Працяг. Пачатак чытайце тут>>
У «Духоўных практыкаваннях» святога Ігнацыя ёсць некалькі збораў правілаў, якія датычацца розных нюансаў духоўнага жыцця хрысціяніна. Сёння пагаворым пра суцяшэнне і пакінутасць.
Пра суцяшэнне і пакінутаcць: два полюсы душэўных станаў
У сваім восьмым лісце пляменніку Чарнобліку льюісаўскі Круцель тлумачыць «закон чаргавання хваляў»: у духоўнай сферы іх «падапечных» перыяды ўздымаў змяняюцца шэрагам спадаў — гэтаксама, як і ў кожным аспекце жыцця.
Высветліць, што за гэтым хаваецца, дапамогуць ігнацыянскія правілы распазнавання, большая частка якіх прысвечана менавіта апісанню ўнутраных рухаў, а таксама парадам, як мудра паводзіць сябе пры кожным з іх.
Тое, што К.С. Льюіс называе «ўздымам» і «спадам», у лексіконе святога Ігнацыя гучыць як «суцяшэнне» і «пакінутасць». Чаргаванне гэтых двух палярных станаў — найважнейшы складнік той «мовы», на якой Стварыцель размаўляе са сваімі дзецьмі, і таму ўменне «чытаць» іх у сваёй душы якраз і акрэслівае мастацтва духоўнага распазнавання.
Спачатку варта адзначыць наступнае: хоць усё, што адбываецца ў духоўнай сферы, спалучана з нашым фізічным і псіхаэмацыйным самаадчуваннем і цалкам можа знаходзіцца ў гармоніі з ім, аднак не заўсёды гэта так — і неабходна адрозніваць гэтыя сферы. Асноўны крытэрый у духоўнай галіне — нашыя адносіны да Бога і Яго волі ў нашым жыцці.
Дык вось, духоўнае суцяшэнне — як яго вызначыць? Гэта стан гармоніі з Богам, адпаведнасць нашага шляху Божаму жаданню ў дачыненні да нас.
Святы Ігнацый тлумачыць суцяшэнне ў першую чаргу як «пэўны ўнутраны рух, ад якога душа пачынае загарацца любоўю да свайго Стварыцеля і Пана» (ДП 316), вынікам чаго становіцца бачанне ўсяго створанага ў правільным святле — у суадносінах са Стварыцелем. Гэтай дынаміцы адпавядае таксама «ўсялякае ўзрастанне надзеі, веры і любові», плод дзеяння Божай ласкі. Акрамя таго, суцяшэнне — гэта духоўная радасць, супакой і сцішанасць у Богу, прага «нябесных рэчаў», жаданне праслаўляць Бога і служыць Яму…
Спіс можна працягваць: як заўважае сам Ігнацый у сваіх тэкстах, тут складана даваць вычарпальныя азначэнні. Цікава, што ў апісанні духоўнага суцяшэння згадваюцца таксама слёзы, прычынай якіх можа быць усведамленне ўласнай грахоўнасці (або дзеяння зла ў нашым свеце) і жаль пры сузіранні Мукі Пана.
Гэты дадатак дазваляе зразумець, што нашая блізкасць да Бога не азначае наіўнага адмаўлення ўсяго, што «не так» у свеце, аднак у стане суцяшэння мы глядзім на свет вачыма, поўнымі надзеі і жадання супрацоўнічаць у будаванні Божага Валадарства.
Калі звярнуцца да Евангелля, суцяшэнне прасцей за ўсё вызначыць як дзеянне Суцяшыцеля, абяцанага Езусам перад Яго Мукай, — Духа праўды, які навучыць усёй праўдзе (пар. Ян 16, 13). Грэцкае слова παράκλητος азначае «адвакат, той, хто падтрымлівае перад абвінаваўцам». Лацінскі корань consolare паказвае на «прабыванне з тым, хто адзін», г.зн. хто інакш застаўся б у самоце.
Цікава, што славянскі корань у слове «суцяшэнне» этымалагічна, хутчэй за ўсё, звязаны з тэрмінамі, якія ў іншых мовах маюць значэнне «праўда, справядлівасць, прамы шлях». Іншымі словамі, суцяшэнне — гэта стан ласкі, якая «праламляецца» ў канкрэтнай рэальнасці веруючага чалавека, прыносячы плады: і ўнутраныя — у яго душы, і знешнія — у ягоных учынках і спосабе прысутнасці ў свеце.
Менавіта як ласку, г.зн. дар, і варта ўспрымаць гэты рух, не прыпісваючы яго ўласным заслугам, але з пакорай памятаць, «наколькі мы мізэрныя без гэтай ласкі» (ДП 324). Тым не менш, хоць нам варта імкнуцца да суцяшэння як нашага звычайнага духоўнага стану, існуе рызыка празмернага ўпадабання яго знешніх праяваў, спалучаных з нашым псіхаэмацыйным станам.
Святы Ігнацый таксама адзначае, што ў перыяд духоўнага ўздыму трэба рыхтавацца да спаду, які рана ці позна наступіць, каб «назапасіць» духоўныя сілы і годна сустрэць час выпрабавання (ДП 323), падобна як звяры робяць летам запасы на зіму.
Дынаміка, супрацьлеглая суцяшэнню, называецца па-рознаму пакінутасцю, няўцешнасцю, бязрадаснасцю (будзем ужываць першы з гэтых тэрмінаў, бо ён больш укаранёны ў нашай духоўнай традыці).
Пакінутасць — гэта страта адчування Божай блізкасці і схільнасці да духоўных рэчаў. Святы Ігнацый больш падрабязна гаворыць, што гэта «зацямненне душы, хваляванне ў ёй, схільнасць да рэчаў нізкіх і зямных, неспакой з-за розных імпульсаў і спакусаў, якія вядуць да нявер’я, без надзеі, без любові; калі чалавек адчувае сябе зусім абыякавым, астылым, сумным і нібы адлучаным ад свайго Стварыцеля і Пана» (ДП 317).
Лацінскі тэрмін de-solatio ужываецца для вызначэння стану, супрацьлеглага con-solatio, г.зн. да стану ізаляцыі, адзіноты, пакінутасці.
Адразу заўважым, што адчуванне сябе пакінутымі, адлучанымі — уяўнае, якім бы балючым яно ні было: у асобным правіле змешчаны важны напамін, што Пан ніколі не пакідае нас без неабходнай дапамогі сваёй ласкі (ДП 320). Хоць супрацьстаяць спакусам нам больш складана, у нас заўсёды ёсць дастакова моцы, каб не ўчыніць цяжкага граху.
Асноўная задача ў гэтых абставінах — «перачакаць непагадзь», пратрымацца на паверхні, не заглыбляючыся ў тую бездань, куды хацеў бы зацягнуць нас злы дух.
Вельмі істотны прынцып — падчас пакінутасці не змяняць рашэнняў і намераў, прынятых раней у суцяшэнні, бо ў гэтым стане «дарадчыкам» выступае злы дух, наш вораг (ДП 318).
Найлепшая стратэгія — ніякім чынам не ўступаць у дыскусію з праціўнікам, мэта якога д’ябальская (διάβολος па-грэцку значыць «той, хто раздзяляе»), а менавіта скіраваная на аддзяленне, адлучэнне ад Бога і бліжняга.
Злы дух, абвінаваўца (такое значэнне мае біблейскае слова «сатана») — майстра хлусні, які выдатна ўмее скажаць рэальнасць і прадстаўляць яе ў змрочных колерах, і нам лёгка заблытацца ў яго хітрыках, калi нават трохі саступіць яму, прызнаючы яго рацыю.
Дарэчным будзе яшчэ раз нагадаць, што вельмі важна вучыцца не атаясамліваць сваё праўдзівае «я» з дасведчаным эмацыйным станам і панурымі думкамі, умець трымацца на адлегласці ад іх, практыкуючыся ў свабодзе і свядома выбіраючы надзею.
Напэўна, у чытачоў ужо наспела пытанне: чаму так адбываецца? чаму Бог дапускае такія балючыя выпрабаванні сваіх любімых дзяцей?
На гэтае пытанне варта даць разгорнуты адказ, таму мы адкладзём яго на наступны раз, а пакуль адзначым толькі, што час пакінутасці — далёка не бескарысны, не страчаны час.
Цытуючы зноў Круцяля: з пункту гледжання д’яблаў, «справа ніколі не бывае ў большай небяспецы, чым тады, калі чалавек, не маючы жадання, але маючы намер выконваць волю нашага Ворага [=Бога], аглядае Сусвет, з якога, здавалася б, зніклі ўсе сляды Яго прысутнасці, пытае, чаму ён пакінуты, і ўсё адно застаецца ў пакоры».
Такім чынам, перыяд пакінутасці можа стаць цудоўным шанцам для нашага духоўнага росту, для ўмацавання ў вернасці Богу. Пераадольваючы нежаданне маліцца, захоўваць дысцыпліну, мы можам напружыць «духоўныя мышцы» і не проста не слухаць, не паддавацца змрочнаму голасу, але і зрабіць штосьці большае ў кірунку Бога, якога ў гэты момант не адчуваем, але ў якога верым. Так дзівосна і незвычайна з бязрадаснага выпрабавання вырастае новы досвед Бога — дзеля гэтага Ён і дапускае пакінутасць.
У наступны раз мы больш падрабязна пагаворым пра пакінутасць, яе прычыны і стратэгіі супраціву. А зараз пакінем чытачоў з некаторымі пытаннямі, якія могуць дапамагчы выкарыстаць усё вышэйсказанае ва ўласным вопыце.
*Ці можаце назваць адну сферу свайго жыцця, дзе спакушальнік прапануе ўяўныя прыемнасці, якія ў рэшце рэшт вядуць да пусткі і расчаравання? Што дапамагае вам не паддавацца такім спакусам?
*Ці можаце ўспомніць сітуацыю, калі насуперак вашаму жаданню рабіць дабро раптам (зноў?) узніклі перашкоды, сумневы, унутранае супраціўленне? Як вы сабе гэта тлумачыце? Ці ўнеслі больш яснасці ў гэтае пытанне прыведзеныя тут правілы распазнавання?
*Ці распазнаеце ў сваім духоўным досведзе перыяды (або моманты) «уздыму» (суцяшэння) і «спаду» (пакінутасці)? Ці пачулі вы якую-небудзь карысную параду ад святога Ігнацыя адносна гэтай дынамікі?
