў касцёле сам-насам, а каб сябе як-небудзь падбадзёрыць, спяваў песні.
У горадзе ўсе ведалі нас у твар, ведалі, што начуем у касцёле. Прыходзіш на танцы, а вакол цябе людзі адыходзяць на метр, таму што ты для іх — зусім іншы чалавек...
У Мсціславе быў яшчэ адзін касцёл, дзе размяшчаўся клуб. Увогуле, калі ў будынка была нейкая функцыя, яго яшчэ можна было захаваць. Напрыклад, у былым езуіцкім калегіуме размяшчаўся інтэрнат для дзяцей з кепскім слыхам. Дарэчы, там вучыліся і нашы рэстаўратары Юрый і Мікалай Маліноўскія, якія і сёння жывуць у Мсціславе».
«Калі злавілі першага чалавека, які скраў у нас вядро з вапнай, то сказалі: тут больш ніхто красці не будзе»
«Вокны касцёла на першым паверсе былі забіты цынкам. Калісьці такім цынкам быў пакрыты ўвесь дах касцёла. Пры яго замене цынк проста паскідвалі, а ўсе, хто хацеў, цягаў яго сабе. Вартаўнік касцёла хваліўся нам, што лазню пакрыў такім чынам...
Першае, што мы зрабілі, гэта спынілі на тэрыторыі касцёла крадзяжы і вандалізм, які за шмат гадоў зрабіўся там нормай. Калі злавілі першага чалавека, які скраў у нас вядро з вапнай, то сказалі: тут больш ніхто красці не будзе. Засолкі выселілі таксама.
Увогуле, прыгадваючы Мсціслаў тых часоў, магу сказаць, што ў горада быў настрой вусцішнасці. Гэта такі крайні беларускі горад, куды ўжо не хадзілі цягнікі, побач знаходзіліся вольныя пасяленні, а жанчынаў некаторы час там тэрарызаваў маньяк-душыльнік...
Гэтая гнятлівая атмасфера адчуваецца і ў гісторыі горада. У XVII стагоддзі з 30 тысяч жыхароў у Мсціслаўі засталося толькі тры тысячы. Некаторыя фрэскі ў касцёле, між іншым, якраз і распавядаюць пра тыя падзеі: «Узяцце Мсціслаўя маскоўскімі войскамі ў 1654 г.» і «Забойства ксяндзоў».
Разам з тым у святыні была гэта сакральнасць, звязаная з яе мінулым. І мы, студэнты-практыканты, гэта адчувалі. Усё ж на той час гэта была падзея ў мастацкім жыцці: змалёўваць Евангелле — сустрэчу з Альжбетай, заручыны, іншыя сюжэты; на пілястры партрэт Кунцэвіча, прабітага мячом...
Адам Глобус «Касьцёл у Мсціславе» 1981 год. Папера, аловак 295х207 мм
З гэтых копій мы зрабілі пасля шэраг выставак. Для мяне як мастака гэта быў унікальны і непаўторны вопыт. А сёння журналісты прыходзяць і кажуць: вы нічога не зрабілі. Так ідзі і зрабі!
Наколькі хапала сіл і здароўя мы выконвалі свае абавязкі. А скончылася ўсё бальніцай — я і Уладзімір Сцяпан вельмі застудзіліся. Скразнякі і вільгаць далі пра сябе знаць. У свой час Бруні, распісваючы Ісаакіеўскі сабор у Пецярбургу, вось так застудзіўся і памёр».
«Мсціслаў — гэта культурны форт не толькі каталіцтва, але і Беларусі»
«Практыка ў Мсціславе натхніла мяне і на дыпломны праект — вітраж для гэтага касцёла. На ім я адлюстраваў постаць Марыі, якая стаіць пры ўваходзе і ўсім бязбожнікам паказвае на ўваход праз бакавы неф. Маўляў, раз прыйшоў у касцёл як у музей — навошта табе да алтара, ідзі праз неф. Такая была ідэя фрэскі. На абароне паставілі тройку...
На фота: Мастак паказвае праект таго самага вітража...
Гэта быў праект вітража са шкла, былі ж яшчэ і эскізы. Але ўсё гэта ўжо знішчана ў сценах інстытута.
Несумненна, касцёл у Мсціславе — культурны форт не толькі каталіцтва, але і Беларусі. Я чуў, што Еўрасаюз прафінансуе рэстаўрацыю святыні. Ці хопіць нам таленту ператварыць горад у месца пілігрымак?
Гэта залежыць, відаць, ад таго, наколькі якасна будзе праведзена рэстаўрацыя і якіх мастакоў запросяць на працу. У Беларусі рэстаўратары высокага ўзроўню таксама ёсць: тыя ж браты Маліноўскія, якія ўсё жыццё прысвяцілі рэстаўрацыі помнікаў; гэта і Уладзімір Ракіцкі, які працаваў над фрэскамі XII ст. у Полацку.
Узровень рэстаўрацыйнай школы ў Беларусі высокі, мы заўсёды можам прыйсці на дапамогу. Толькі ці паклічуць?
Што датычыць мяне, то рэстаўрацыйнымі працамі я больш не займаюся. Апошняя прапанова была ў 1983-м — тады мне хацелі даручыць рэстаўрацыю касцёла ў Вілейцы...
[...Пра тое, чаму Адам Глобус гэту прапанову адхіліў, чытайце ў працягу гутаркі 7 сакавіка].
