ДЫКАСТЭРЫЯ ВЕРАВУЧЭННЯ
Mater Populi fidelis
Дактрынальная Нота
адносна некаторых Марыйных тытулаў,
якія тычацца супрацоўніцтва Марыі ў справе збаўлення
Змест
Прэзентацыя
Уступ
Супрацоўніцтва Марыі ў справе збаўлення
Тытулы, якія тычацца супрацоўніцтва Марыі ў справе збаўлення
Суадкупіцелька
Пасрэдніца
Марыя ў адзіным пасрэдніцтве Хрыста
Плодныя ў праслаўленым Хрысце
Маці веруючых
Заступніцтва
Матчына блізкасць
Маці ласкі
Куды толькі Бог можа дайсці
Жывая вада, якая цячэ
Любоў, якая аддае сябе свету
Крытэрыі
Ласкі
Нашая еднасць з Марыяй
Першая вучаніца
Любоў затрымліваецца, разважае над таямніцай, радуецца ў цішыні
Дадзеная Нота ‒ гэта адказ на шматлікія пытанні і прапановы, якія ў апошнія дзесяцігоддзі атрымала Апостальская Сталіца, дакладней сённяшняя Дыкастэрыя, адносна пытанняў, звязаных з Марыйным культам, асабліва з некаторымі Марыйнымі тытуламі. Гэтыя тэмы непакоілі апошніх Папаў і шматразова закраналіся цягам трыццаці апошніх гадоў у розных сферах дзейнасці Дыкастэрыі, такіх як Кангрэсы, Звычайныя сесіі і г.д. Дзякуючы гэтаму Дыкастэрыя мае багаты матэрыял, які стаў асновай дадзенага разважання.
Дадзены тэкст тлумачыць, у якім значэнні некаторыя тытулы і выразы адносна Марыі дапушчальныя, а якія не, а таксама мае на мэце паглыбіць належныя падставы Марыйнага культу, паказваючы месца Марыі ў Яе зносінах з вернікамі ў святле таямніцы Хрыста як адзінага Пасрэдніка і Адкупіцеля. Гэта азначае глыбокую вернасць каталіцкай тоеснасці і адначасова асаблівы экуменічны клопат.
Галоўная тэма гэтых старонак — мацярынства Марыі ў адносінах да вернікаў, тэма, якая часта ўздымаецца разам са сцвярджэннямі, якія шматразова паўтараюцца, узбагачаюць і дапаўняюць яе, нібы па спіралі, новымі разважаннямі.
Марыйная пабожнасць, ажыўленая Яе мацярынствам, прадстаўлена тут як скарб Касцёла. Не маецца на ўвазе выпраўленне пабожнасці вернікаў, якія знаходзяць у Марыі абарону, сілу, пяшчоту i надзею, але найперш імкненне дацаніць Яе, прызнаць Яе прыгажосць i папулярнасць, бо Яна з’яўляецца містагагічным і сімвалічным выразам евангельскай паставы даверу Пану, якую сам Дух Святы абуджае ў верніках. Сапраўды, убогія «знаходзяць таксама пяшчоту Бога ў абліччы Марыі. У ім бачаць адлюстраванне асноўнага паслання Евангелля»[1].
У той жа час існуюць пэўныя групы, якія займаюцца Марыялагічныямі разважаннямі, публікацыямі, новымі формамі пабожнасці, а таксама пастулатамі Марыйных дагматаў, якія не выяўляюць тых жа рысаў, што народная пабожнасць, але прапануюць у выніку пэўнае дагматычнае развіццё і інтэнсіўна прадстаўляюцца ў медыйнай прасторы, абуджаючы часта сумненні сярод простых вернікаў. Часам гэта рэінтэрпрэтацыя выразаў, якія выкарыстоўваліся ў мінулым у іншым значэнні. Таму дадзены дакумент бярэ пад увагу гэтыя прапановы, каб паказаць, у якім значэнні некаторыя з іх адпавядаюць праўдзівай Марыйнай пабожнасці, натхнёнай Евангеллем, а ў якім значэнні іншых належыць пазбягаць, бо яны не спрыяюць належнаму разуменню гарманічнага характару ўсяго хрысціянскага паслання.
З іншага боку, у розных раздзелах дадзенай Ноты шырока прадстаўлены біблійныя разважанні, якія паказваюць, што праўдзівая Марыйная пабожнасць прысутнічае не толькі ў Традыцыі Касцёла, але ўжо ў Святым Пісанні. Гэтыя важныя біблійныя сляды дапаўняюць тэксты Айцоў Касцёла, Доктараў Касцёла і апошніх Папаў. Такім чынам Нота не столькі абмяжоўвае, колькі імкнецца сапутнічаць i падтрымліваць любоў да Марыі і давер да Яе матчынага заступніцтва
Віктар Мануэль кард. Фернандас
Прэфект
1. [Mater Populi fidelis] Маці вернага люду[2] акружана любоўю i захапленнем хрысціянаў, бо калі ласка прыпадабняе нас да Хрыста, а Марыя ‒ выдатнае ўвасабленне дзеяння, праз якое Ён перамяняе нашую чалавечнасць, Яна таксама з’яўляецца жаночым праяўленнем усяго таго, што ласка Хрыста можа зрабіць у чалавеку. Перад гэтай прыгажосцю многія вернікі, узрушаныя любоўю, заўсёды стараліся звяртацца да Маці найпрыгажэйшымі словамі i ўсхвалялі асаблівае месца, якое Яна займае разам з Хрыстом.
2. У апошні час дадзеная Дыкастэрыя апублікавала Нормы дзеянняў у распазнанні меркаваных звышпрыродных з’яў[3]. Часта ў сувязі з гэтымі з’явамі выкарыстоўваюцца пэўныя тытулы[4] i выразы адносна Марыі Дзевы. Гэтыя тытулы, некаторыя з іх з’яўляліся ўжо ў Айцоў Касцёла, не заўсёды выкарыстоўваюцца ў дакладным сэнсе; часам змяняецца іх значэнне або яны памылкова інтэрпрэтуюцца. Апроч тэрміналагічных праблемаў некаторыя тытулы ствараюць сур’ёзныя цяжкасці з пункту гледжання зместу, бо часта з іх вынікае памылковае разуменне постаці Марыі, што мае сур’ёзныя наступствы на хрысталагічным[5], эклезіялагічным[6] i антрапалагічным узроўні [7].
3. У інтэрпрэтацыі гэтых тытулаў, якія адносяцца да Дзевы Марыі, ідзе гаворка пра разуменне сувязі Марыі з адкупленчай справай Хрыста, а менавіта: «Які сэнс гэтага незвычайнага супрацоўніцтва Марыі з планам збаўлення?»[8]. Дадзены дакумент не мае на мэце вычарпаць тэму ці ўсебакова прадставіць яе, ён імкнецца захаваць неабходную раўнавагу, якая ў межах хрысціянскіх таямніцаў павінна існаваць паміж адзіным пасрэдніцтвам Хрыста і супрацоўніцтвам Марыі ў справе збаўлення, а таксама хоча паказаць, як яна выяўляецца ў розных Марыйных татулах.
Супрацоўніцтва Марыі ў справе збаўлення
4. Традыцыйна супрацоўніцтва Марыі ў справе збаўлення разглядалася ў падвойнай перспектыве: як з пункту гледжання Яе ўдзелу ў аб’ектыўным адкупленні, якое здзейсніў у сваім жыцці Хрыстус, а менавіта ў Яго Пасхальнай таямніцы, так і з пункту гледзішча ўплыву, які Марыя сёння аказвае на адкупленых. На самай справе гэтыя перспектывы звязаныя паміж сабой i нельга іх разглядаць асобна.
5. Удзел Марыі ў Хрыстовай справе збаўлення пацвярджае Святое Пісанне, якое прадстаўляе збаўчыя падзеі, здзейсненыя ў Езусе Хрысце, як абяцанне, прадказанае ў пісаннях Старога Запавету, i як спаўненне ў Новым Запавеце. Так ужо ў Быц 3, 15 можна заўважыць Марыю, бо Яна ‒ Жанчына, якая ўдзельнічае ў канчатковай перамозе над змеем. Таму нічога дзіўнага, што Езус звяртаецца да Марыі на Кальварыі пры дапамозе слова «Жанчына» (Ян 19, 26). Таксама ў Кане Галілейскай Езус кажа: «Жанчына» (Ян 2, 4), маючы на ўвазе Марыю і Яе ролю разам з Ім у «гадзіне» крыжа.
6. У гэтую «гадзіну» раскрываецца супрацоўніцтва Марыі, якая зноў вымаўляе «так» пры Звеставанні, і ў гэтую святую хвіліну Евангелле пераходзіць ад змешчанага ў вуснах Езуса слова «Жанчына» (Ян 19, 26) да прадстаўлення Марыі як «Маці» (Ян 19, 27). Калі Евангелле тлумачыць, што ў адказе вучня, – які прадстаўляе нас усіх, – ён прыняў Яе, то выкарыстоўвае дзеяслоў (lambanō), які ў Евангеллі набывае значэнне «прыняцця» праз веру (пар. Ян 1, 11-12; 5, 43 i 13, 20). Гэта той самы дзеяслоў, які выкарыстоўваецца ў чацвёртым Евангеллі, каб сказаць, што Святло прыйшло да сваіх, а свае яго не «прынялі» (Ян 1, 11). Гэта азначае, што вучань, які займаў нашае месца каля Марыі, прыняў Яе як Маці ў веры. Толькі пасля даручэння Марыі як Маці Езус сцвердзіў, што «ўсё споўнілася» (Ян 19, 28). Гэтая ўрачыстае аднясенне да спаўнення робіць немагчымай павярхоўную інтэрпрэтацыю гэтай падзеі. Мацярынства Марыі адносна нас з’яўляецца часткай спаўнення Божага плана, які ажыццяўляецца разам з Пасхай Хрыста. Падобным чынам Апакаліпсіс прадстаўляе «Жанчыну» (Ап 12, 1) як Маці Месіі (пар. Ап 12, 5) i маці «астатніх яе нашчадкаў» (Ап 12, 17).
7. Варта нагадаць, што можна лічыць Марыю з Назарэта «прывілеяваным сведкам»[9] падзей з дзяцінства Езуса[10], якія прадстаўляе Евангелле (пар. Лк 1‒2; Мц 1‒2). У Пралогу да свайго Евангелля Лука інфармуе чытачоў: «Паколькі ўжо многія імкнуліся скласці апавяданне пра падзеі, якія адбыліся сярод нас, як перадалі нам тыя, што ад пачатку былі відавочцамі і слугамі слова», ён таксама вырашыў «дакладна даследаваць усё ад пачатку» (Лк 1, 1-3). Сярод гэтых відавочных сведкаў вылучаецца Марыя, непасрэдны герой зачацця, нараджэння i дзяцінства Пана Езуса. Тое самае можна сказаць пра апісанні мукі, калі ля крыжа Езуса «стаяла Яго Маці» (Ян 19, 25), а таксама ў чаканні на спасланне Духа Святога, калі Апосталы «аднадушна трывалі ў малітве разам з жанчынамі і Марыяй, маці Езуса»(Дз 1, 14).
8. У Евангеллі паводле Лукі Марыя ‒ гэта новая Дачка Сіёна, якая прымае і перадае радасць збаўлення. Лука збірае прароцкія абяцанні, якія прадказваюць месіянскую радасць (пар. Саф 3, 14-17; Зах 9, 9). У Ёй спаўняюцца абяцанні, якія прычыніліся да таго, што Ян Хрысціцель узварухнуўся ад радасці (пар. Лк 1, 41). Альжбета лічыць сябе нявартай адведзінаў Марыі: «Адкуль мне гэта, што Маці Пана майго прыйшла да мяне?» (Лк 1, 43). Альжбета не кажа: «Хто я, што Пан прыходзіць да мяне?» Звяртаецца непасрэдна да Маці, таму можам заўважыць непарыўную сувязь паміж пасланнем Хрыста і пасланнем Марыі. Альжбета, напоўненая Духам (пар. Лк 1, 41), прамаўляе так, што яе пастава адносна Марыі выступае як узор веры. Пад уплывам Духа яна прамаўляе наступныя словы: «Благаслаўлёная Ты між жанчынамі і благаслаўлёны плод улоння Твайго» (Лк 1, 42). Здзіўляе тое, што пад уплывам Духа Святога Ёй недастаткова назваць Езуса «благаслаўлёным», але яна называе «благаслаўлёнай» таксама Яго Маці. У хвіліну месіянскай радасці яна сузірае Іх глыбока з’яднаных. Марыя выступае тут як тая, якая з’яўляецца «благаслаўлёнай» par excellence: «Шчаслівая тая, якая паверыла» (Лк 1, 45); «узрадаваўся дух мой» (Лк 1, 47); «цяпер благаслаўляць мяне будуць усе пакаленні» (Лк 1, 48). Гэта набывае яшчэ большае значэнне, калі падкрэслім, што ў Евангеллі паводле Лукі гэтае шчасце не выступае як стан душы, але як спаўненне месіянскіх абяцанняў у самых малых (пар. Лк 6, 20-22), якія атрымліваюць вялікую ўзнагароду ў небе (пар. Лк 6, 23).
9. У першыя стагоддзі хрысціянства Айцы Касцёла цікавіліся найперш боскім мацярынствам Марыі (Theotókos), Яе вечным дзявоцтвам (Aeiparthenos), дасканалай святасцю, вызваленнем ад граху праз усё жыццё (Panagia), а таксама Ёй як Новай Евай[11], засяроджваючы на таямніцы Уцелаўлення разважанне пра ўдзел Марыі ў Адкупленні, якое здзейсніў Хрыстус. «Так» Марыі, сказанае ў адказ на прывітанне арханёла Габрыэля, каб слова Божае сталася целам у Яе ўлонні (пар. Лк 1, 26-37), Яна дае чалавеку магчымасць наблізіцца да боскасці. Таму св. Аўгустын называе Марыю Дзеву «супрацоўніцай» у Адкупленні, падкрэсліваючы таксама працу Марыі, з’яднаную з Хрыстом, а таксама Яе падпарадкаванне Яму, бо Марыя супрацоўнічае з Хрыстом, каб нараджаліся «вернікі ў Касцёле»[12], і таму мы можам называць Яе Маці вернага люду.
10. На працягу першага тысячагоддзя разважанне пра Марыю Дзеву ў Касцёле было звязана з літургіяй. Шырокая і багатая разнастайнасць літургічных традыцый хрысціянскага Усходу была верным адлюстраваннем Святога Пісання, Сабораў і Айцоў Касцёла. Lex orandi, якое стала lex credendi, фарміруе ўсходнюю марыялогію, пачынаючы з гімнаў ажно да іканаграфіі i народнай пабожнасці[13]. Напрыклад, з V ст. на Усходзе ўстаноўлены Марыйныя святы, якія затым, у VII ст., пашырыліся на Захадзе. Удзел Маці Божай у справе збаўлення згадваецца не толькі ў анафарах і эўхарыстычных літургіях усходніх Касцёлаў, але перадусім у гімнаграфічных тэкстах, якія выкарыстоўваюцца ў кананічнай Літургіі гадзінаў, якая ёсць у розных літургічных традыцыях хрысціянскага Усходу. Гімнаграфія багатая на кампазіцыі з біблійнымі алегорыямі, прысвечанымі Марыі[14], у якіх заклікаецца пасрэдніцтва Маці Божай, дазваляе паглыбіць фундаментальную таямніцу Уцелаўлення і яго значэнне ў перспектыве Адкуплення ў Хрысце моваю, поўнай паэтычнай сімволікі, здольнай выказаць здзіўленне і захапленне тых, хто, будучы з таго самага роду, што Марыя, сузірае цуды, якія Усемагутны ўчыніў у Ёй[15].
11. Вучэнне першых Сусветных Сабораў пачынае акрэсліваць дагмат пра Марыю, Божую Маці, абвешчаны затым у форме Эфескага дагмату. Хрысціянскі Усход заўсёды падтрымліваў дактрынальныя дагматы, акрэсленыя гэтымі першымі Саборамі, прынамсі ў тых Касцёлах, якія прымалі Саборы: Эфескі i Халкідонскі. Адначасова прыняў у свае літургічныя, гімнаграфічныя і іканаграфічныя традыцыі папулярныя марыйныя гісторыі і легенды наконт дзяцінства і смерці Езуса. Яны прызначаны сілкаваць пабожнасць Божага люду праз лірычныя і паэтычныя вобразы, адзіная мэта якіх ‒ выклікаць здзіўленне. Гэты культ Маці Божай выяўляецца таксама ў іканаграфіі, якая дае візуальны вобраз Марыі i ўцелаўлёнага Слова. Важна тое, што традыцыйныя іканаграфіі гэтых Касцёлаў, звязаныя з Саборамі ў Эфесе i Халкідоне, прадстаўляюць Марыю ў асноўным як Theotókos[16], і былі створаныя, каб у Ёй сузіраць Дзеву Маці, якая прадстаўляе свету і абдымае свайго Сына, Дзіцятка Езуса, заступаючыся перад Ім за чалавецтва. Такім чынам усходняя Марыйная іканаграфія як kerygma i візуальная памяць тэалогіі першых Сабораў і святых айцоў жадае быць візуальным тлумачэннем канкрэтных тытулаў, надаваных Дзеве[17]. Таму іконы трэба «чытаць», улічваючы літургію і гімны. Марыя – не аб’ект культу, змешчаны побач з Хрыстом, але праз уцелаўленне Яна з’яўляецца часткай таямніцы Хрыста[18]. Яна з’яўляецца іконай, у якой ушаноўваецца сам Хрыстус. Яна Theotókos – Дзева Маці, якая прадстаўляе свайго Сына, Езуса Хрыста, і адначасова Яна Адзігітрыя (Odēgētria), якая ўказвае рукой на адзіную дарогу, якой з’яўляецца Хрыстус.
12. Пачынаючы з XII ст. заходняя тэалогія[19] звяртае ўвагу на сувязь Дзевы Марыі з таямніцай крывавага Адкуплення на Кальварыі і звязвае прароцтва Сімеона з крыжам Хрыста. Прысутнасць Марыі ля падножжа крыжа разумеецца як знак хрысціянскай моцы, поўнай мацярынскай любові. Святы Бэрнард у каментарыі да Ахвяравання Езуса ў святыні кажа пра супрацоўніцтва Маці Божай у ахвяры адкуплення[20]. Арнольд, сябра св. Бэрнарда i бэнэдыктынскі абат з Бонэваля († пасля 1159), першы, хто разважае пра супрацоўніцтва Марыі ў ахвяры Кальварыі разам з Яе Сынам Езусам Хрыстом[21].
13. Супрацоўніцтва Маці і Сына ў справе збаўлення было паказана Настаўніцкім Інстытутам Касцёла[22]. Другі Ватыканскі Сабор сцвярджае: «Таму святыя айцы слушна лічаць, што Марыя не была толькі пасіўнай прыладай Бога, але што са свабоднай верай і паслухмянасцю Яна актыўна супрацоўнічала ў справе чалавечага збаўлення»[23]. Гэтая сувязь з Дзевай Марыяй прысутнічае як у зямным жыцці Езуса Хрыста (зачацце, нараджэнне, смерць і ўваскркасенне), так і ў часе Касцёла.
14. Дагмат аб Беззаганным Зачацці падкрэслівае першынство і выключнасць Хрыста ў справе Адкуплення, бо тая, якая ёсць першай сярод адкупленых, таксама была адкуплена Хрыстом і пераменена Духам, перш чым змагла зрабіць які-небудзь асабісты чын[24]. У такім асаблівым стане «першай адкупленай» Хрыстом i «першай перамененай» Духам Святым, Марыя можа саўдзельнічаць з Хрыстом і Духам больш глыбей і паўней, становячыся прататыпам[25], узорам i прыкладам таго, што Бог прагне рэалізаваць у кожнай адкупленай асобе[26].
15. Супрацоўніцтва Марыі ў справе збаўлення мае трынітарную структуру, бо гэта плён ініцыятывы Айца, які глянуў на пакору сваёй слугі (пар. Лк 1, 48); вынікае з kenōsis Сына, які прынізіў сябе самога, прыняўшы постаць слугі (пар. Флп 2, 7-8), i з’яўляецца вынікам ласкі Духа Святога (пар. Лк 1, 28.30), які падрыхтаваў сэрца маладой жанчыны з Назарэта да адказу як падчас Звеставання, так і на працягу ўсяго Яе жыцця ў еднасці з Сынам. Святы Павел VI навучаў: «У Панне Марыі ўсё адносіцца да Хрыста i ад Яго залежыць: менавіта з увагі на Яго Бог Айцец спрадвеку выбраў Яе на Маці ва ўсім святую, а Дух Святы аздобіў дарамі, якіх нікому іншаму не даў»[27]. «Так» Марыі не з’яўляецца звычайнай першаснай умовай чагосьці, што магло б здзейсніцца без Яе згоды і супрацы. Яе мацярынства гэта не проста штосьці біялагічнае і пасіўнае[28], але гэта мацярынства «ў поўні актыўнае»[29], якое яднаецца са збаўчай таямніцай Хрыста як умілаваная прылада Айца ў Яго плане збаўлення. Яна ‒ «гарантыя, што Ён, як „народжаны ад жанчыны” (Гал 4, 4), з’яўляецца сапраўдным чалавекам, а таксама – з моманту абвяшчэння Нікейскага дагмату Яна – Theotókos, гэта значыць тая, якая нараджае Бога»[30].
Тытулы, якія тычацца супрацоўніцтва Марыі ў справе збаўлення
16. Сярод тытулаў, якімі звяртаюцца да Марыі (Маці міласэрнасці, Надзея ўбогіх, Успамога хрысціянаў, Памочніца, Заступніца і г.д.), некаторыя тычацца ў большай ступені Яе супрацоўніцтва ў адкупленчай справе Хрыста, напрыклад: Суадкупіцелька i Пасрэдніца.
Суадкупіцелька
17. Тытул Суадкупіцелька з’явіўся ў XV ст. у якасці папраўкі закліку Адкупіцелька (які быў скаротам ад «Маці Адкупіцеля»), які надавалі Марыі, пачынаючы з X ст. Святы Бэрнард адвёў Марыі ролю ля падножжа крыжа, якая дала пачатак тытулу Суадкупіцелька; гэты тытул упершыню з’явіўся ў ананімным гімне XV ст. у Зальцбургу[31]. Хоць тытул Адкупіцелька захоўваўся на працягу XVI i XVII стст., цалкам знік у XVIII ст., саступаючы месца Суадкупіцельцы. Тэалагічныя даследаванні адносна супрацоўніцтва Марыі ў справе Адкуплення, якія вяліся ў першай палове XX ст., прывялі да больш глыбокага разумення тытулу Суадкупіцелька[32].
18. Некаторыя Папы выкарыстоўвалі гэты тытул, не спрабуючы гэта растлумачыць[33]. Звычайна прадстаўлялі яго двума спосабамі: адносна Божага мацярынства, бо Марыя як Маці зрабіла магчымым здзяйсненне адкуплення праз Хрыста[34]; а таксама адносна Яе з’яднання з Хрыстом пад крыжам адкуплення[35]. Другі Ватыканскі Сабор з увагі на дактрынальныя, душпастырскія і экуменічныя прычыны пазбягаў выкарыстання тытулу Суадкупіцелька. Святы Ян Павел II выкарыстаў яго як мінімум сем разоў, звязваючы яго перадусім са збаўчай каштоўнасцю нашага цярпення, ахвяраванага разам з цярпеннем Хрыста, да якога асаблівым чынам далучаецца Марыя, асабліва пад крыжам[36].
19. Падчас звычайнага пасяджэння Feria IV 21 лютага 1996 г., прэфект тагачаснай Кангрэгацыі Веравучэння кардынал Ёзаф Ратцынгер, калі спыталі ў яго, ці можна прыняць просьбу руху Vox Populi Mariae Mediatrici аб абвяшчэнні дагмату аб Марыі як Суадкупіцелькі або Пасрэдніцы ўсіх ласкаў, адказаў, зыходзячы са сваёй асабістай пазіцыі (votum): «Negative. Дакладнае значэнне гэтых тытулаў незразумелае, і змешчаная ў іх дактрына яшчэ не дасягнула сталасці. Вучэне, абвешчанае як de fide divina належыць да depositum fidei, гэта значыць, да Божага Аб’яўлення, перададзенага ў Святым Пісанні i ў Апостальскай Традыцыі. Надалей выразна не бачна, якім чынам вучэнне, выказанае ў гэтых тытулах, прадстаўлена ў Пісанні і Апостальскай Традыцыі»[37]. Затым, у 2002 г., ён публічна выказаўся супраць выкарыстання гэтага тытулу: «(…) формула „Суадкупіцелька” моцна адыходзіць ад мовы Бібліі i Айцоў Касцёла, што нараджае непаразуменні. (…) усё паходзіць ад Яго, як чытаем асабліва ў Пасланні да Эфесцаў i ў Пасланні да Каласянаў; таксама Марыя ўсім абавязана менавіта Хрысту. Выраз „Суадкупіцелька” зацямніў бы гэтую крыніцу». Кардынал Ратцынгер не адмаўляў, што за прапановай выкарыстоўваць гэты тытул стаяць добрыя намеры i каштоўныя аспекты, аднак лічыў, што гэта «памылковая тэрміналогія»[38].
20. Гэты ж кардынал успамінаў Пасланні да Эфесцаў і Каласянаў, у якіх ужытая лексіка i тэалагічная дынаміка гімнаў паказвае выключнасць цэнтральнай ролі адкуплення і першаснасць уцелаўлёнага Сына, што выключае магчымасць дадавання якога-небудзь іншага пасрэдніцтва, паколькі ўсялякае духоўнае благаслаўленне было дадзена нам «у Хрысце» (Эф 1, 3), бо ў Ім мы былі ўсыноўлены (пар. Эф 1, 5), у Ім былі адораны ласкай (пар. Эф 1, 6), «у Ім мы маем адкупленне Ягонаю крывёю» (Эф 1, 7), а Ён «шчодра адарыў нас» (Эф 1, 8) сваёй ласкаю. У Ім «мы былі выбраны» (Эф 1, 11) i прадвызначаны. Бог хацеў таксама, каб у Ім «жыла ўся паўната» (Клс 1, 19) i каб «праз Яго прымірыць з сабою ўсё» (Клс 1, 20). Такое ўслаўленне выключнага месца Хрыста, пры разважанні пра любую форму магчымага супрацоўніцтва ў справе Адкуплення, заклікае нас адводзіць кожнаму стварэнню выразна рэцэптыўную ролю і праяўляць рэлігійную і разважлівую асцярожнасць пры разглядзе любой формы магчымага супрацоўніцтва ў Адкупленні.
21. Папа Францішак прынамсі ў трох прамовах выразна выказаў сваю негатыўную ацэнку адносна выкарыстання тытулу Суадкупіцелькі, падкрэсліваючы, што Марыя «ніколі не хацела пакінуць сабе штосьці з таго, што належала Яе Сыну. Ніколі не прадстаўлялася як суадкупіцелька, але як вучаніца»[39]. Справа Адкуплення была дасканала здзейснена i не патрабавала ніякіх дапаўненняў. Таму «Марыя не хацела адабраць у Езуса ніякага тытулу (…). Не прасіла для сябе, каб быць амаль адкупіцелькай ці суадкупіцелькай – не. Адкупіцель толькі адзін, і гэты тытул не дубліруецца»[40]. Хрыстус «адзіны Адкупіцель – няма суадкупіцеляў з Хрыстом»[41], бо «ахвяра крыжа, здзейсненая з любоўю i пакорай, прынесла бясконцую кампенсацыю за грахі чалавечага роду»[42]. Хоць можам працягваць яе плёны ў свеце (пар. Клс 1, 24), але ні Касцёл, ні Марыя не могуць замяніць ці ўдасканаліць справу Адкуплення ўцелаўлёнага Божага Сына, якая з’яўляецца дасканалай i не патрабуе ніякіх дадаткаў.
22. Улічваючы неабходнасць удакладнення падпарадкавальнай ролі Марыі адносна Хрыста ў справе Адкуплення, выкарыстанне тытулу Суадкупіцелькі для азначэння супрацоўніцтва Марыі з’яўляецца заўсёды неадпаведным. Гэты тытул нясе пагрозу зацямнення адзінага збаўчага пасрэдніцтва Хрыста i можа ў сувязі з гэтым весці да блытаніны і парушэння гармоніі праўдаў хрысціянскай веры, бо «няма ні ў кім іншым збаўлення, бо няма іншага імя пад небам, дадзенага людзям, у якім мы можам атрымаць збаўленне» (Дз 4, 12). Калі нейкі выраз патрабуе шматлікіх i пастаянных тлумаэнняў, каб не быць дрэнна зразуметым, ён не служыць веры Божага люду i становіцца недарэчным. У дадзеным выпадку гэта не спрыяе ўзвышэнню Марыі як першай і найважнейшай супрацоўніцы ў справе Адкуплення і ласкі, таму што зацямненне выключнай ролі Езуса Хрыста, Божага Сына, які стаўся чалавекам дзеля нашага збаўлення, i як адзіны мог скласці Айцу бясконца каштоўную ахвяру, не было б сапраўдным гонарам для Маці. Па сутнасці як «слуга Панская» (Лк 1, 38) Яна ўказвае нам на Хрыста і заахвочвае: «Тое, што Ён скажа вам, зрабіце» (Ян 2, 5).
Пасрэдніца
23. Паняцце «пасрэдніца» выкарыстоўваецца ва ўсходняй патрыстыцы з VI ст. У наступныя стагоддзі св. Андрэй з Крыта[43], св. Герман з Канстантынопаля[44] і св. Ян Дамаскін[45] выкарыстоўвалі гэты тытул у розных значэннях. На захадзе з XII ст. пачалі выкарыстоўваць яго часцей, хоць ён замацаваўся як дактрынальная тэза толькі ў XVII ст. У 1921 г. кардынал Мэрс’е, арцыбіскуп Мехелена, у навуковым супрацоўніцтве з Каталіцкім Універсітэтам у Лёвэне і пры падтрымцы біскупаў, духавенства i бельгійскага народу звярнуўся да папы Бэнэдыкта XV з просьбай аб дагматычным зацвярджэнні паўсюднага пасрэдніцтва Марыі; аднак Папа гэтага не зрабіў. Ён толькі ўхваліў свята з уласным імшальным і брэвіярным фармулярам у гонар Марыі Пасрэдніцы[46]. З таго часу аж да 1950 г. вяліся тэалагічныя даследаванні гэтага пытання, якія працягваліся да падрыхтоўчай фазы Другога Ватыканскага Сабору. Аднак Сабор не ўзяўся даць дагматычнае азначэнне гэтаму пытанню[47], прапануючы хутчэй шырокі сінтэз «каталіцкага вучэння на тэму месца, якое належыць Марыі ў таямніцы Хрыста і Касцёла»[48].
24. Біблійны выраз, які датычыць выключнага пасрэдніцтва Хрыста, адназначны. Хрыстус ‒ адзіны Пасрэднік: «Бо адзін Бог і адзін пасрэднік паміж Богам і людзьмі — Чалавек Езус Хрыстус, які аддаў сябе самога на водкуп за ўсіх» (1 Цім 2, 5-6). Касцёл тлумачыць гэтую выключную пазіцыю Хрыста тым, што, – будучы вечным i бясконцым Сынам, – Ён з’яднаў з сабой гіпастатычна чалавечую натуру, якую прыняў. Гэта належыць выключна Яго чалавечай натуры, а наступствы, якія з гэтага вынікаюць, можна адносіць толькі да Хрыста. У гэтым сціслым сэнсе роля ўцелаўлёнага Слова выключная і адзіная. Улічваючы гэтую яснасць у аб’яўленым Слове, неабходна асаблівая асцярожнасць у выкарыстанні адносна Марыі тытулу Пасрэдніцы. Што тычыцца тэндэнцыі пашырэння сферы супрацоўніцтва Марыі, спасылаючыся на гэты тэрмін, неабходна дакладна вызначыць каштоўную сферу гэтага супрацоўніцтва, а таксама яго межы.
25. З аднаго боку, нельга ігнараваць той факт, што тэрмін «пасрэдніцтва» шырока выкарыстоўваецца ў самых розных сферах грамадскага жыцця, дзе ён разумеецца проста як супрацоўніцтва, дапамога або заступніцтва. Таму непазбежна, што ён будзе ўжывацца да Марыі ў сэнсе падпарадкавання, і ніякім чынам не мае на мэце павялічыць эфектыўнасць або сілу адзінага пасрэдніцтва Езуса Хрыста, сапраўднага Бога і сапраўднага чалавека.
26. З другога боку, відавочна, што Марыя сапраўды мела пасрэдніцтва ў тым, каб зрабіць магчымым сапраўднае ўцелаўленне Сына Божага ў нашу чалавечнасць, бо Адкупіцель павінен быў нарадзіцца ад жанчыны (пар. Гал 4, 4). Апісанне Звеставання паказвае, што гэта не было чыста біялагічнае пасрэдніцтва, бо яно падкрэслівае актыўную прысутнасць Марыі, якая задае пытанні (пар. Лк 1, 29.34) і цвёрда выказвае згоду сваім «fiat» (Лк 1, 38). Гэты адказ Марыі адкрыў дзверы Адкупленню, якога чакала ўсё чалавецтва i якое з паэтычным драматызмам апісалі святыя[49]. Таксама падчас вяселля ў Кане Галілейскай Марыя выконвае ролю пасрэдніцы, прадстаўляючы Езусу патрэбы маладых (пар. Ян 2, 3) i просячы слугаў выканаць Яго ўказанні (пар. Ян 2, 5).
27. У дакументах Другога Ватыканскага Сабору тэрмін пасрэдніцтва адносіцца перадусім да Хрыста, а часам таксама да Марыі, але выразна ў сэнсе падпарадкавання[50]. Па сутнасці, адносна Яе выкарыстоўваецца іншы тэрмін, які засяроджваўся на супрацоўніцтве[51] і на мацярынскай дапамозе[52]. Вучэнне Сабору выразна фармуліруе перспектыву мацярынскага заступніцтва Марыі, выкарыстоўваючы такія выразы як «разнастайнае заступніцтва» i «мацярынская любоў»[53]. Гэтыя два аспекты разам ствараюць спецыфіку супрацоўніцтва Марыі ў справе Хрыста праз пасрэдніцтва Духа. У сціслым значэнні мы не можам казаць ні пра якое іншае пасярэдніцтва ласкі, як толькі пасрэдніцтва ўцелаўлёнага Божага Сына[54]. Таму заўсёды трэба нагадваць i не ігнараваць хрысціянскага пераканання, што «трэба цвёрда вызнаваць, як нязменнае вучэнне веры Касцёла, праўду пра Езуса Хрыста, Сына Божага, Пана i адзінага Збаўцу, які праз сваё ўцелаўленне, смерць і ўваскрасенне давёў да канца гісторыю збаўлення, паўнатой і цэнтрам якой Ён з’яўляецца»[55].
Марыя ў адзіным пасрэдніцтве Хрыста
28. У той жа час мы павінны памятаць, што непаўторнасць пасрэдніцтва Хрыста мае «ўключны» характар, гэта значыць, што Хрыстус дазваляе розныя формы пасярэдніцтва ў рэалізацыі свайго збаўчага плана, бо ў еднасці з Ім мы ўсе можам быць у нейкай ступені памочнікамі Бога, «пасрэднікамі» адзін для аднаго (пар. 1 Кар 3, 9). Менавіта таму, што Хрыстус мае найвышэйшую і бясконцую ўладу, Ён можа даць сваім братам здольнасць для сапраўднага супрацоўніцтва ў ажыццяўленні сваіх планаў. Другі Ватыканскі Сабор сцвердзіў, што «адзінае пасрэдніцтва Адкупіцеля не выключае, але абуджае ў стварэнях разнастайнае ўзаемадзеянне, якое паходзіць з удзелу ў адной крыніцы»[56]. Таму «змест гэтага ўдзелу ў пасрэдніцтве павінен быць даследаваны больш глыбока, але ён заўсёды павінен быць падпарадкаваны прынцыпу адзінага пасрэдніцтва Хрыста»[57]. Сапраўды, Касцёл пашыраецца ў часе і паўсюль перадае наступствы пасхальнай падзеі Хрыста[58], а таксама тое, што Марыя займае выключнае месца ў сэрцы Касцёла-Маці[59].
29. Удзел Марыі ў справе Хрыста становіцца відавочным, калі мы сыходзім з пераканання, што ўваскрослы Пан падтрымлівае, перамяняе і дае магчымасць вернікам супрацоўнічаць з Ім у Яго справе. Гэта адбываецца не з прычыны нейкай слабасці, няздольнасці ці патрэбы самога Хрыста, але менавіта дзякуючы Яго слаўнай магутнасці, якая можа ўключыць нас як шчодрых і бескарыслівых супрацоўнікаў у Яго справу. Тут трэба падкрэсліць, што калі Ён дазваляе нам спадарожнічаць Яму i, – пад уплывам Яго ласкі, – даваць ад сябе самае лепшае, то ўрэшце рэшт праслаўляецца Яго моц і Яго міласэрнасць.
30. Асабліва яскравым з’яўляецца наступны фрагмент: „Хто верыць у Мяне, будзе рабіць справы, якія Я раблю, і большыя за іх зробіць, бо Я іду да Айца» (Ян 14, 12). Вернікі, з’яднаныя з уваскрослым Хрыстом, які вярнуўся на ўлонне Айца, могуць здзяйсняць справы, якія пераўзыходзяць цуды зямнога Езуса, але заўсёды дзякуючы сваёй еднасці праз веру з услаўленым Хрыстом. Бачна гэта, напрыклад, у надзвычайным пашырэнні ранняга Касцёла, бо Уваскрослы адарыў свой Касцёл удзелам у гэтай сваёй справе (пар. Мк 16, 15). Такім чынам Яго хвала не зменшылася, але аб’явілася яшчэ паўней – як моц, здольная перамяняць вернікаў i рабіць іх плоднымі разам з Ім.
31. У творах Айцоў Касцёла гэтае бачанне знайшло асаблівае адлюстраванне ў каментары да Ян 7, 37-39, бо некаторыя інтэрпрэтавалі абяцанне «рэк жывой вады» як тое, што тычыцца вернікаў. Гэта азначае, што самі вернікі, перамененыя ласкай Хрыста, становяцца крыніцамі для іншых. Арыген тлумачыў, што Пан спаўняе тое, што прадказаў у Ян 7, 38, бо робіць так, што з нас выплываюць рэкі вады: «чалавечая душа, як вобраз Божы, можа мець у сабе i вывесці з сябе калодзежы, крыніцы i рэкі»[60]. Святы Амброзій заахвочваў піць з адкрытага боку Хрыста, «каб была ў табе багатая крыніца вады, што выцякае дзеля вечнага жыцця»[61]. Святы Тамаш Аквінскі выказаў гэта ў сцвярджэнні, што калі вернік «спяшаецца дапамагчы бліжняму і перадае іншым розныя дары ласкі, атрыманыя ад Бога, – з яго нутра пацякуць жывыя воды»[62].
32. Калі гэта з’яўляецца праўдай датычна кожнага веруючага, супрацоўніцтва якога з Хрыстом становіцца настолькі плённым, наколькі ён дазваляе ласцы перамяніць яго, то тым больш можна сказаць гэта пра Марыю – у сэнсе унікальным і найвышэйшым. Бо Яна, «поўная ласкі» (Лк 1, 28), не перашкаджаючы Божай справе, сказала: «Вось я, слуга Пана. Няхай мне станецца паводле твайго слова» (Лк 1, 38). Яна ‒ Маці, якая дала свету Даўцу Адкуплення і ласкі, якая вытрывала пад крыжам (пар. Ян 19, 25), церпячы разам з Сынам, ахвяруючы боль мытчынага сэрца, прабітага мечам (пар. Лк 2, 35). Яна засталася ў еднасці з Хрыстом, ад Уцелаўлення ажно да крыжа і Уваскрасення, выключным чынам, які перавышае тое, што магло адбыцца ў жыцці любога іншага веруючага.
33. Гэта ўсё сталася не дзякуючы Яе ўласным заслугам, але таму, што ў дачыненні да Яе ў поўні, асаблівым і прадбачаным чынам, былі ўжытыя заслугі ўкрыжаванага Хрыста – дзеля хвалы адзінага Пана і Збаўцы[63]. Адным словам, Марыя ‒ гэта песня пра плённасць Божай ласкі, так што любое прызнанне Яе прыгажосці адразу вядзе да праслаўлення першакрыніцы ўсялякага дабра ‒ Найсвяцейшай Тройцы. Непараўнальная веліч Марыі заключаецца ў тым, што Яна атрымала, а таксама ў Яе даверлівай гатоўнасці быць напоўненай Духам. Калі спрабуем прыпісаць Ёй функцыі актыўнасці, паралельныя функцыям Хрыста, мы аддаляемся ад гэтай непараўнальнай, уласцівай Ёй прыгажосці. Выраз «пасрэдніцтва, якое ўдзельнічае», можа добра адлюстроўваць дакладнае і каштоўнае значэнне месца Марыі, але калі яго разумець няправільна, яно можа лёгка зацьміць, а нават аспрэчыць яго. Пасрэдніцтва Хрыста, якое ў некаторым сэнсе можа быць тым, якое «ўключае» або ўдзельнічае, у іншым сэнсе з’яўляецца выключным і неперадавальным.
Маці веруючых
34. У выпадку Марыі гэтае пасрэдніцтва адбываецца па-мацярынску[64], дакладана так, як гэта адбылося ў Кане Галілейскай[65] і як гэта было пацверджана пад крыжам[66]. Папа Францішак тлумачыў гэта наступнымі словамі: «Яна – Маці. І гэты тытул Яна атрымала ад Езуса менавіта там, у момант Яго смерці на крыжы (пар. Ян 19, 26-27). Твае дзеці, Ты ‒ Маці. (…) Яна прыняла дар быць Яго Маці і абавязак спадарожнічаць нам як Маці, быць нашай Маці»[67].
35. Тытул Маці мае свае карані ў Святым Пісанні і ў Айцоў Касцёла, быў прадстаўлены Настаўніцкім Інстытутам Касцёла, а яго змест паступова развіваўся ажно да прадстаўлення яго падчас Другога Ватыканскага Сабору[68], а таксама ў выразе духоўнае мацярынства ў энцыкліцы Redemptoris Mater[69]. Гэтае духоўнае мацярынства Марыі вынікае з Яе фізічнага мацярынства адносна Божага Сына. Нарадзіўшы Хрыста паводле цела, дзякуючы сваёй свабоднай і поўнай веры згодзе на гэтую місію, Дзева Марыя нарадзіла ў веры ўсіх хрысціянаў, якія з’яўляюцца членамі Містычнага цела Хрыста, іншымі словамі, Яна нарадзіла ўсяго Хрыста, Галаву і членаў[70].
36. Удзел Дзевы Марыі як Маці ў жыцці Сына, ад Уцелаўлення ажно да крыжа і Уваскрасення, надае Яе супрацоўніцтву ў адкупленчай справе Хрыста унікальны і непаўторны характар. Гэта мае асаблівае значэнне для Касцёла, «калі ён разважае пра духоўнае мацярынства Марыі, якім Яна атуляе ўсіх членаў Містычнага цела; у поўнай даверу просьбе, калі ён адчувае заступніцтва сваёй Заступніцы і Памочніцы»[71]. Гэты мацярынскі аспект вызначае адносіны Дзевы Марыі з Хрыстом і Яе супрацу ва ўсіх момантах справы збаўлення. У сваёй місіі Маці Марыя трывае ў выключных адносінах як з Адкупіцелем, так і з адкупленымі, да якіх першай належыць сама. «Марыя – гэта typos (узор) Касцёла і новага нараджэння, якое ў Ёй адбываецца», а яшчэ больш – Яна сімвал i «сінтэз самога Касцёла»[72]. Гэтае мацярынства нараджаецца з поўнага дару сябе, а таксама з паклікання служыць таямніцы[73]. У гэтым мацярынстве Марыі заключаны сінтэз усяго, што мы можам сказаць пра мацярынства паводле ласкі, а таксама пра актуальнае месца Марыі адносна ўсяго Касцёла.
37. Духоўнае мацярынства Марыі мае пэўныя спецыфічныя рысы:
a) грунтуецца на тым, што Яна Маці Бога i пашырае сваё мацярынства на вучняў Хрыста[74], а таксама на ўсіх людзей[75]. У гэтым сэнсе супрацоўніцтва Марыі мае выключны характар i адрозніваецца ад супрацоўніцтва «іншых стварэнняў»[76]. Яе заступніцтва не мае характару святарскага пасрэдніцтва, такога як у Хрыста, але ўпісваецца ў парадак і аналогію мацярынства[77]. Калі заступніцтва Марыі злучана з Яго справай, дары, якія мы атрымліваем ад Пана, прадстаўлены нам ў матчыным святле, поўным пяшчоты і блізкасці Маці[78], якой Езус жадаў падзяліцца з намі (пар. Ян 19, 27).
б) Мацярынскае супрацоўніцтва Марыі заключаецца ў Хрысце, і таму мае характар удзелу. Іншымі словамі, яно прадугледжвае «ўдзел у адзінай крыніцы, якой з’яўляецца пасрэдніцтва самога Хрыста»[79]. Марыя цалкам асабіста ўваходзіць у адзінае пасрэдніцтва Хрыста[80]. Яе матчына роля «ніякім чынам не зацямняе і не прымяншае таго адзінага пасрэдніцтва Хрыста, але паказвае Яго моц. Бо ўвесь збаўчы ўплыў Благаслаўлёнай Дзевы на людзей» вынікае «з багацця заслугаў Хрыста, грунтуецца на Яго пасрэдніцтве, цалкам залежыць ад гэтага пасрэдніцтва i з яго чэрпае ўсю сваю сілу»[81]. У сваім мацярынстве Марыя не з’яўляецца перашкодай паміж людзьмі і Хрыстом; наадварот, Яе матчына роля непарыўна звязана з роляй Хрыста і скіравана да Яго. Такое разуменне мяцярынства Марыі не мае на мэце аслабіць выключную пашану, належную Хрысту, наадварот умацоўвае яе[82]. Таму трэба пазбягаць тытулаў і выразаў адносна Марыі, якія прадстаўляюць Яе як своеасаблівы «громаадвод» у дачыненні да справядлівасці Пана, быццам Марыя была неабходнай альтэрнатывай недастатковай міласэрнасці Бога. Другі Ватыканскі Сабор нагадаў, які культ належыць Марыі: «культ, скіраваны да хрысталагічнага цэнтра хрысціянскай веры, каб „праз ушанаванне Маці (…) пазнавалі, любілі, пакланяліся і належным чынам захоўвалі запаведзі Сына”»[83]. У рэшце рэшт, мацярынства Марыі падпарадкавана[84] выбару, які зрабіў Айцец, справе Хрыста i дзеянню Духа Святога.
в) Касцёл – гэта не пункт аднясення толькі для духоўнага мацярынства Марыі: менавіта сакрамэнтальнае вымярэнне Касцёла з’яўляецца месцам, дзе пастаянна выяўляецца Яе мацярынская функцыя[85]. Марыя дзейнічае з Касцёлам, у Касцёле i для Касцёла. Яе мацярынства рэалізуецца ў касцёльнай еднасці, а не па-за ёй; Яна вядзе Касцёл і спадарожнічае яму. Касцёл вучыцца ў Марыі свайму ўласнаму мацярынству[86]: у прыняцці Божага слова, якое евангелізуе, служыць навяртанню і абвяшчае Хрыста; у дары сакрамэнтальнага жыцця – хросту i Эўхарыстыі, а таксама ў выхаванні і мацярынскай фармацыі, якая дапамагае дзецям Божым нараджацца і ўзрастаць[87]. Таму можна сказаць, што «плоднасць Касцёла – гэта тая самая плоднасць, што і плоднасць Марыі, і выяўляецца яна ў жыцці яго членаў настолькі, наколькі «у малым» яны перажываюць тое, што спазнала Маці, гэта значыць, калі яны любяць на ўзор Езуса»[88]. Марыя, будучы Маці, так як Касцёл, падтрымлівае надзею, што Хрыстус народзіцца ў нас[89], а не тое, каб заняць Яго месца. Таму «дзякуючы невычэрпнай крыніцы з адкрытага боку Хрыста, Касцёл, Марыя і ўсе вернікі па-свойму становяцца каналамі жывой вады. Такім чынам сам Хрыстус паказвае сваю хвалу ў нашай нікчэмнасці»[90].
38. Марыя з’яднана з Хрыстом асаблівым чынам дзякуючы свайму мацярынству і таму, што Яна поўная ласкі. Указвае на гэта прывітанне анёла (пар. Лк 1, 28), які выкарыстоўвае пэўнае слова (kecharitōmenē) – адзінае і выключнае ва ўсёй Бібліі. Яна, якая прыняла ў сваім улонні моц Духа Святога i стала Маці Бога, становіцца дзякуючы таму ж Духу Маці Касцёла[91]. Праз гэтае асаблівае спалучэнне мацярынства і ласкі, Яе малітва за нас мае вартасць і плённасць, якіх немагчыма параўнаць з ніякім іншым заступніцтвам. Святы Ян Павел II спалучаў тытул Пасрэдніца з гэтай функцыяй матчынага заступніцтва, бо Яна «стаіць “паміж”, гэта значыць мае пасрэдніцтва, не як чужая, але з пазіцыі Маці, разумеючы, што як Маці можа – а нават больш: “мае права”» – сказаць Сыну аб патрэбах людзей»[92].
39. Каталіцкая вера чытае ў Святым Пісанні, што тыя, хто жыве з Богам у небе, могуць надалей здзяйсняць падобныя чыны любові, заступаючыся за нас i спадарожнічаючы нам. Бачым, напрыклад, што анёлы ‒ гэта «духі, пасланыя дзеля служэння тым, хто павінен атрымаць у спадчыну збаўленне» (Гбр 1, 14). Гаворыцца пра місію, якую выконваюць анёлы (пар. Тоб 5, 4; 12, 12; Дз 12, 7-11; Ап 8, 3-5). Ёсць анёлы, якія дапамагаюць Езусу на пустыні падчас выпрабавання (пар. Мц 4, 11) i ў хвіліну мукі (пар. Лк 22, 43). У псальме атрымліваем абяцанне, што Бог «анёлам сваім загадае наконт цябе, каб яны ахоўвалі цябе на ўсіх шляхах тваіх» (Пс 91, 11).
40. Гэтыя тэксты паказваюць, што неба не аддзелена цалкам ад зямлі. Гэта дае магчымасць атрымаць заступніцтва з боку тых, хто знаходзіцца ў небе. Кніга Захарыі прадстаўляе анёла Божага, які кажа: «Пане Магуццяў, дакуль яшчэ Ты не злітуешся над Ерузалемам і над гарадамі Юды, на якія гневаешся гэтыя семдзесят гадоў?» (Зах 1, 12). Таксама Апакаліпсіс кажа пра «забітых», мучанікаў у небе, якія заступаюцца за нас, просячы Бога дзейнічаць на зямлі, баронячы нас перад несправядлівасцю: «Убачыў пад алтаром душы забітых за Божае слова і за сведчанне, якое мелі. Яны ўсклікалі гучным голасам, кажучы: „Дакуль жа, святы і праўдзівы Валадару, Ты не будзеш судзіць і спаганяць за нашу кроў з жыхароў зямлі?”» (Ап 6, 9-10). Ужо ў юдэйска-эліністычнай традыцыі існавала перакананне, што справядлівыя пасля смерці заступаюцца за народ (пар. 2 Мак 15, 12-14).
41. Марыя, якая любіць у небе астатніх сваіх нашчадкаў (пар. Ап 12, 17), як сапутнічала малітве Апосталаў, калі яны атрымалі Духа Святога (пар. Дз 1, 14), так і цяпер надалей сапутнічае нашым малітвам сваім матчыным заступніцтвам. Такім чынам Яна працягвае трываць у паставе служэння і спачування, якую паказала падчас вяселля ў Кане Галілейскай (пар. Ян 2, 1-11), i працягвае звяртацца да Езуса, кажучы: «Не маюць віна» (Ян 2, 3). У гімне праслаўлення мы бачым Марыю як жанчыну са свайго народу, якая праслаўляе Бога, бо Ён «узвысіў пакорных», «дабром галодных насыціў» (Лк 1, 52-53), «прыняў слугу свайго Ізраэля, памятаючы пра сваю міласэрнасць, як абяцаў бацькам нашым» (Лк 1, 54-55), i заўважаем Яе гатоўнасць, калі Яна без ваганняў адпраўляецца дапамагаць сваёй сваячцы Альжбеце (пар. Лк 1, 39-40). Таму Божы люд мае глыбокую надзею на Яе заступніцтва.
42. Сярод выбраных і праслаўленых разам з Хрыстом на першым месцы стаіць Маці, таму можам сцвердзіць, што існуе выключная супраца Марыі ў справе збаўлення, якую Хрыстус здзяйсняе ў сваім Касцёле. Гэтае заступніцтва перамяняе Яе ў мацярынскі знак міласэрнасці Пана. Такім чынам, паколькі Ён сам так вырашыў, Пан надае свайму дзеянню адносна нас матчына аблічча[93].
43. Наяўнасць розных формаў культу, абразоў і Марыйных санктуарыяў сведчыць пра канкрэтнае мацярынства Марыі, якая клапоціцца пра жыццё сваіх дзяцей. Прыкладам гэтага з’яўляецца аб’яўленне Маці Божай св. Хуану Дыега, індзейцу, на гары Тэпэяк. Марыя звяртаецца да яго з пяшчотнымі словамі маці: «Мой сыночак, мой Хуаніта». А перад цяжкасцямі, з якім сустракаецца св. Хуан Дыега ў рэалізацыі даручанай яму місіі, Марыя аб’яўляе яму сілу свайго мацярынства: «Ці ж я не тут, я, твая Маці? (…) Ці ж ты не ў складцы майго плашча, у згібе маіх рук?»[94].
44. Спазнанне мацярынскай любові Марыі, якую адчуў св. Хуан Дыега, з’яўляецца асабістым досведам хрысціянаў, якія прымаюць любоў Марыі і аддаюць у Яе рукі «патрэбы штодзённага жыцця. Поўныя даверу, яны адкрываюць свае сэрцы, каб выпрасіць Яе мацярынскае заступніцтва і атрымаць Яе надзейную апеку»[95]. Акрамя гэтых незвычайных праяваў Яе блізкасці, ёсць штодзённыя пастаянныя праяўленні Яе мацярынскай любові ў жыцці ўсіх Яе дзяцей. Нават калі мы не просім аб Яе заступніцтве, Яна як Маці знаходзіцца блізка, дапамагаючы нам распазнаць любоў Айца, сузіраць збаўчы дар Хрыста і прыняць асвячальнае дзеянне Духа. Яе значэнне для Касцёла настолькі вялікае, што духавенства павінна пазбягаць любой палітычнай інструменталізацыі гэтай блізкасці да Маці. Папа Францішак неаднаразова папярэджваў пра гэта і выказваў занепакоенасць з прычыны «розных ідэалагічна-культурных прапаноў, якія жадаюць прысвоіць сабе сустрэчу народу з яго Маці»[96].
Маці ласкі
45. Прадстаўлены сэнс паняцця «Маці верных» дазваляе нам гаварыць пра дзеянне Марыі таксама ў дачыненні да нашага жыцця ў ласцы. Аднак варта зазначыць, што некаторыя тэалагічна прынятыя выразы з лёгкасцю набываюць вобразны і сімвалічны характар, перадаючы на самай справе іншы, менш прымальны змест. Напрыклад, Марыя прадстаўляецца так, быццам у Яе ёсць асобны ад Бога рэсурс ласкі, дзе не так выразна бачна, што Пан у сваёй шчодрай і свабоднай усемагутнасці хацеў звязаць Яе з пераказам таго боскага жыцця, якое выплывае з аднаго цэнтра – Сэрца Хрыста, а не Марыі[97]. Часта Яе прадстаўляюць або ўяўляюць як крыніцу, з якой выплывае ўсялякая ласка. Калі ўлічыць, што жыллё Найсвяцейшай Тройцы (няствораная ласка) i ўдзел у боскім жыцці (ласка створаная) непадзельныя, не можам меркаваць, што гэтая таямніца магла б быць абумоўлена «праходжаннем» праз рукі Марыі. Гэтыя ўяўленні настолькі ўзвышаюць Марыю, што цэнтральная роля Хрыста можа знікнуць або прынамсі быць абумоўленай. Кардынал Ратцынгер тлумачыў, што тытул Марыі, Пасрэдніцы ўсіх ласкаў не мае выразнага абгрунтавання ў Божым Аб’яўленні[98], і згодна з гэтым перакананнем можам заўважыць цяжкасці, якія ён стварае як у тэалагічным разважанні, так і ў духоўнасці.
46. Каб пазбегнуць гэтых цяжкасцяў, мацярынства Марыі паводле ласкі трэба разумець у сэнсе падрыхтоўкі. З аднаго боку, з улікам характару заступніцтва[99], бо матчына заступніцтва – гэта выраз той «матчынай апекі»[100], якая дазваляе распазнаць у Хрысце адзінага Пасрэдніка паміж Богам і людзьмі. З другога боку, матчына прысутнасць Марыі ў нашым жыцці не выключае розных Яе дзеянняў, якія заахвочваюць нашае сэрца адкрыцца на дзеянне Хрыста ў Духу Святым. І такім чынам, рознымі спосабамі гэта дапамагае нам падрыхтавацца да жыцця ў ласцы, якое толькі Пан можа нам прышчапіць.
47. Нашае збаўленне – гэта выключна справа збаўчай ласкі Хрыста і нікога іншага. Святы Аўгустын сцвярджаў, што «толькі ласка Збаўцы знішчае тое валадарства смерці ў кожным чалавеку»[101] i тлумачыў гэта выразна адкупленнем несправядлівага чалавека: «Аднак за грэшніка, дрэннага і вераломнага чалавека ці хтосьці пажадаў бы памерці, акрамя толькі самога Хрыста, настолькі справядлівага, што Ён апраўдаў грэшнікаў. Не было ў нас, браты, ніякіх добрых чынаў; усе былі дрэнныя. І хоць менавіта такімі былі чыны людзей, не пакінула іх аднак Божая міласэрнасць. Бог паслаў свайго Сына збавіць нас. Не золатам ці срэбрам, але коштам пралітай Ягонай крыві»[102]. Таму, калі св. Тамаш Аквінскі задае пытанне, ці можа хто-небудзь заслужыць для кагосьці іншага, адказвае, што «ніхто, акрамя самога Хрыста, не можа заслужыць для іншага першую ласку ў сціслым сэнсе»[103]. Ніводная іншая чалавечая істота не заслугоўвае на гэта ў сціслым сэнсе гэтага слова (de condigno), і ў гэтым няма ніякага сумнення: «бо ніхто не можа быць справядлівым, акрамя як праз заслугі мукі нашага Пана Езуса Хрыста»[104]. Аднак паўната ласкі Марыі існуе таксама таму, што Яна атрымала яе дарма, да якіх-небудзь дзеянняў, «з увагі на прадбачаныя заслугі Езуса Хрыста, Збаўцы чалавечага роду»[105]. Толькі заслугі Езуса Хрыста, які аддаў сябе да рэшты, прычыняюцца да нашага апраўдання; яно, маючы на мэце: «вечнае дабро ўдзелу ў Богу, з’яўляецца справай большай за стварэнне неба і зямлі»[106].
48. Аднак чалавек праз сваё жаданне можа ўдзельнічаць у дабры бліжняга, і гэта лагічна (congruo), каб Бог выслухаў гэтае жаданне любові да бліжняга, якое чалавек выказвае «праз малітву» або «праз справы міласэрнасці»[107]. Гэта праўда, што дар ласкі можа быць дадзены толькі Богам, бо Ён «перавышае магчымасці натуры»[108] і існуе бясконцая адлегласць[109] паміж нашай натурай і Яго боскім жыццём. Аднак Ён можа зрабіць гэта, выконваючы жаданне Маці, якая такім чынам з радасцю далучаецца да Божай справы як пакорная слуга.
49. Як і ў Кане Галілейскай, Марыя не кажа Хрысту, што рабіць. Яна заступаецца за нас, адкрываючы Хрысту нашы недахопы, патрэбы і цярпенні, каб Ён мог дзейнічаць сваёй боскай моцай[110]. «Не маюць віна» (Ян 2, 3). Сёння Яна таксама дапамагае нам адкрыцца на дзеянне Бога[111]. «Тое, што Ён скажа вам, зрабіце» (Ян 2, 5). Яе словы — гэта не простая інструкцыя, а сапраўдная мацярынская педагогіка, якая пад уплывам Духа Святога вядзе нас у глыбіню таямніцы Хрыста.[112] Марыя слухае, прымае рашэнні і дзейнічае[113], каб дапамагчы нам прыняць у сваё жыццё Хрыста і Яго ласку[114], таму што толькі Ён дзейнічае ў самай глыбіні нашай істоты.
50. Як нагадвае нам Катэхізіс, асвячальная ласка — гэта «перш за ўсё дар Духа Святога, які апраўдвае і асвячае нас»[115]. Гэта не проста дапамога, энергія, якой валодае чалавек, але «дармовы дар, праз які Бог дае нам сваё жыццё, улітае ў нашы душы Духам Святым»[116], што можна апісаць як пражыванне ў нас Тройцы ў найбольшай блізкасці, як сяброўства з Богам, як запавет з Панам. Толькі Бог можа зрабіць гэта, бо гэта патрабуе пераадолення «бясконцай» дыспрапорцыі[117]. Гэты дар Святой Тройцы, праз які «толькі Бог можа пранікнуць у душу»[118] (illabitur), звязаны з пераменай, якая адбываецца ў самай глыбіні верніка[119]. Святы Тамаш Аквінскі, каб паказаць гэтае пранікненне ўглыб чалавека, ужываў дзеяслоў, які адносіўся толькі да Бога, illabi, бо толькі Бог, не будучы стварэннем, можа дасягнуць асабістай блізкасці, не парушаючы свабоду і ідэнтычнасць чалавека[120]. Толькі Бог дасягае найглыбейшай сутнасці чалавека, каб узвысіць і перамяніць яго, калі ён аддае сябе як сябар, і таму «ніводнае стварэнне не можа ўдзяліць ласку»[121]. Святы Тамаш паўтарае гэта, калі кажа пра сакрамэнтальную ласку: як галоўная прычына, «толькі Бог стварае ўнутраны плён сакрамэнту. Па-першае, таму што толькі Бог можа пранікнуць у душу, у якой здзяйсняецца плён сакрамэнту, але нельга зрабіць штосьці непасрэдна там, дзе цябе няма. Па-другое, таму што ласка, якая з’яўляецца ўнутраным плёнам сакрамэнту, паходзіць ад Бога»[122].
51. Іншыя аўтары выказалі падобную думку[123]. Сярод іх вылучаецца св. Бонавэнтура, які вучыў, што калі Бог чыніць у чалавеку асвячальную ласку, Ён абсалютна непасрэдна набліжае яго да сябе[124]. Бог праз ласку цалкам набліжаецца да чалавека з абсалютнай непасрэднасцю, «пранікаючы» ў яго ўнутраную сутнасць, як толькі Ён можа зрабіць[125]. Гэтая ж створаная ласка не выступае ў якасці «пасрэдніка», а з’яўляецца непасрэдым вынікам сяброўства, якім адорвае Бог, непасрэдна дакранаючыся да чалавечага сэрца. Таму, паколькі менавіта Бог перамяняе чалавека, калі адорвае яго сяброўствам, няма ніякага пасрэдніка паміж Богам і перамененым чалавекам[126]. Толькі Бог здольны пранікнуць так глыбока, асвяціць настолькі, што стане для нас поўнай непасрэднасцю, і гэта можа зрабіць толькі Ён, не знішчаючы чалавека[127].
52. Ва Уцелаўленні спрадвечны і сапраўдны Сын Божы[128] прыняў чалавечую натуру, якая займае ўнікальнае месца ў эканоміі збаўлення. Яна гіпастатычна з’яднана з Сынам праз ласку, якая «без усякага сумнення бясконцая»[129]; у гэтай чалавечнасці «ласка, прынятая душой Хрыста, узмацняецца да найвышэйшай ступені. Незвычайная шчодрасць гэтай ласкі дазваляе Хрысту (competit sibi) выліваць яе на іншых, і гэтая функцыя ўласціва Галаве»[130]. Гэтая чалавечнасць удзельнічае ў праліцці асвячальнай ласкі, якая з яе выцякае або «праліваецца»[131]. Такім чынам, «паводле сваёй чалавечнасці Ён з’яўляецца крыніцай усялякай ласкі» як Галава, ад якой ласка выліваецца на іншых (in alios transfundetur)[132]. Гэтая чалавечая натура з’яўляецца неад’емнай ад нашага збаўлення, бо «праз Уцелаўленне ўсе збаўчыя дзеянні Слова заўсёды здзяйсняюцца ў еднасці з чалавечай натурай, якую Яно прыняло дзеля збаўлення ўсіх людзей»[133]. Прыняўшы чалавечую натуру, Сын Божы «пэўным чынам аб’яднаўся з кожным чалавекам» і добраахвотна праліўшы сваю кроў, Ён «заслужыў нам жыццё»[134]. Дзякуючы ласцы вернікі з’яднаны з Хрыстом і ўдзельнічаюць у Яго Пасхальнай таямніцы такім чынам, што могуць жыць у цеснай і непаўторнай еднасці з Ім, што св. Павел выказаў наступнымі словамі: «Ужо не я жыву, а жыве ўва мне Хрыстус» (Гал 2, 20).
53. Ніводная чалавечая асоба, нават Апосталы ці Найсвяцейшая Дзева Марыя, не можа выступаць у якасці ўніверсальнага распарадчыка ласкі. Толькі Бог можа даваць ласку[135] і робіць гэта праз чалавечнасць Хрыста[136], таму што «Хрыстус-чалавек мае паўнату ласкі як адзінародны сын Айца»[137]. Хоць Найсвяцейшая Дзева Марыя асаблівым чынам «поўная ласкі» і «Маці Бога», Яна, як і мы, з’яўляецца прыёмнай дачкой Айца і, як піша паэт Дантэ Аліг’еры, «Дачкой свайго Сына»[138]. Яна супрацоўнічае ў эканоміі збаўлення праз вытворны і падпарадкаваны ўдзел; таму ўсе выразы адносна Яе «пасрэдніцтва» ласкі трэба разумець у аддаленай аналогіі з Хрыстом і Яго адзіным пасрэдніцтвам[139].
54. У дасканалую блізкасць паміж чалавекам і Богам, у перадачу ласкі, нават Марыя не можа ўмяшацца. Ні сяброўства з Езусам Хрыстом, ні прабыванне Святой Тройцы нельга ўспрымаць як тое, што прыходзіць да нас праз Марыю ці святых. У любым выпадку, можна сказаць, што Марыя жадае нам гэтага дабра і моліцца аб ім разам з намі. Літургія, якая таксама з’яўляецца lex credendi, дазваляе нам пацвердзіць гэтае супрацоўніцтва Марыі не ў перадачы ласкі, а ў яе мацярынскім заступніцтве. Сапраўды, у літургіі ўрачыстасці Беззаганнага Зачацця, калі тлумачыцца, у якім сэнсе прывілея, дадзеная Марыі, была дадзена дзеля дабра народу, гаворыцца, што Яна «абаронца ласкі» (advocata gratiae)[140], гэта значыць тая, што заступаецца за нас і выпрошвае дар ласкі.
55. Як вучыць Другі Ватыканскі Сабор: «(...) увесь збаўчы ўплыў Благаслаўлёна Дзевы на людзей (...) ніякім чынам не перашкаджае непасрэднаму з’яднанню вернікаў з Хрыстом, а наадварот, умацоўвае яго»[141]. Па гэтай прычыне варта пазбягаць любога апісання, якое магло б у неаплатанічным сэнсе азначаць нейкае шматступенчатае праліццё ласкі, быццам Божая ласка сыходзіла праз розных пасрэднікаў, такіх як Марыя, у той час як яе канчатковая крыніца (Бог) заставалася б адарванай ад нашых сэрцаў. Гэтыя інтэрпрэтацыі негатыўна ўплываюць на правільнае разуменне ўнутранай, непасрэднай і неадкладнай сустрэчы, якую ласка робіць рэальнай паміж Панам і сэрцам верніка[142]. Праўда ў тым, што апраўдвае толькі Бог[143]. Толькі Бог Адзіны ў Тройцы, толькі Ён узвышае нас, каб мы перамаглі бясконцую дыспрапорцыю, якая аддзяляе нас ад боскага жыцця; толькі Ён робіць рэальным прабыванне ў нас Святой Тройцы; толькі Ён уваходзіць у нас, перамяняе і робіць нас удзельнікамі свайго боскага жыцця. Не памнажае гонар Марыі прыпісванне Ёй якога-небудзь пасрэдніцтва ў выкананні той справы, якая належыць выключна Богу.
56. Тым не менш, паколькі Марыя поўная ласкі, а дабро заўсёды імкнецца перадаць сябе іншым, лёгка ўзнікае ўяўленне пра своеасаблівае «перапаўненне» ласкай, якую мела Марыя, што можа мець адпаведнае значэнне толькі тады, калі не супярэчыць сказанаму дагэтуль. У гэтым няма нічога складанага, асабліва калі гаворка ідзе пра формы супрацоўніцтва, пра якія мы ўжо згадвалі (заступніцтва і мацярынская блізкасць, якія заахвочваюць адкрыць сэрца для асвячальнай ласкі) і якія Другі Ватыканскі Сабор прадставіў як шматграннае з боку стварэння супрацоўніцтва, «якое паходзіць з удзелу ў адной крыніцы»[144].
57. Фундаментальны падрыхтоўчы характар супрацоўніцтва вернікаў, асабліва Марыі, у перадачы ласкі, выяўляецца ў традыцыйнай інтэрпрэтацыі «рэк жывой вады», якія выцякаюць з сэрцаў вернікаў (пар. Ян 7, 38). Нягледзячы на тое, што гэта моцны вобраз, які можна інтэрпрэтаваць быццам гэтымі каналамі дасканалай перадачы асвячальнай ласкі з’яўляюцца верныя, аднак Айцы Касцёла, калі справа дайшла да ўдакладнення, якім чынам адбываецца гэтае праліццё рэк Духа, казалі пра гэта ў кантэксце падрыхтоўчых дзеянняў, такіх як абвяшчэнне, навучанне і іншыя формы перадачы дару аб’яўленага Слова.
58. Арыген суадносіць гэта з пазнаннем Святога Пісання або з успрыманнем духоўнымі пачуццямі[145]. Для св. Кірыла Александрыйскага гэтае багатае праліццё вады азначае вучэнне пра таямніцы веры[146], «чыстую містагогію» ў сваім глыбокім значэнні, не толькі інтэлектуальным, але датычыць ладу жыцця або падрыхтоўкі ўсёй асобы[147]. Святы Кірыл Ерузалемскі сцвярджае, што менавіта вучэнне Святога Пісання вядзе да святла.[148] Святы Ян Залатавусны спасылаецца на мудрасць Стэфана або на аўтарытэт словаў Пятра[149]. Святы Амброзій сцвярджае: «гэта рэкі, якія чуюць сваімі вушамі Божае Слова і гавораць, каб уліваць іх у сэрца кожнага чалавека»[150] і тлумачыць гэта наступным чынам: «няхай цякуць воды нябеснага вучэння, (...) няхай пясок слова Пана насычае»[151] сэрца кожнага чалавека[152]. Для св. Гераніма вада — гэта таксама вучэнне Збаўцы[153], як і ў выпадку св. Грыгорыя Вялікага, які таксама вучыць, што гэта «добразычлівая воля ў адносінах да бліжніх»[154]. Гэтыя інтэрпрэтацыі рэк жывой вады, якія выцякаюць з вернікаў і сканцэнтраваны на веданні Святога Пісання і звязаных з ім таямніц, звычайна не адносяцца да чыста інтэлектуальных ведаў, а хутчэй да мудрых ведаў і асвячэння сэрца, каб яно магло адкрыцца для самой рэчаіснасці Таямніц.
59. У розных Айцоў і Доктараў Касцёла мы сустракаем і больш шырокае тлумачэнне, якое, акрамя абвяшчэння ці катэхезы, уключае таксама справы дапамогі бліжнім у патрэбе ці сведчанне любові. Для св. Гілярыя рэкі жывой вады ‒ гэта справы Святога Духа праз цноты, якія дзейнічаюць на карысць бліжніх[155]. Святы Аўгустын звязвае гэты вобраз са «спагадай, якая імкнецца падтрымаць бліжняга»[156]. У Сярэднявеччы гэты погляд трываў да часоў св. Тамаша Аквінскага, для якога рэкі жывой вады з’яўляюцца тады, калі «хтосьці спяшаецца дапамагчы бліжняму і перадае іншым розныя дары ласкі, атрыманыя ад Бога, — з яго нутра пацякуць жывыя воды»[157].
60. Калі св. Тамаш кажа пра «розныя дары ласкі» дзеля служэння іншым, ён мае на ўвазе розныя харызматычныя дары, бо «Апостал, пералічваючы харызмы, піша: „Іншаму даецца ласка аздараўлення, іншаму — дар здзяйснення цудаў”»[158]. Гэтая ж думка ёсць у св. Кірыла Ерузалемскага, які кажа, што струмені вады Духа, якія перадаюцца праз верных, з’яўляюцца тады, калі Ён «у адным карыстаецца мовай мудрасці, у другім асвячае душу ў прароцтве, іншаму дае сілу выгнання злых духаў, (…), аднаго ўмацоўвае ва ўстрыманасці, другога вучыць міласэрнасці, іншага – пасціць і весці аскетычнае жыццё»[159].
61. Штосьці падобнае можна сказаць і пра інтэрпрэтацыю Ян 14, 12, дзе гаворыцца пра вернікаў, якія здзяйсняюць «большыя справы» (meizona) за справы Хрыста на зямлі. Вернікі ўдзельнічаюць у справе Хрыста ў тым сэнсе, што яны таксама пэўным чынам абуджаюць веру іншых праз абвяшчэнне Слова. Гэта выразна сказана ў Ян 17, 20б: тыя, «хто паверыць у Мяне паводле слова іхняга». Тое ж самае гаворыцца ў Ян 14, 6-11, дзе справы Хрыста — гэта тыя, якія адкрываюць Айца (в. 8). Справы вернікаў, сканцэнтраваныя на абвяшчэнні Евангелля праз слова, паралельныя справам Хрыста. Езус абвяшчае: «Калі слова Маё захавалі, то і вашае захаваюць» (Ян 15, 20в). І паколькі той, хто слухае Хрыстова слова, мае вечнае жыццё (пар. Ян 5, 24), Езус абвяшчае, што іншыя павераць праз слова вернікаў (пар. Ян 17, 20). Аднак гаворка ідзе не толькі пра словы, але і пра выразнае сведчанне вернікаў, таму Езус просіць Айца, каб вернікі былі адно, каб «свет паверыў» (Ян 17, 21).
62. Евангелле паводле св. Яна цесна звязвае братэрскую любоў з гэтым пераказваннем дабра. Сапраўды, сцвярджэнне: «Калі любіце Мяне, будзеце захоўваць Мае запаведзі» (Ян 14, 15) паралельнае з: «Хто верыць у Мяне, будзе рабіць справы, якія Я раблю» (Ян 14, 12). Калі Хрыстус кажа пра плады, якіх Ён чакае ад сваіх вучняў, Ён у рэшце рэшт атаясамлівае іх з братэрскай любоўю (пар. Ян 15, 16-17). Таксама св. Павел, расказаўшы пра розныя незвычайныя справы, якія могуць здзейсніць вернікі (пар. 1 Кар 12), указвае на больш дасканалы шлях, кажучы: «Дбайце пра большыя дары (ta meizona), і я пакажу вам яшчэ лепшы шлях (kath’hyperbolēn)»: любоў (1 Кар 12, 31). Справы любові да бліжняга, нават штодзённая праца ці намаганні змяніць гэты свет, становяцца тады сродкам супрацоўніцтва са збаўчай справай Хрыста.
63. Таксама апошнія Папы выказваліся падобным чынам. Святы Ян XXIII навучаў, што «калі [хрысціяне] духоўна з’яднаны з Езусам, боскім Збаўцам, то нават калі яны занятыя справамі свету, іх праца становіцца працягам Яго працы, прасякнутай збаўчай сілай (…) [і] здольнай спрыяць распаўсюджванню пладоў Хрыстовага Адкуплення на іншых»[160]. Святы Ян Павел II разумеў гэтае супрацоўніцтва як аднаўленне разам з Хрыстом дабра, знішчанага ў свеце грахамі, бо «Сэрца Хрыста пажадала нашага супрацоўніцтва, каб аднавіць дабро і прыгажосць» і «гэта сапраўднае ўміласціўленне, якога чакае Сэрца Збаўцы»[161]. Папа Бэнэдыкт XVI сцвярджаў, што «людзі, як адрасаты Божай любові, сталі суб’ектамі любові i пакліканы стаць прыладамі ласкі дзеля пашырэння Божай любові i стварэння повязяў любові. На гэтую дынаміку любові, прынятай і падараванай, адказвае сацыяльнае вучэнне Касцёла»[162]. A папа Францішак навучаў, што св. Тэрэза ад Дзіцятка Езус мела «на ўвазе не толькі даверлівы дазвол Сэрцу Хрыста пашыраць прыгажосць сваёй любові ў нашым сэрцы, але і пра тое, каб праз нашае жыццё любоў дасягала іншых людзей і перамяняла свет: (…) Гэта адбываецца, калі мы (…) чынім акты братэрскай любові, якімі лечым раны Касцёла і свету. Так мы даём гаючай моцы Сэрца Хрыста новыя шляхі выявіць сябе»[163].
64. Гэтае супрацоўніцтва, якое стала магчымым дзякуючы Хрысту і якое ажыццявіла дзеяннем Духа, у выпадку Марыі адрозніваецца ад супрацоўніцтва любой іншай асобы мацярынскім характарам, які сам Хрыстус даў Ёй на крыжы.
65. Пры любым іншым разуменні гэтага супрацоўніцтва Марыі паводле ласкі, асабліва калі хтосьці мае намер прыпісаць Марыі нейкую форму ўмяшання або тое, што Яна была інструментам удасканалення або другаснай прычынай перадачы асвячальнай ласкі[164], асаблівую ўвагу варта звярнуць на некаторыя крытэрыі, ужо згаданыя ў Дагматычнай канстытуцыі Lumen gentium:
a) Мы павінны паразважаць над тым, як Марыя ўмацоўвае нашае «непасрэднае» з’яднанне[165] з Хрыстом, якое Ён сам рэалізуе, удзяляючы ласку, і якое мы можам атрымаць толькі ад Бога[166], пры гэтым разумеючы нашую еднасць з Марыяй не як штосьці больш непасрэднае, чым з Хрыстом. Гэтая рызыка ўзнікае перш за ўсё ў перакананні, што Хрыстус дае нам Марыю як інструмент або другасную і ўдасканальваючую прычыну ў перадачы Яго ласкі.
б) Другі Ватыканскі Сабор падкрэсліў, што «ўвесь збаўчы ўплыў Благаслаўлёнай Дзевы на людзей нараджаецца не з нейкай неабходнасці рэчаў, а з Божага ўпадабання»[167]. Гэты ўплыў можна зразумець толькі на падставе свабоднага рашэння Бога, які, хоць Яго ўласнае дзеянне перавышае ўсё і перапаўняе Яго, свабодна і бескарысліва жадае з’яднацца са сваёй уласнай справай. Таму дзеянне Марыі нельга прадстаўляць так, быццам Богу Яна была патрэбна, каб здзейсніць збаўленне.
в) Мы павінны разумець пасрэдніцтва Марыі не як дапаўненне, дзякуючы якому Бог можа дзейнічаць у сваёй паўнаце, больш шчодра і прыгожа, але «ў такім сэнсе, што ад годнасці і эфектыўнасці дзеяння Хрыста, адзінага Пасрэдніка» нічога не адымаецца і да яго нічога не дадаецца[168]. Тлумачачы пасрэдніцтва Марыі, трэба падкрэсліць, што Бог — адзіны Збаўца, які выкарыстоўвае выключна заслугі Езуса Хрыста, адзіныя неабходныя і цалкам дастатковыя для нашага апраўдання. Марыя не замяняе Пана ні ў чым, чаго Ён сам не робіць (яна нічога не адымае і не дадае). Калі, перадаючы ласку, Яна нічога не дадае да збаўчага пасрэдніцтва Хрыста, то Марыю нельга лічыць галоўнай прыладай гэтага дару[169]. Калі Яна суправаджае дзеянне Хрыста, гэта ніякім чынам нельга лічыць раўназначным пасрэдніцтву. Хутчэй, будучы звязанай з Ім, Марыя атрымлівае ад Сына дар, які ставіць Яе вышэй за саму сябе, бо Ёй дазволена спадарожнічаць справе Пана дзякуючы сваёй мацярынскай прыродзе. Таму вернемся да самага пэўнага пункта: падрыхтоўчага ўкладу Марыі, дзякуючы якому мы можам уявіць сабе дзеянне, якім Яна ўносіць нешта сваё настолькі, наколькі можа пэўным чынам «падрыхтаваць»[170] іншых, бо «найвышэйшая ўлада вядзе да канчатковай мэты, у той час як ніжэйшыя сілы толькі дапамагаюць дасягнуць гэтай мэты, рыхтуючы да яе»[171].
66. Сказанае дагэтуль не абражае і не прыніжае Марыю, бо ўся Яе істота звернута да Пана. «Велічае душа мая Пана» (Лк 1, 46): для Яе няма іншай хвалы за хвалу Бога. Будучы Маці, Яна радуецца ўдвая больш, калі бачыць Хрыста, які адкрывае невычэрпную і найбагацейшую прыгажосць сваёй хвалы, аздараўляючы, перамяняючы і напаўняючы сабой сэрцы тых дзяцей, якіх Яна суправаджала на іх шляху да Пана. Таму позірк, скіраваны на Яе, які можа адвярнуць нас ад Хрыста або прыраўняць Яе да Божага Сына, чужы сапраўднай марыйнай веры.
67. Некаторыя тытулы, як напрыклад, Пасрэдніца ўсіх ласкаў, маюць абмежаванні, якія не спрыяюць правільнаму разуменню ўнікальнай ролі Марыі. Сапраўды, як першая адкупленая, Яна не магла быць пасярэдніцай ласкі, якую сама атрымала. Гэта не малаважная дэталь, бо яна адкрывае штосьці істотнае: нават у Ёй дар ласкі апярэджвае Яе і вынікае з цалкам бескарыслівай ініцыятывы Святой Тройцы ў чаканні на заслугі Хрыста. Яна, як і ўсе мы, не заслужыла свайго апраўдання ніякім сваім папярэднім[172] ці, тым больш, якімі-небудзь пазнейшым учынкам[173]. Таксама і для Марыі сяброўства з Богам праз ласку заўсёды будзе бескарыслівым. Каштоўнасць Яе постаці ў найвышэйшым сведчанні адкрытасці веры той, якая больш за ўсіх адкрылася з пакорлівасцю і поўным даверам справе Хрыста, і ў той жа час Яна з’яўляецца найлепшым знакам перамяняючай сілы гэтай ласкі.
68. З іншага боку згаданы тытул рызыкуе прадставіць Божую ласку такім чынам, быццам бы Марыя стала той, якая раздае даброты ці духоўную моц без сувязі з нашымі асабістымі адносінамі з Езусам Хрыстом. Аднак выраз «ласкі» ў аднясенні да мацярынскай падтрымкі Марыі ў розныя хвіліны жыцця можа мець прымальнае значэнне. Множны лік выяўляе ўсю дапамогу, нават матэрыяльную, якую можа аказаць нам Пан, слухаючы заступніцтва Маці; дапамогу, якая ў сваю чаргу рыхтуе сэрца да прыняцця любові Бога. Такім чынам Марыя як Маці прысутнічае ў штодзённым жыцці верных значна больш за якога-небудзь іншага святога.
69. Праз сваё заступніцтва Яна можа выпрасіць для нас унутранае дзеянне Духа Святога, якое мы называем «дзейснымі ласкамі». Гэта дапамога Духа Святога, якая дзейнічае таксама ў грэшніках, каб падрыхтаваць іх да апраўдання[174], а таксама ў тых, хто ўжо апраўданы праз асвячальную ласку, каб заахвоціць іх да узрастання. Менавіта ў гэтым сэнсе трэба разумець тытул «Маці ласкі». Марыя пакорліва супрацоўнічае, каб мы маглі адкрыць свае сэрцы Пану, які адзіны можа апраўдаць нас праз дзеянне асвячальнай ласкі: гэта значыць, калі Ён улівае ў нас сваё трыадзінае жыццё, Ён селіцца ў нас як сябар і робіць нас удзельнікамі свайго боскага жыцця. Гэта выключная справа самога Пана, але яна не выключае магчымасці таго, што праз мацярынскае дзеянне Марыі розныя словы, вобразы і заахвочванні могуць дасягнуць вернікаў, дапамагаючы ім рухацца наперад у жыцці і рыхтаваць свае сэрцы для ласкі, якую вылівае Пан, а таксама ўзрастаць у жыцці праз дарма атрыманую ласку.
70. Дапамога, якая прыходзіць да нас ад Пана, адкрываецца нам з мацярынскімі рысамі, поўнымі пяшчоты і блізкасці Маці, якой Езус хацеў падзяліцца з намі (пар. Ян 19, 25-28). Такім чынам, Марыя развівае ўнікальнае дзеянне, дапамагаючы нам адкрыць сэрцы для Хрыста і Яго асвячальнай ласкі, якая ўзвышае і аздараўляе. Калі Яна абуджае ў нас розныя «рухі», іх заўсёды трэба разумець як заахвоту адкрыць нашае жыццё Адзінаму, хто дзейнічае ў самай асабістай частцы нашай істоты.
71. Сабор вырашыў назваць Марыю «Маці паводле ласкі»[175]; гэты выраз найлепш адлюстроўвае ўніверсальнасць мацярынскага супрацоўніцтва Марыі і з’яўляецца бясспрэчным у сціслым сэнсе: Яна — Маці Хрыста, які ёсць дасканалай Ласкай і Крыніцай усялякай ласкі.
72. Мацярынства Марыі паводле ласкі, якое вынікае з Пасхальнай таямніцы Хрыста, азначае, што кожны вучань усталёўвае з Марыяй «унікальныя і непаўторныя адносіны». Святы Ян Павел II казаў пра «Марыйнае вымярэнне жыцця вучня Хрыста», якое «з’яўляецца адказам на любоў чалавека, і асабліва на любоў маці»[176]. Жыццё ў ласцы ахоплівае нашыя адносіны з Маці. З’яднанне з Хрыстом праз ласку адначасова яднае нас з Марыяй у зносінах, поўных даверу, пяшчоты і бязмежнай любові.
73. Марыя ‒ «першая вучаніца, якая найлепш ведала Езуса»[177]. Яна першая сярод тых, хто «слухае слова Божае і захоўвае яго» (Лк 11, 28); Яна першая стала на баку пакорных і ўбогіх Пана, каб навучыць нас чакаць і з даверам прымаць збаўленне, якое прыходзіць толькі ад Бога. Марыя «такім чынам стала ў пэўным сэнсе першай „вучаніцай” свайго Сына, першай, каму Ён нібы сказаў: «Ідзі за Мной», перш чым скіраваў гэты заклік да Апосталаў ці да каго-небудзь іншага (Ян 1, 43)»[178]. Яна з’яўляецца ўзорам веры і любові для Касцёла дзякуючы сваёй паслухмянасці волі Айца, супрацоўніцтву ў адкупленчай справе Сына і адкрытасці на дзеянне Святога Духа[179]. Вось чаму св. Аўгустын сказаў, што «Марыя была больш вучаніцай Хрыста, чым Яго маці»[180]. І папа Францішак падкрэсліў, што «Яна больш вучаніца, чым Маці»[181]. У рэшце рэшт, Марыя — «першая і самая дасканалая вучаніца Хрыста»[182].
74. Для кожнага хрысціяніна Марыя — гэта «тая, якая першая „паверыла”, і менавіта з гэтай верай Яна, як Абранніца і Маці, жадае ўплываць на ўсіх, хто давярае сябе Ёй як сын»[183]. Яна робіць гэта з любоўю, поўнай знакаў блізкасці, якая дапамагае ім узрастаць у духоўным жыцці і вучыць іх дазваляць ласцы Хрыста дзейнічаць усё больш поўна. У гэтых адносінах любові і даверу Яна, «поўная ласкі», вучыць кожнага хрысціяніна прымаць ласку, захоўваць яе і разважаць пра справу, якую Бог здзяйсняе ў іх жыцці (пар. Лк 2, 19).
75. Што да меркаваных звышнатуральных з’яў, якія ўжо былі станоўча ацэнены Касцёлам, дзе з’яўляюцца некаторыя з вышэйзгаданых выразаў або тытулаў, варта ўлічваць, што «ў выпадку Nihil obstat, выдадзенага Дыкастэрыяй (...), такія з’явы не становяцца прадметам веры, гэта значыць, вернікі не абавязаны прымаць іх актам веры»[184].
76. «Марыя, першая вучаніца, з’яўляецца Маці»[185]. На крыжы Хрыстус дае нам Марыю і такім чынам «вядзе нас да Яе, бо не хоча, каб мы ішлі без маці»[186]. Яна — веруючая Маці, якая стала «Маці ўсіх вернікаў»[187] і адначасова «Маці евангелізуючага Касцёла»[188], якая прымае нас так, як Бог хацеў сабраць нас, не толькі як асобных людзей, але і як народ, які пілігрымуе[189]: «Наша Маці Марыя хоча заўсёды ісці з намі, быць побач, дапамагаць нам сваім заступніцтвам і сваёй любоўю»[190]. Яна — Маці вернага люду, якая «пілігрымуе сярод свайго народу, узрушаная апякунчай пяшчотай, беручы на сябе турботы і жыццёвыя выпрабаванні»[191].
Любоў затрымліваецца, разважае над таямніцай, радуецца ў цішыні
77. Верны люд не аддаляецца ад Хрыста ці ад Евангелля, калі набліжаецца да Яе, але застаецца здольным чытаць «у гэтым матчыным вобразе ўсе таямніцы Евангелля»[192], бо ў гэтым матчыным абліччы ён бачыць адлюстраванне Пана, які шукае нас (пар. Лк 15, 4-8), які прыходзіць да нас з адкрытымі абдымкамі (пар. Лк 15, 20), які спыняецца перад намі (пар. Лк 18, 40), схіляецца над намі і прытуляе нас да сваёй шчакі (пар. Ос 11, 4), глядзіць на нас з любоўю (пар. Мк 10, 21) і не асуджае нас (пар. Ян 8, 11; Ос 11, 9). У Яе мацярынскім абліччы многія бедныя пазнаюць Пана, які «скінуў магутных з трона і ўзвысіў пакорных» (Лк 1, 52). Гэтае аблічча жанчыны апявае таямніцу Уцелаўлення. У гэтым твары Маці, прабітай мячом (пар. Лк 2, 35), Божы люд распазнае таямніцу крыжа і ў Яе твары, асветленым пасхальным святлом, заўважае, што Хрыстус жыве. Яна, якая цалкам прыняла Духа Святога, падтрымлівае Апосталаў, сабраных на малітве ў Вячэрніку (пар. Дз 1, 14). Таму можна сказаць, што «такім чынам вера Марыі ‒ у пачатку апостальскага сведчання Касцёла ‒ заўсёды становіцца ў пэўным сэнсе верай пілігрымуючага Божага народу»[193].
78. Як адзначалі лацінаамерыканскія біскупы, убогія «знаходзяць таксама пяшчоту Бога ў абліччы Марыі. У ім бачаць адлюстраванне асноўнага паслання Евангелля»[194]. Простыя і ўбогія людзі не аддзяляюць слаўную Маці ад Марыі з Назарэта, якую мы сустракаем у Евангеллях. Наадварот, бачаць прастату за славай і ведаюць, што Марыя не перастала быць адной з іх. Менавіта Яна, як і кожная маці, насіла свайго Сына ва ўлонні, карміла Яго грудзьмі і выхоўвала з любоўю разам са св. Юзафам, не без цяжкасцяў і сумневаў, звязаных з мацярынства (пар. Лк 2, 48-50). Гэта Яна спявае Богу, які «дабром галодных насыціў, а багатых ні з чым адправіў» (Лк 1, 53), гэта Яна церпіць разам з маладымі на вяселлі, у якіх скончылася віно (пар. Ян 2, 3), гэта Яна бяжыць на дапамогу сваёй сваячцы ў бядзе (пар. Лк 1, 39-40), гэта Яна дазваляе сябе параніць, быццам мячом, з прычыны лёсу свайго народу, для якога Сын з’яўляецца «знакам, якому супраціўляцца будуць» (Лк 2, 34); гэта Яна разумее, што значыць быць мігрантам або выгнаннікам (пар. Мц 2, 13-15), якая ў сваёй беднасці можа ахвяраваць толькі двух галубоў (пар. Лк 2, 24), і якая ведае, што значыць быць у пагардзе за тое, што ты належыш да сям’і беднага цесляра (пар. Мк 6, 3-4). Церпячыя народы пазнаюць Марыю, якая ідзе побач з імі, і таму шукаюць Маці, каб прасіць Яе аб дапамозе[195].
79. Блізкасць Маці нараджае «народную» Марыйную пабожнасць, якая выяўляецца па-рознаму ў розных народах. Шматлікія абліччы Марыі ‒ карэйскія, мексіканскія, кангалезскія, італьянскія і многія іншыя ‒ з’яўляюцца формамі інкультурацыі Евангелля, якія адлюстроўваюць у кожным месцы на зямлі «бацькоўскую пяшчоту Бога»[196], якая дакранаецца да найбольшых глыбінь нашых народаў.
80. Захапляемся верай Божага народу, у якім шэрагі верных братоў і сясцёр спантанна прызнаюць Марыю за Маці, як сам Хрыстус паказаў нам гэта з крыжа. Божы народ любіць пілігрымаваць у розныя Марыйныя святыні, дзе знаходзіць суцяшэнне і сілу ісці наперад, як тыя, хто сярод стомленасці і болю атрымлівае матчыну ласку. Апарэсідская канферэнцыя змагла ясна і прыгожа выказаць глыбокую тэалагічную каштоўнасць гэтага досведу. Няма нічога лепшага, чым завяршыць гэтую Ноту наступнымі словамі: «Мы звяртаем увагу на пілігрымкі, падчас якіх можна бачыць Божы народ у дарозе. Там хрысціяне святкуюць радасць ад таго, што яны ў супольнасці братоў і сясцёр, якія разам ідуць да Бога, які іх чакае. Сам Хрыстус становіцца пілігрымам і як уваскрослы ідзе сярод убогіх. Само рашэнне адправіцца ў святыню ‒ гэта вызнанне веры, падарожжа ‒ сапраўдная песня надзеі, а прыбыццё ‒ сустрэча любові. Позірк пілігрыма спыняецца на вобразе, які сімвалізуе пяшчоту і блізкасць Бога. Любоў спыняецца, сузірае таямніцу і ў цішыні чэрпае з яе карысць. Узрушваецца таксама, выліваючы увесь цяжар свайго болю і жаданняў. Шчырая малітва, спалучаная з даверам, ‒ гэта найлепшая мова сэрца, якое адмовілася ад самадастатковасці, прызнаючы, што яно нічога не можа зрабіць самастойна. У такім кароткім імгненні змяшчаецца жывы духоўны вопыт[197].
Маці вернага люду, маліся за нас!
Святы Айцец Леў XIV, 7 кастрычніка 2025 г., у літургічны ўспамін Найсвяцейшай Марыі Панны Ружанцовай, зацвердзіў гэтую Ноту, прынятую падчас Звычайнай сесіі гэтай жа Дыкастэрыі 26 сакавіка 2025 г. i даручыў яе публікацыю.
Дадзена ў Рыме, у сядзібе Дыкастэрыі Веравучэння, 4 лістапада 2025 г., у літургічны ўспамін св. Караля Барамэя.
Віктар Мануэль кард. Фернандэс
Прэфект
Ксёндз пралат Арманда Матэо
Сакратар Дактрынальнай Секцыі
Папа Леў XIV
7 кастрычніка 2025 г.
__________________________
[1] Consiglio Episcopale Latinoamericano, V Conferenza Generale dell’Episcopato Latinoamericano e dei Caraibi (Aparecida, 13-31 maggio 2007), n. 265. Цытуецца ў п. 78 дадзенай Ноты.
[2] Пар. S. Agostino d’Ippona, De sancta virginitate, 6: PL 40, 399.
[3] Dicastero per la Dottrina della Fede, Norme per procedere nel discernimento di presunti fenomeni soprannaturali (17 maggio 2024): AAS 116 (2024), 771-794.
[4] У некаторых з гэтых аб’яўленняў Дзева Марыя называецца Суадкупіцелькай, Адкупіцелькай, Святаркай, Памочніцай, Пасрэдніцай усіх ласкаў, Маці ласкі, Духоўнай Маці і г.д.
[5] Пар. S. Paolo VI, Es. ap. Marialis cultus (2 febbraio 1974), n. 26: AAS 66 (1974), 136-139.
[6] Пар. тамсама, n. 28: AAS 66 (1974), 139-141.
[7] Пар. тамсама, n. 37: AAS 66 (1974), 148-149.
[8] S. Giovanni Paolo II, Udienza generale: Maria singolare cooperatrice della Redenzione (Gv 19, 25-26) (9 aprile 1997), n. 3: L’Osservatore Romano, 10 aprile 1997, 4.
[9] Francesco, Omelia nel Giubileo straordinario della Misericordia: Santa Messa e apertura della Porta santa (8 dicembre 2015): AAS 108 (2016), 8.
[10] Пар. S. Giovanni Paolo II, Lett. enc. Redemptoris Mater (25 marzo 1987), n. 26: AAS 79 (1987), 396.
[11] Суаднясенне Адама з Хрыстом, пра што згадваецца ў тэкстах св. Паўла (Рым 5, 18-19 і 1 Кар 15, 22), паслужыла ўстанаўленню Айцамі Касцёла паралелі паміж Евай і Марыяй. Напр., S. Giustino, Dialogus cum Tryphone, 100, 5-6: PG 6, 710CD-711A; S. Ireneo di Lione, Adversus haereses, III, 22, 4: PG 7/1, 959C-960A; Tertulliano, De carne Christi, 17, 5: PL 1, 782B. Гэтая антытэтычная паралель паміж Евай і Марыяй ‒ першы падыход Айцоў Касцёла да тэмы супрацоўніцтва Дзевы Марыі ў справе адкуплення, здзейсненай Хрыстом: як Ева прынесла разбурэнне, так вера Марыі прынесла нам збаўленне. Шматлікія патрыстычныя сведчанні пра Дзеву як новую Еву даюць нам цікавыя элементы з тэалагічнага пункту гледжання: а) Марыя і жанчына, таму што ў Марыі жанчына вяртаецца да сваёй першапачатковай велічы і дасягае сваёй канчатковай паўнаты; б) Марыя і Хрыстус; як абранніца Яна здзяйсняе з Сынам важную і збаўчую справу абнаўлення або месіянскай адновы; в) Марыя і Касцёл, таму што паміж Марыяй і Касцёлам ўстанаўліваюцца падвойныя адносіны: узорныя адносіны (як правобразу) і Маці Касцёла.
[12] S. Agostino d’Ippona, De sancta virginitate, 6: PL 40, 399.
[13] Пар. S. Giovanni Paolo II, Lett. enc. Redemptoris Mater (25 marzo 1987), n. 31: AAS 79 (1987), 402-403.
[14] Напр., пар. S. Efrem, Hymni de Nativitate: SC 459; S. Giovanni Damasceno, In dormitione Deiparae I, 8: SC 80, 100-104.
[15] Напр., пар. Octoëchus magnus, Roma 1885, 152: «Дзеля Цябе мы сталі ўдзельнікамі боскай натуры, о заўсёды Дзева, Theotokos, бо для нас Ты нарадзіла Бога ўцелаўлёнага. Таму, як і павінны, мы ўсе з пашанай услаўляем Цябе» (пераклад з грэцкага тэксту Theotokion з паэтычнага Kathisma пасля першай stasis). Іншы, больш важны прыклад Марыйнай пабожнасці, гэта словы Hymnus Akathistos (V ст.), які складаецца з 24 строфаў: тытул проста азначае, што ён чытаецца не седзячы, а стоячы, як слухаюць Евангелле, на знак асаблівай павагі да Дзевы Маці Марыі, да якой паэт звяртаецца, выкарыстоўваючы найпрыгажэйшыя прыметнікі і метафары, багатыя на сімвалы, молячы Яе прыняць яго паэтычны дар і выпрасіць выбаўленне ад граху для чалавечага роду (пар. E. M. Toniolo, O.S.M., Akathistos. Inno alla Madre di Dio, метрычнае выданне, містагогія і каментарыі да тэксту, Centro di Cultura Mariana, Roma 2017).
[16] Найстарэйшыя сведчанні пра гэты тытул паходзяць з III ст. з Егіпта. Пар. Papyrus 470 з бібліятэкі Джона Райландса (Манчэстэр, Велікабрытанія), які ў асноўным змяшчае грэцкі тэкст гэтай Марыйнай малітвы. Лацінская версія гэтай малітвы гучыць так: «Sub tuum praesidium confugimus, Sancta Dei Genetrix. Nostras deprecationes ne despicias in necessitatibus, sed a periculis cunctis libera nos semper, Virgo gloriosa et benedicta».
[17] Іканаграфічныя выявы Дзевы Марыі прытрымліваюцца шэрагу ўсталяваных узораў, у прыватнасці: Odēghētria, якая рукой указвае на «дарогу» свайму Сыну Езусу Хрысту, які яшчэ знаходзіцца ва ўлонні; Eleousa, г.зн. Пяшчотная, якая паказвае цесную сувязь паміж Маці і Сынам, які прыхіляе свой твар да твару Маці; Platytera, г.зн. самая вялікая на небе, бо яна носіць у сабе Хрыста, намаляваная з малым Езусам на грудзях. З гэтых трох узораў паходзіць большасць іншых выяў, такіх як Galaktotrophousa, якая корміць Дзіця грудзьмі; Kyriōtissa, або Уладарка, якая трымае Дзіця на каленях, быццам на троне; Panagia, або Усесвятая, апранутая ў чырвоныя шаты, якія сімвалізуюць паўнату святасці; Deēsis, дзе Дзева Марыя паказана справа ад свайго Сына, які сядзіць на троне ў велічы (Pantokratōr), і заступаецца разам з Янам Хрысціцелем, які стаіць злева ад Яе, за ўсіх нас. На іншых абразах Марыя прадстаўлена ў адзінстве са святымі ў заступніцтве, часта з Янам Хрысціцелем, як апошнія прадстаўнікі Старога Запавету і, у той жа час, як першыя члены новага народу.
[18] Пар. Benedetto XVI, Udienza generale: Catechesi su San Teodoro Studita (27 maggio 2009): L’Osservatore Romano, 28 maggio 2009, 1; S. Gregorio di Narek, Prex 26 et 80: Ad Deiparam: SC 78, 160-164; 428-432.
[19] Усходнія аўтары, такія як Якуб Саругскі († 521), св. Раман Сладкаспеўца († 555-562), св. Ян Дамаскін († 749) і Ян Геаметр (Кірыёт) († 1000) ужо раней закраналі тэму з’яднання Марыі з адкупленчай ахвярай Хрыста на крыжы.
[20] Пар. S. Bernardo di Chiaravalle, In Purificationem Deiparae, III, 2: PL 183, 370C.
[21] Пар. Arnaldo di Bonneval, De laudibus B. M. Virginis, I, 3c. 12, 4: PL 189, 1727A.
[22] У навучанні, якое папярэднічала Другому Ватыканскаму Сабору, вылучаюцца: Pio IX, Cost. ap. Ineffabilis Deus (8 dicembre 1854): Pontificis Maximi Acta. Pars prima, Romae 1854, 597-619; Leone XIII, Lett. enc. Iucunda semper expectatione (8 settembre 1894): ASS 27 (1894-1851), 177-184; той жа, Lett. enc. Adiutricem populi (5 settembre 1895): ASS 28 (1895-1896), 129-136; S. Pio X, Lett. enc. Ad diem illum laetissimum (2 febbraio 1904): ASS 36 (1903-1904), 453; Benedetto XV, Lett. ap. Inter sodalicia, alla Confraternita di Nostra Signora della Buona Morte (22 marzo 1918): AAS 10 (1918), 182; Pio XI, Lett. enc. Miserentissimus Redemptor (8 maggio 1928): AAS 20 (1928), 165-178; Pio XII, Lett. enc. Mystici corporis Christi (29 giugno 1943): AAS 35 (1943), 193-248; той жа, Lett. enc. Ad caeli Reginam (11 ottobre 1954): AAS 46 (1954), 634-635.
[23] Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 56.
[24] Пар. Pio IX, Cost. ap. Ineffabilis Deus (8 dicembre 1854): Pontificis Maximi Acta. Pars prima, Romae 1854, 616: «… Найсвяцейшая Дзева Марыя ў першы момант свайго зачацця, паводле асаблівай ласкі і прывілеі ўсемагутнага Бога, дзеля заслуг Езуса Хрыста, Збаўцы роду чалавечага, была захавана ад усялякай плямы першароднага граху» (DH 2803); Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 53: «Годная асабліва ўзнёслага адкуплення дзякуючы заслугам свайго Сына».
[25] Пар. S. Ambrogio, Exp. Evangelii secundum Lucam, II, 7: PL15, 1555.
[26] Пар. Francesco, Angelus nella Solennità dell’Assunzione della Santissima Vergine Maria (15 agosto 2013): L’Osservatore Romano, 17-18 agosto 2013, 8.
[27] S. Paolo VI, Es. ap. Marialis cultus (2 febbraio 1974), n. 25: AAS 66 (1974), 135.
[28] Яна не проста «карміцелька»: пар. S. Giovanni Paolo II, Lett. enc. Redemptoris Mater (25 marzo 1987), n. 20: AAS 79 (1987), 384-387.
[29] Benedetto XVI, Omelia nella Concelebrazione eucaristica con i nuovi cardinali e consegna dell’anello cardinalizio (25 marzo 2006): AAS 98 (2006), 330; пар. S. Paolo VI, Es. ap. Signum magnum (13 maggio 1967), n 5: AAS 59 (1967), 469: «Марыя, як толькі голас анёла Габрыэля запэўніў, што Бог абраў Яе як беззаганную Маці свайго Адзінароднага Сына, без ваганняў дала згоду на справу, якая патрабавала ўсіх сілаў Яе слабой натуры, кажучы: «Вось я, слуга Пана. Няхай мне станецца паводле твайго слова» (Лк 1,38).
[30] H.U. von Balthasar, Teodrammatica. Le persone del dramma, Milano 1983, 308; пар. S. Cirillo di Alessandria, Ep. II ad Nestorium: DH 251: «Такім чынам, яны (святыя айцы) дазволілі сабе называць Святую Дзеву Багародзіцай»; Concilio di Efeso, can. 1: DH 252.
[31] Наколькі нам вядома, гэта адбылося ў XV ст. з падачы бэнэдыктынскага гімнографа, які пакінуў нам наступную ўласнаручна напісаную малітву, што захоўваецца ў кляштары св. Пятра ў Зальцбургу: «Pia dulcis et benigna / nullo prorsus luctu digna / si fletum hinc eligeres / ut compassa Redemptori / captivato transgressori / tu corredemptrix fieres (Пабожная, салодкая і ласкавая, / нявартая болю, / калі б тут выбрала слёзы, / падзяляючы пакуты Адкупіцеля, / зняволенага грэшнікам, / Ты стала б Суадкупіцелькай)»: De compassione BMV, 20: G.M. Dreves (ed.), Analecta Hymnica Medii Aevi, XLVI, Leipzig 1905, n. 79, 127.
[32] Тэолагі разумеюць тытул Суадкупіцелькі па-рознаму: а) Непасрэднае, хрыстатыпічнае або максімалісцкае супрацоўніцтва, якое прызнае супрацоўніцтва Марыі блізкім, непасрэдным і неадкладным адносна самога Адкуплення (аб’ектыўнага). У гэтым сэнсе заслугі Марыі, хоць яны належным чынам падпарадкаваны заслугам Хрыста, мелі б адкупленчую каштоўнасць для збаўлення; б) Апасродкаванае або мінімалістычнае супрацоўніцтва, абмежаваная «так» са Звеставання. Гэта было б апасродкаванае супрацоўніцтва, якое робіць магчымым Уцелаўленне як папярэдні крок да Адкуплення; в) Непасрэднае, успрымальнае або эклезіятыпічнае супрацоўніцтва, супрацоўніцтва ў аб’ектыўным Адкупленні заключаецца ў тым, што Яна прыняла плады адкупленчай ахвяры Збаўцы, прадстаўляючы Касцёл. Аднак гэта непасрэднае, успрымальнае супрацоўніцтва, бо Марыя проста прыняла Адкупленне Хрыста, стаўшы „першым Касцёлам”».
[33] Падчас пантыфікату св. Пія X тытул Суадкупіцелька сустракаецца ў дакуменце Святой Кангрэгацыі Абрадаў і Святога Афіцыя. Пар. Sacra Congregazione dei Riti, Dolores Virginis Deiparae (13 maggio 1908): ASS 41 (1908), 409; Sacra Congregazione del Sant’Uffizio, Decreto Sunt Quos Amor (26 giugno 1913): AAS 5 (1913), 364, у якім ухваляецца звычай дадаваць да імя Езуса імя «Matris suae, corrdemptricis nostrae, beatae Mariae» («Яго Маці, нашай Суадкупіцелькі, благаслаўлёнай Марыі»); той жа, Preghiera di riparazione alla beata Vergine Maria (22 gennaio 1914): AAS 6 (1914), 108, дзе Марыя названая «corredentrice del genere umano» («суадкупіцелька чалавечага роду»). Першым Папам, які ўжыў у сваім Breve ад 20 ліпеня 1925 г. тэрмін «Суадкупіцелька», быў Пій XI, звяртаючыся да Каралевы Ружанца Святога з Пампеяў: «Ma ricordati pure che sul Calvario divenisti Corredentrice, cooperando per la crocifissione del tuo cuore alla salvezza del mondo, insieme col tuo Figliuolo crocifisso» («Але памятай, што на Кальварыі Ты стала Суадкупіцелькай, супрацоўнічаючы праз укрыжаванне Твайго сэрца дзеля збаўлення свету разам са сваім укрыжаваным Сынам»): Pio XI, Ad B.V.M. a sacratissimo Rosario in Valle Pompeiana, in Sacra Penitenzeria Apostolica, Enchiridion Indulgentiarum, Typis Polyglottis Vaticanis, Romae 19522, n. 628; пар. той жа, Discorso “Ecco di nuovo” ad un gruppo di pellegrini di Vicenza (30 novembre 1933): L’Osservatore Romano, 1 dicembre 1933, 1.
[34] Пар. той жа, Radiomessaggio a chiusura dell’Anno Santo della Redenzione a Lourdes (28 aprile 1935): L’Osservatore Romano, 20-30 aprile 1935, 1.
[35] Пар. той жа, Ad B.V.M. a sacratissimo Rosario in Valle Pompeiana, in Sacra Penitenzeria Apostolica, Enchiridion Indulgentiarum, Romae 1952, n. 628.
[36] Пар. S. Giovanni Paolo II, Udienza generale (10 dicembre 1980): Insegnamenti III/2 (1980), 1646; той жа, Udienza generale (8 settembre 1982): Insegnamenti V/3 (1982), 404; той жа, Angelus (4 novembre 1984): Insegnamenti VII/2 (1984), 1151; той жа, Omelia nel Santuario di Nostra Signora di Alborada a Guayaquil (Ecuador) (31 gennaio 1985): Insegnamenti VIII/1 (1985), 319; той жа, Angelus della Domenica delle Palme (31 marzo 1985): Insegnamenti VIII/1 (1985), 890; той жа, Discorso ai Pellegrini dell’Opera Federativa Trasporto Ammalati a Lourdes (OFTAL) (24 marzo 1990): Insegnamenti XIII/1 (1990), 743; той жа, Angelus (6 ottobre 1991): Insegnamenti XIV/2 (1991), 756. Пасля сустрэчы Feria IV 21 лютага 1996 г. у тагачаснай Кангрэгацыі Веравучэння Ян Павел II не будзе больш выкарыстоўваць тытул «Суадкупіцелька». Трэба адзначыць, што гэты тытул не сустракаецца ў энцыкліцы Redemptoris Mater ад 25 сакавіка 1987 г., якая з’яўляецца дакументам pаr eхcellenсе, які змяшчае раз’ясненні св. Яна Паўла II адносна ролі Марыі ў спаве Адкуплення.
[37] J. Ratzinger, Verbale della Feria IV del 21 febbraio 1996, з Архіва Дыкастэрыі Веравучэння.
[38] J. Ratzinger ‒ P. Seewald, Dio e il mondo. Essere cristiani nel nuovo millennio. In colloquio con Peter Seewald, Milano 2001, 278.
[39] Francesco, Omelia nella Festa di Nostra Signora di Guadalupe (12 dicembre 2019): AAS 112 (2020), 9.
[40] Той жа, Meditazioni quotidiane: L’Addolorata, discepola e madre (3 aprile 2020): L’Osservatore Romano, 4 aprile 2020, 8.
[41] Той жа, Udienza generale (24 marzo 2021): L’Osservatore Romano, 24 marzo 2021, 8.
[42] Pio XII, Lett. enc. Haurietis Aquas (15 maggio 1956) n. 10: AAS 48 (1956), 321.
[43] Пар. S. Andrea di Creta, In Nativitatem Mariae, IV: PG 97, 865A.
[44] Пар. S. Germano di Constantinopoli, In Annuntiationem s. Deiparae: PG 98, 322BC.
[45] Пар. S. Giovanni Damasceno, In dormitionem Deiparae I: PG 96, 712B-713A.
[46] 12 студзеня 1921 г. Бэнэдыкт XV па просьбе кардынала Дэзірэ-Жозэфа Мэрсье дазволіў Бельгійскаму Касцёлу Афіцый і Імшу ў гонар Найсвяцейшай Дзевы Марыі, «Пасярэдніцы ўсіх ласкаў», якія павінны былі цэлебравацца 31 мая. Пасля гэтага Апостальская Сталіца дала падобныя згоды на тыя ж цэлебрацыі Афіцыя і Імшы многім іншым дыяцэзіям і законным супольнасцям па іх просьбе: пар. AAS 13 (1921), 345.
[47] Пар. Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 62; Pontificia Accademia Mariana Internazionale, Un nuovo dogma mariano?: L’Osservatore Romano, 4 giugno 1997, 10: «Канстытуцыя Lumen gentium, якая ў выніку разважлівага рашэння, не ўтрымлівае дагматычнага азначэння пасрэдніцтва, была ўхвалена 2151 голасам з 2156 галасуючых. […] Усяго праз 33 гады пасля абвяшчэння Lumen gentium […] касцёльная, тэалагічная і экзегетычная сітуацыя істотна не змянілася». Гэтае сцвярджэнне Папскай Міжнароднай Марыйнай Акадэміі дапаўняла Дэкларацыю Тэалагічнай Камісіі, створанай у межах XII Міжнароднага Марыялагічнага Кангрэса (Чэнстахова, 12-24 жніўня 1996 г.), якая палічыла неадпаведным працягваць працу над дагматычным акрэсленнем Марыі як «Пасрэдніцы», «Суадкупіцелькі» і «Заступніцы». Пар. Commissione Teologica del Congresso di Czestochowa, Richiesta di definizione del dogma di Maria Mediatrice, Corredentrice e Avvocata. Dichiarazione della Comissione teologica del Congresso di Czestochowa: L’Osservatore Romano, 4 giugno 1997, 10.
[48] S. Paolo VI, Allocuzione a Conclusione della III Sessione del Concilio Vaticano II (21 novembre 1964): AAS 56 (1964), 1014.
[49] Пар. S. Bernardo di Chiaravalle, Hom. in laudibus Virginis Matris, IV, 8: PL 183, 83CD-84AB.
[50] Пар. Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 55-62.
[51] Пар. тамсама, 53, 56, 61, 63.
[52] Пар. тамсама, 60, 62, 63, 65.
[53] Тамсама, 62.
[54] Пар. Francesco, Udienza generale (24 marzo 2021): L’Osservatore Romano, 24 marzo 2021, 8.
[55] Congregazione per la Dottrina della Fede, Dichiarazione Dominus Iesus (6 agosto 2000), n.13: AAS 92 (2000), 754-755.
[56] Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 62.
[57] Congregazione per la Dottrina della Fede, Dichiarazione Dominus Iesus (6 agosto 2000), n. 14: AAS 92 (2000), 755.
[58] Пар. Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 1; Францішак, Апост. адгарт. Evangelii gaudium (24 лістапада 2013), 112.
[59] Пар. Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 65; Францішак, Апост. адгарт. Evangelii gaudium (24 лістапада 2013), 288.
[60] Origene, Hom. in Numeros, XII, 1: PG 12, 657.
[61] S. Ambrogio, Epist. 11, 24: PL 16, 1106 D.
[62] S. Tommaso d’Aquino, Super Ioannem, cap. 7, lect. 5.
[63] Пар. Pio IX, Cost. ap. Ineffabilis Deus (8 dicembre 1854): Pontificis Maximi Acta. Pars prima, Romae 1854, 616: «… паводле асаблівай ласкі і прывілеі ўсемагутнага Бога, улічваючы заслугі Езуса Хрыста, Збаўцы роду чалавечага» (DH 2803).
[64] Пар. S. Giovanni Paolo II, Lett. enc. Redemptoris Mater (25 marzo 1987), n. 38: AAS 79 (1987), 411.
[65] Пар. тамсама, n. 21: AAS 79 (1987), 387-389.
[66] Пар. тамсама, n. 23: AAS 79 (1987), 390-391.
[67] Francesco, Meditazioni quotidiane: L’Addolorata, discepola e madre (3 aprile 2020): L’Osservatore Romano, 4 aprile 2020, 8.
[68] Пар. Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 55-62.
[69] Пар. S. Giovanni Paolo II, Lett. enc. Redemptoris Mater (25 marzo 1987), n. 44: AAS 79 (1987), 421.
[70] Пар. S. Paolo VI, Allocuzione a Conclusione della III Sessione del Concilio Vaticano II (21 novembre 1964): AAS 56 (1964), 1015: «Марыя, як Маці Хрыста, павінна лічыцца таксама Маці ўсіх веруючых і пастыраў, гэта значыць Касцёла»; Catechismo della Chiesa Cattolica, n. 963.
[71] S. Paolo VI, Es. ap. Marialis cultus (2 febbraio 1974), n. 22: AAS 66 (1974), 133.
[72] Пар. H.U. von Balthasar, Teodrammatica. Vol 3: Le persone del dramma, Milano 1983, 308.
[73] Пар. Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 56: «…як слуга Пана цалкам прысвяціла сябе асобе і справе свайго Сына, служачы таямніцы адкуплення пад Яго кіраўніцтвам і разам з Ім з ласкі ўсемагутнага Бога».
[74] Пар. S. Giovanni Paolo II, Lett. enc. Redemptoris Mater (25 marzo 1987), n. 23: AAS 79 (1987), 391.
[75] Пар. Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 69: «Маці Бога і Маці людзей».
[76] S. Giovanni Paolo II, Lett. enc. Redemptoris Mater (25 marzo 1987), n. 38: AAS 79 (1987), 411; пар. Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 61. Змест духоўнага мацярынства Марыі прысутнічае ў найстаражытнейшых патрыстычных тэкстах і мае свае біблійныя падставы перш за ўсё ў Евангеллі паводле Яна, а дакладней, у сцэне Крыжа.
[77] Пар. S. Giovanni Paolo II, Lett. enc. Redemptoris Mater (25 marzo 1987), n. 21: AAS 79 (1987), 388: «Si manifesta come nuova maternità secondo lo spirito e non solo secondo la carne, ossia la sollecitudine di Maria per gli uomini, il suo andare incontro ad essi nella vasta gamma dei loro bisogni e necessità».
[78] Пар. Francesco, Omelia nella Solennità di Santa Maria Madre di Dio. 53ª Giornata mondiale della Pace (1 gennaio 2020): AAS 112 (2020), 19.
[79] S. Giovanni Paolo II, Lett. Enc. Redemptoris Mater (25 marzo 1987), n. 38: AAS 79 (1987), 411-412; пар. Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 62.
[80] Пар. S. Giovanni Paolo II, Udienza generale: Maria singolare cooperatrice della Redenzione (9 aprile 1997), n. 2: L’Osservatore Romano, 10 aprile 1997, 4: «Аднак Марыя ўдзельнічала ў гэтай падзеі, калі яна адбывалася, пры гэтым як Маці; таму Яе ўдзел ахоплівае ўсю збаўчую справу Хрыста».
[81] Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 60; Catechismo della Chiesa Cattolica, n. 970.
[82] Пар. Francesco, Udienza generale (24 marzo 2021): L’Osservatore Romano, 24 marzo 2021, 8: «[Марыя] ўказвае на Пасрэдніка: Яна ‒ Адыгітрыя. У хрысціянскай іканаграфіі Яе прысутнасць паўсюдная, часам нават вельмі акцэнтаваная, але заўсёды ў сувязі з Сынам і ў залежнасці ад Яго. Яе рукі, Яе вочы, Яе пастава ‒ гэта жывы «катэхізіс», яна заўсёды ўказвае на краевугольны камень, цэнтр ‒ Езуса. Марыя цалкам звернута да Яго».
[83] S. Giovanni Paolo II, Lett. ap. Rosarium Virginis Mariae (16 ottobre 2002), n. 4: AAS 95 (2003), 8; дзе цытуецца Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 66.
[84] Пар. Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 62: «падпарадкаваная роля Марыі».
[85] Пар. S. Giovanni Paolo II, Lett. enc. Redemptoris Mater (25 marzo 1987), n. 40: AAS 79 (1987), 414-415.
[86] Пар. тамсама, n. 43: AAS 79 (1987), 420.
[87] Пар. Francesco, Discorso in occasione della Recita del Santo Rosario nella Basilica papale di Santa Maria Maggiore (4 maggio 2013): L’Osservatore Romano, 6-7 maggio 2013, 7.
[88] Leone XIV, Omelia nel Giubileo della Santa Sede (9 giugno 2025): L’Osservatore Romano, 10 giugno 2025, 2.
[89] Пар. Францішак, Апост. адгарт. Evangelii gaudium (24 лістапада 2013), 285.
[90] Ён жа, Энц. Dilexit nos. Sull’amore umano e divino del cuore di Gesù Cristo (24 кастрычніка 2024), 176.
[91] Пар. той жа, Udienza generale (18 novembre 2020): L’Osservatore Romano, 18 novembre 2020, 11.
[92] S. Giovanni Paolo II, Lett. enc. Redemptoris Mater (25 marzo 1987), n. 21: AAS 79 (1987), 388-389.
[93] Пар. Francesco, Omelia nella Solennità di Santa Maria Madre di Dio (1 gennaio 2024): AAS 116 (2024), 20.
[94] J.L. Guerrero Rosado, Nican Mopohua: Aquí se cuenta… el gran acontecimiento, Cuautitlan 2003, nn. 23, 119.
[95] S. Giovanni Paolo II, Udienza generale (13 agosto 1997), n. 4, L’Osservatore Romano, 14 agosto 1997, 4.
[96] Francesco, Omelia nella Festa di Nostra Signora di Guadalupe (12 dicembre 2022): AAS 115 (2023), 53; пар. той жа, Omelia nella Festa di Nostra Signora di Guadalupe (12 dicembre 2023): AAS 116 (2024), 12.
[97] Пар. Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 8; Францішак, Энц. Dilexit nos (24 кастрычніка 2024), 96.
[98] Пар. J. Ratzinger, Verbale della Feria IV del 21 febbraio 1996, з Архіва Дыкастэрыі Веравучэння.
[99] Пар. S. Giovanni Paolo II, Lett. enc. Redemptoris Mater (25 marzo 1987), n. 21: AAS 79 (1987), 389. Гэты заступніцкі характар мацярынскага пасрэдніцтва Марыі з’яўляецца пастаянным вучэннем апошніх Папаў. Пар. Pio IX, Cost. ap. Ineffabilis Deus (8 dicembre 1854): Pontificis Maximi Acta. Pars prima, Romae 1854, 597-619; Leone XIII, Lett. enc. Adiutricem populi (5 settembre 1895): ASS 28 (1895-1896), 129-136; Pio X, Lett. enc. Ad diem illum (2 febbraio 1904): AAS 36 (1903-1904), 455; Pio XII, Lett. enc. Ad Caeli Reginam (11 ottobre 1954) n. 17: AAS 46 (1954), 636.
[100] Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 62.
[101] S. Agostino d’Ippona, De peccatorum meritis et remissione et de baptismo parvulorum, I, 11, 13: CSEL 60, 14.
[102] Той жа, Sermo 23/A: CCSL 41, 322.
[103] S. Tommaso d’Aquino, Summa Theologiae, I-II, q. 114, a. 6, co.
[104] Conc. Ecum. di Trento, Sessio VI: Decretum de iustificatione, 7: DH 1530.
[105] Pio IX, Cost. ap. Ineffabilis Deus (8 dicembre 1854): Pontificis Maximi Acta. Pars prima, Romae 1854, 616.
[106] S. Tommaso d’Aquino, Summa Theologiae, I-II, q. 113, a. 9, co.
[107] Тамсама, q. 114, a. 6, ad 3.
[108] Тамсама, q. 114, a. 5, co.
[109] Пар. тамсама, q. 114, a. 1, co.
[110] Пар. S. Giovanni Paolo II, Lett. enc. Redemptoris Mater (25 marzo 1987), n. 21: AAS 79 (1987), 389.
[111] Пар. Francesco, Udienza generale (8 giugno 2016): L’Osservatore Romano, 9 giugno 2016, 8.
[112] Пар. той жа, Udienza generale (24 marzo 2021): L’Osservatore Romano, 24 marzo 2021, 8; Catechismo della Chiesa Cattolica, n. 2764.
[113] Па. той жа, Parole durante la Recita del Santo Rosario (31 maggio 2013): L’Osservatore Romano, 2 giugno 2013, 8.
[114] Пар. Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 61.
[115] Catechismo della Chiesa Cattolica, n. 2003.
[116] Тамсама, n. 1999.
[117] S. Tommaso d’Aquino,Summa Theologiae, I-II, q.114, a. 1, co.; той жа, Quaestiones disputatae de Veritate, 27, a. 3, ad 10.
[118] Пар. той жа, Summa Theologiae, III, q. 64, a. 1, co.: «[…] solus Deus illabitur animae».
[119] Пар. Conc. Ecum. di Trento, Sessio VI. Decretum de iustificatione, 7: DH 1528-1531; тамсама, Canoni sulla giustificazione, 11: DH 1561.
[120] Пар. S. Tommaso d’Aquino, Quaestiones disputatae de Veritate, q. 28, a. 2, ad 8; той жа, Summa contra gentiles, II, cap. 98, n. 18; тамсама, III, cap. 88, 6.
[121] Пар. той жа, Quaestiones disputatae de Veritate, q. 27, a. 3, s.c. 5.
[122] Той жа, Summa Theologiae, III, q. 64, a.1 co.
[123] Між іншым, Gennadio di Marsiglia, De Ecclesiasticis Dogmatibus, 83: PL 58, 999B. Таксама S. Giovanni Cassiano, Collationes, VII, 13: PL 49, 683A. Больш за тое, Didymus Caecus, De Spiritu Sancto, 60: PL 23, 158C.
[124] Пар. S. Bonaventura, Collationes in Hexaemeron, XXI, 18: Opera Omnia, V, Quaracchi 1891, 434.
[125] Пар. той жа, Sententiarum Lib. I, d. 14, a. 2, q. 2, ad 2: Opera Omnia, I, Quaracchi 1891, 250.
[126] Пар. тамсама, q. 2, fund. 3, 251.
[127] Пар. тамсама, q. 2, fund. 8 e 4, 251-252.
[128] Пар. S. Tommaso d’Aquino, Summa Theologiae, I, q. 33. a. 3; тамсама, III, q. 23, a. 4.
[129] Той жа, Compendium theologiae, I, n. 215; пар. той жа, Summa Theologiae, III, q. 2, a. 10.
[130] Той жа, Summa Theologiae, III, q. 8, a. 5, co.; пар. тамсама, q. 2, a. 12; q. 7, a. 9; q. 48, a. 1.
[131] Той жа,Compendium theologiae, I, n. 214.
[132] Той жа, Quaestiones disputatae de Veritate, q. 29, a. 5 co.
[133] Congregazione per la Dottrina della Fede, Dichiarazione Dominus Iesus (6 agosto 2000), n. 10: AAS 92 (2000), 750-751; пар. Францішак, Энц. Dilexit nos (24 кастрычніка 2024), 59-63.
[134] Другі Ват. Сабор, Паст. канст. Gaudium et spes (7 снежня 1965), 22.
[135] Пар. S. Tommaso d’Aquino, Summa Theologiae, I-II, q. 112, a. 1, co.
[136] Пар. той жа, Super Ioannem, cap. I, v. 16, lectio 10; той жа, Summa Theologiae, I-II, q. 112, a. 1, ad 1.
[137] Той жа, Compendium theologiae, I, n. 214.
[138] Dante Alighieri, Paradiso, XXXIII, 1.
[139] Пар. Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 60, 62; S. Tommaso d’Aquino, Summa Theologiae, III, q. 26.
[140] Missale Romanum ex Sacrosancti Oecumenici Concilii Vaticani II instauratum auctoritate S. Pauli PP. VI promulgatum S. Ioannis Pauli PP. II cura recognitum, editio typica tertia, Typis Vaticanis 2008, 879.
[141] Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 60.
[142] Пар. Cathechismo della Chiesa Cattolica, n. 2002.
[143] Пар. S. Tommaso d’Aquino, Summa Theologiae, I, q. 25, a.3, ad 4. Апраўдаць, як і стварыць, «можа толькі Бог, і пры чым адразу».
[144] Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 62.
[145] Пар. Origene, Hom. in Genesim, XIII, 3-4: PG 12, 232B-234CD.
[146] Пар. S. Cirillo d’Alessandria, Comm. in Ioannis, II, 4, 13-14: PG 73, 300C.
[147] Пар. той жа, Comm. in Isaiam, V, II, 1-2: PG 70, 1220A.
[148] Пар. S. Cirillo di Gerusalemme, Catechesis mystagogica XVI, 11: PG 33, 932C.
[149] Пар. S. Giovanni Crisostomo, Hom. in Ioannem, 51, 1: PG 59, 283.
[150] S. Ambrogio, Explanatio Pasalmorum XII, Ps. 48, 4, 2: PL 14, 1157A.
[151] Той жа, De Noe, 19, 70: PL 14, 395A.
[152] Пар. той жа, Explanatio Psalmorum XII, Ps. 48, 4, 2: PL 14, 1157A.
[153] Пар. S. Girolamo, Comm. in Zachariam, III, 14, 8.9: PL 25, 1528 C.
[154] S. Gregorio Magno, Hom. in Ezechielem, I, 10, 6: PL 76, 888B.
[155] Пар. S. Ilario, Tractatus in Psalmos, 64, 14: PL 9, 421B.
[156] S. Agostino d’Ippona, In Ioannes Evangelium, 32, 4: PL 35, 1643D.
[157] S. Tommaso d’Aquino, Super Ioannem, cap. 7, lect. 5.
[158] Тамсама; пар. той жа, Summa Theologiae, II-II, q.178 a. 1 s. c.
[159] S. Cirillo di Gerusalemme, Catechesis mystagogica XVI, 12: PG 33, 934B.
[160] S. Giovanni XXIII, Lett. enc. Mater et Magistra (15 maggio 1961), 237: AAS 53 (1961), 462.
[161] S. Giovanni Paolo II, Lettera al Preposito generale della Compagnia di Gesù, (Paray-le-Monial, 5 ottobre 1986): L’Osservatore Romano, 19 ottobre 1986, 7, цыт. у: Францішак, Энц. Dilexit nos (24 кастрычніка 2024), 182.
[162] Бэнэдыкт XVI, Энц. Caritas in veritate (29 чэрвеня 2009), 5.
[163] Францішак, Энц. Dilexit nos (24 кастрычніка 2024), 198, 200.
[164] Пар. S. Tommaso d’Aquino, Summa Theologiae, I-II, q. 5, a. 6, co. e ad 1; той жа, Quaestiones disputatae de Veritate, q. 27, a. 3, s.c. 5. Аргументы, якія выкарыстоўваў св. Тамаш Аквінскі, каб растлумачыць, чаму ніякае стварэнне не можа ўдзяляць ласку, а толькі Бог, нельга лічыць састарэлымі ні ў межах яго ўласнай працы, ні пазней.
[165] Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 60; пар. S. Tommaso d’Aquino, Summa Theologiae, I, q. 25, art. 3, ad 4; той жа, Scriptum super Sententiis, II, d. 26, q. 1, a. 2, co.; тамсама, IV, d. 5, q.1, a. 3, qc. 1, ad 1.
[166] Пар. той жа, Quaestiones disputatae de Veritate, q. 27, a. 3, s. c. 5. Яшчэ раз нагадаем, што: «Sed mentem, in qua est gratia, nulla creature illabitur».
[167] Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 60.
[168] Тамсама, 62.
[169] Пар. S. Tommaso d’Aquino, Summa contra Gentiles, lib. 2, cap. 21, n. 7. Прылада ўносіць нешта сваё: «Omne agens instrumentale exequitur actionem principalis agents per aliquam actionem propriom et connaturalem sibi».
[170] Тамсама, lib. 3, cap. 147, n. 6; пар. той жа, Summa Theologiae, I, q. 45, a. 5 co.
[171] Той жа, Summa Theologiae, I-II, q. 5, a. 6, ad 1.
[172] Пар. Conc. Ecum. di Trento, Sessione VI. Decretum de iustificatione, 8: DH 1532.
[173] Пар. S. Tommaso d’Aquino, Summa Theologiae, I-II, q. 114, a. 5, co.: «Калі хто ўжо мае ласку, то атрыманая ласка не можа ўжо быць вынікам заслугі». Нават калі апраўданы чалавек можа заслужыць узрастанне ў жыцці ласкі, сам факт апраўдання, таго, што ён сябра Бога праз ласку, заўсёды будзе абсалютна дармовым.
[174] Тое, што святы Тамаш Аквінскі называе «канчатковым распараджэннем», што з’яўляецца адначасова дарам асвячальнай ласкі, ‒ гэта непасрэдная справа гэтай жа ласкі. Гэта «канчатковае распараджэнне, за якім абавязкова ідзе форма», у: S. Tommaso d’Aquino, Sententiae Metaphysicae, lib. 5, lect. 2, n. 5; пар. той жа, Scriptum super Sententiis, I, d. 17, q.2, a.3, co.; той жа, Summa contra Gentiles, lib. 2, cap. 19, n. 6; Compendium theologiae, I, n. 105.
[175] Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 61.
[176] S. Giovanni Paolo II, Lett. enc. Redemptoris Mater (25 marzo 1987), n. 45: AAS 79 (1987), 422-423.
[177] Francesco, Udienza generale (18 novembre 2020): L’Osservatore Romano, 18 novembre 2020, 11.
[178] S. Giovanni Paolo II, Lett. enc. Redemptoris Mater (25 marzo 1987), n. 20: AAS 79 (1987), 387.
[179] Пар. Другі Ват. Сабор, Дагм. канст. Lumen gentium (21 лістапада 1964), 53.
[180] S. Agostino d’Ippona, Sermo 72/A, 7: CCSL 41Ab, 117.
[181] Francesco, Udienza generale (24 marzo 2021): L’Osservatore Romano, 24 marzo 2021, 8.
[182] S. Paolo VI, Es. ap. Marialis cultus (2 febbraio 1974), n. 35: AAS 66 (1974), 147.
[183] S. Giovanni Paolo II, Lett. enc. Redemptoris Mater (25 marzo 1987), n. 46: AAS 79 (1987), 424.
[184] Dicastero per la Dottrina della Fede, Norme per procedere nel discernimento di presunti fenomeni soprannaturali (17 maggio 2024), n. 12, AAS 116 (2024), 782.
[185] Francesco, Udienza generale (16 febbraio 2022): L’Osservatore Romano, 16 febbraio 2022, 2.
[186] Той жа, Апост. адгарт. Evangelii gaudium (24 лістапада 2013), 285.
[187] Бэнэдыкт XVI, Энц. Deus caritas est (25 снежня 2005), 42.
[188] Францішак, Апост. адгарт. Evangelii gaudium (24 лістапада 2013), 284.
[189] Пар. тамсама, 113.
[190] Leone XIV, Prima bendizione apostolica “Urbi et Orbi” (8 maggio 2025): L’Osservatore Romano, 9 maggio 2025, 3.
[191] Francesco, Messaggio per la XXXVII Giornata Mondiale della Gioventù (15 agosto 2022): AAS 114 (2022), 1255.
[192] Той жа, Апост. адгарт. Evangelii gaudium (24 лістапада 2013): 285.
[193] S. Giovanni Paolo II, Lett. enc. Redemptoris Mater (25 marzo 1987), n. 28: AAS 79 (1987), 398.
[194] Consiglio Episcopale Latinoamericano, V Conferenza Generale dell’Episcopato Latinoamericano e dei Caraibi (Aparecida, 13-31 maggio 2007), n. 265.
[195] Пар. S. Giovanni Paolo II, Lett. enc. Redemptoris Mater (25 marzo 1987), n. 35: AAS 79 (1987), 407.
[196] Francesco, Omelia nella Solennità di Santa Maria Madre di Dio (1 gennaio 2024): AAS 116 (2024), 20.
[197] Consiglio Episcopale Latinoamericano, V Conferenza Generale dell’Episcopato Latinoamericano e dei Caraibi (Aparecida, 13-31 maggio 2007), n. 259.
Пераклад
Секцыі па перакладзе літургічных тэкстаў і афіцыйных дакументаў Касцёла
Камісіі Божага Культу і Дысцыпліны Сакрамэнтаў
пры Канферэнцыі Каталіцкіх Біскупаў Беларусі
