7 снежня ў капліцы-пахавальні роду Качаноў у Івашкаўцах (Гродзенская дыяцэзія, Смаргонскі дэканат) адбылося адмысловае набажэнства, якое правёў ксёндз канонік Антоній Казлоўскі, дэкан Смаргонскі.
Святар маліўся аб вечным супакоі для пахаваных там людзей, чые парэшткі былі патрывожаны, а перад гэтым у касцёле цэлебраваў святую Імшу за ўсіх памерлых з роду Качаноў, якія спачываюць у гэтай капліцы.
Лёсам закінутай і занядбанай капліцы зацікавілася паэтка, музеязнаўца, захавальніца спадчыны Алена Шатурына (Бобіна). У гісторыі, якую яна расказала Catholic.by, ёсць свае ўзнёслыя старонкі, што апавядаюць пра велікадушнасць і высокія памкненні, старонкі сумныя, звязаныя з праявамі варварства, вандалізма, непавагі да памерлых і да мінулага, а таксама абнадзейваючыя старонкі — сведчанне неабыякавасці і самаадданай любові да роднага краю, яго багатай духоўнай і гісторыка-культурнай спадчыны.
Апавядае Алена Шатурына (Бобіна):
— Капліца ў Івашкаўцах — гэта помнік, да якога мяне прывёў Божы Провід. Цяпер, пасля столькіх гадоў апекавання, вывучэння, частковай рэстаўрацыі і, нарэшце, пасля арганізацыі і правядзення работ па добраўпарадкаванні крыпты, я разумею, чаму.
7 снежня мы ўпершыню з калектывам прафесіяналаў выконвалі работы па добраўпарадкаванні з частковым даследаваннем у крыпце.
Я хачу шчыра падзякаваць за плённую працу нашай групе даследчыкаў у складзе навуковых супрацоўнікаў аддзела антрапалогіі Інстытута гісторыі НАН Беларусі Мікалая Памазанава і Уладзіслава Крумплеўскага, архітэктара Змітра Савельева, архітэктара і гісторыка Андрэя Шулаева і яшчэ двух валанцёраў: Аляксея і Сяргея. Мы пачалі вялікую справу!
Крыпта займае ўвесь унутраны аб’ём пад падлогай капліцы, мае восем ніш, размешчаных у два ярусы ў падалтарнай, і восем ніш у два ярусы ў падуваходнай частцы. Вентыляцыйныя каналы ўтвараюць вялікую сетку ўсярэдзіне муроў, два з іх выходзяць вонкі высока пад франтонам капліцы і візуалізуюцца пры аглядзе франтальнага фасада.
Створаны ўнутры клімат сведчыць аб высокай кампетэнтнасці архітэктара і дойлідаў. Сцены, скляпенні, нішы знаходзяцца ў ідэальным стане, цалкам адсутнічаюць сляды вільгаці. Адмысловы клімат спрыяў муміфікацыі парэшткаў у саркафагах.
Разам з тым, вентыляцыйныя каналы забітыя смеццем, камянямі, бітым шклом ад бутэлек. Неабходна правесці іх ачыстку і ўстанавіць краты, каб не дапусціць пранікнення ўсярэдзіну дробных птушак і жывёл.
У крыпце знаходзіцца шэсць цынкавых мастацка выкананых саркафагаў і тры драўляныя труны. Гэта дае магчымасць лічыць, што ўсяго было не менш за шэсць пахаванняў, бо не выключана, што драўляныя труны маглі знаходзіцца ўсярэдзіне саркафагаў. Каб гэта дакладна высветліць, патрэбныя дадатковыя даследаванні. Памятныя шыльды ў наяўнасці толькі дзве: Казімір Качан, памёр 20 чэрвеня 1934 года ва ўзросце 80 гадоў і Аляксандра (з Качаноў) Пэско, памерла 8 мая 1914 года ва ўзросце 23 гадоў.
У маі 2024 года я скіравала запыт адносна Аляксандры Качан у Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі ў Гродне. Згодна з запісам у метрычнай кнізе касцёла ў Солах, 4 чэрвеня 1889 года ў Даўкшышскім парафіяльным касцёле (сёння — Дайлідкі) было ахрышчана немаўля па імені Аляксандра «дворян Казимира и Софии ур. Берентовой Кочанов зак. супр. дочь родившаяся сего года мая 12го дня в им. Гусцишках».
Такім чынам можна сцвярджаць, што ў адной крыпце пахаваныя бацька і дачка, імёны астатніх прадстаўнікоў роду пакуль што, на жаль, невядомыя.
Адметна, што ў адпаведнасці з надпісам на памятнай шыльдзе, Аляксандры на момант смерці было 23 гады, але згодна з метрыкай маладая жанчына толькі некалькі дзён не дажыла да свайго 25-годдзя. Больш дакладным у гэтым выпадку, відаць, варта лічыць метрычны запіс.
З дзевяці пахаванняў у крыпце, верагодна, тры жаночыя (папярэдне, па элементах адзення).
Усе саркафагі і труны ўскрытыя. З дзевяці пахаваных толькі ў аднаго захаваўся чэрап (наогул гэты саркафаг найменш пашкоджаны: магчыма, вандалы не паспелі да яго дабрацца), астатнія чарапы адсутнічаюць. Большасць целаў выцягнутыя з разадраных металічнымі прадметамі (ламамі, манціроўкамі?) саркафагаў
Верагодна, пасля таго, як з іх былі знятыя ўсе каштоўныя рэчы (няма нават ружанцаў), яны былі раскіданыя ў хаатычным парадку. Ад тых целаў, якія не маглі выцягнуць з саркафагаў, проста адрывалі галовы, пры тым ніжняя сківіца заставалася з целам. І ўсё гэта з улікам таго, што парэшткі муміфікаваныя. На адным з саркафагаў, аздобленым анёламі, у анёлаў таксама адрэзаныя галовы.
Са словаў мясцовых жыхароў, у 2016 годзе, пасля смерці аднаго тутэйшага чалавека, які даглядаў за могілкамі, дзверы капліцы былі ўзламаныя і каля месяца яны стаялі адчыненымі. Магчыма, зламыснікі наведаліся ў капліцу менавіта тады?..
Падчас работ 7 снежня антраполагамі была апрацавана адна ніша. У ёй — фрагменты парэшткаў трох розных людзей. Наогул колькасць парэшткаў у крыпце не адпавядае колькасці пахаванняў; візуальна парэшткаў менш, яны раскіданыя хаатычна, і яшчэ спатрэбіцца вялікая даследчая праца, каб высветліць дакладна пол, узрост, прыналежнасць касцяных парэшткаў.
Нішы былі вычышчаны намі ад смецця, недаследаваныя саркафагі змешчаны ў тыя ж нішы, дзе яны стаялі напачатку. Смецце перабранае, усе элементы, якія маюць навуковае значэнне, складзеныя побач з нішамі, дзе яны былі знойдзены.
Выяўлена шмат элементаў каляровага рэльефнага шкла (магчыма, у шыбах капліцы былі вітражы), элементы вопраткі, гузікі, абутак. Далейшае вывучэнне металічных дэкаратыўных элементаў са шклом і асобных фрагментаў вітражоў стане падставай для канцэпцыі навуковага аднаўлення знешняга выгляду капліцы.
Таксама быў знойдзены фрагмент газеты «Советский спорт» за 21 мая 1978 года.
Цынкавыя саркафагі ўражваюць сваім выкананнем, кожны з іх — асобны твор мастацтва, іх дэкор і дызайнерскае рашэнне не паўтараюцца, усе яны розныя ў аздабленні, але маюць агульныя канцэптуальныя рысы, што сведчыць аб адным вытворцы (што гэта за вытворца — таксама належыць высветліць).
З будынку капліцы падчас работ па добраўпарадкаванні намі было вынесена ўсё смецце, вымецена падлога, ачышчаны ад пылу і бруду алтар.
Пасля гэтага ксёндз Антоній Казлоўскі з Вішнева правёў набажэнства і здзейсніў асвячэнне крыпты. Супольная малітва за спачылых яшчэ шчыльней аб’яднала валанцёраў місіі.
…Зімовы дзень кароткі, мы паспелі мала, але зрабілі вельмі многа. І тое, што мы там убачылі, што высветлілі, павінна стаць вялікім штуршком для далейшага вывучэння і даследавання як самой крыпты, так і гісторыі роду Качаноў. А шок, выкліканы знявагаю пахаванняў, вандалізмам, выкраданнем чарапоў памерлых людзей павінен прымусіць любога прыстойнага чалавека ўздрыгнуцца і задумацца аб нашых маральных каштоўнасцях.
І даўно ўжо час усвядоміць, што ўсё, што знаходзіцца на нашай зямлі — наша, і кожны чалавек абавязаны дбаць і клапаціцца аб сваёй спадчыне.
Застаецца дадаць, што місія па вывучэнні і захаванні капліцы ў Івашкаўцах была арганізавана Аленай Шатурынай (Бобінай), якая расказала гэтую гісторыю, а фінансаванне на ўласныя сродкі ажыццявіў Вячаслаў Бруёк.
