Перыяд Вялікага посту — гэта час, калі варта прыгледзецца да сябе і прызнаць сваю слабасць замест таго, каб лічыць сябе забяспечаным ад усялякай віны і адказнасці.
Пачынаючы з другой паловы ХХ ст., вучэнне Папаў нязменна супрацьстаяла сучаснай матэрыялісцкай тэндэнцыі адмаўлення граху з мэтаю зняць з чалавека любую адказнасць за ўчынкі і паводзіны.
«Прычына кожнага зла, як мы ведаем, — гэта грэх, які з самага свайго з’яўлення сярод людзей разарваў еднасць (камунію) з Богам, з іншымі людзьмі і са стварэннем, з якім мы звязаныя перадусім праз нашае цела.
Пасля разрыву еднасці з Богам у выніку парушыліся таксама гарманічныя адносіны чалавечых істотаў з навакольным асяроддзем, у якім мы пакліканыя жыць, і такім чынам сад ператварыўся ў пустыню.
Гаворка ідзе пра той грэх, з-за якога чалавек пачынае сябе лічыць богам усяго стварэння». Пра гэта кажа папа Францішак у сваім сёлетнім пасланні на Вялікі пост.
Такім чынам, грэх разрывае еднасць (камунію) з Богам. І калі Бог з’яўляецца Богам жыцця, грэх прыносіць у свет смерць. Але сучасны свет з цяжкасцю прызнае ўсю сур’ёзнасць граху. У 60-я гады мінулага стагоддзя, калі ў модзе быў выраз «забаронена забараняць», нават успрыманне граху страціла сваё значэнне.
Між тым св. папа Павел VI у гаміліі на Папяльцовую сераду 1978 г. падкрэсліў:
«Смерць, якую мы бачым і сёння, з’яўляецца наступствам граху: Stipendia peccati mors (Рым 6, 23). Гэта думка, якую цяжка прыняць, і секулярнае мысленне яе паўсюдна адкідае.
Адмаўленне Бога або страта жывога адчування Яго прысутнасці прывяло многіх сучаснікаў да таго, каб раз-пораз тлумачыць грэх з дапамогаю сацыялагічных, псіхалагічных, экзістэнцыяльных, эвалюцыйных прычын. Усе гэтыя тлумачэнні маюць агульную мэту: пазбавіць грэх яго трагічнай сур’ёзнасці.
Не так выглядае справа ў Аб’яўленні, якое, наадварот, паказвае яго як жахлівую рэчаіснасць, перад якой кожнае іншае часовае зло заўсёды мае другаснае значэнне. Сапраўды, праз грэх чалавек парушае „належны парадак, што вядзе яго да канчатковай мэты, а таксама ўсё сваё стаўленне да самога сябе, да іншых людзей і да створанай рэчаіснасці“ (пар. Gaudium et Spes, 13). Грэх становіцца знакам радыкальнага падзення чалавека, бунту супраць Бога, які ёсць Жыццё, „згашэннем Духа“ (пар. 1 Тэс 5, 19); такім чынам смерць з’яўляецца толькі яго знешняй, найбольш відавочнай праявай».
Некалькімі гадамі раней, назіраючы маральную дэградацыю і падзенне нораваў, папа Павел VI не знаходзіў апраўдання гэтаму нежаданню бачыць распаўсюджванне зла ў свеце. Вось што ён казаў падчас агульнай аўдыенцыі 15 лістапада 1972 г.:
«Ці нас зусім не хвалююць тыя недахопы, якія ёсць у свеце? Тое, што не так з нашым існаваннем: боль, смерць, зласлівасць, жорсткасць, грэх: адным словам, зло? Ці мы не бачым, колькі ў свеце зла? Асабліва колькі маральнага зла, скіраванага адначасова, хоць і па-рознаму, супраць чалавека і супраць Бога? Ці ж гэта не сумнае відовішча, невытлумачальная таямніца?
Ці ж не павінны мы — менавіта мы, вернікі, якія ўшаноўваем Слова і сваім спевам славім Дабро, — быць найбольш адчувальнымі і найбольш заклапочанымі тым злом, якое бачым і якое перажываем?
Мы знаходзім яго ў свеце прыроды, дзе шматлікія яго праявы, як нам здаецца, выкрываюць разлад. Потым мы знаходзім яго сярод людзей, дзе сутыкаемся са слабасцю, нетрываласцю, болем, смерцю, і нават з чымсьці яшчэ горшым, чым з’яўляецца падвойны супярэчлівы закон: з аднаго боку, імкненне да дабра, з другога — схільнасць да зла; пакута, пра якую з пакорнай відавочнасцю кажа святы Павел, каб паказаць неабходнасць і шчасце збаўчай ласкі, а менавіта — збаўлення, дадзенага Хрыстом».
Такім чынам, разбуральнаму дзеянню граху супрацьстаіць выкуп, ахвяраваны за нас Хрыстом.
У святы 1950 год (а кожны юбілей з’яўляецца нагодай для адпушчэння грахоў) папа Пій ХІІ адкрыта кажа пра рознага кшталту спакусы. Чалавецтва пасляваеннага часу, якое перажыло нябачаныя дагэтуль жудасці і разбурэнні і балансавала на мяжы бездані магчымай ядзернай вайны, здаецца, спрабуе заглушыць перажыванне гэтых «крайнасцяў». Наконт гэтага папа Пій ХІІ кажа вельмі ясна.
50-я гады ХХ ст. — гэта не толькі час энтузіязму адбудовы. Гэта таксама момант, калі пачынаецца працэс «дэкрыміналізацыі граху».
Усё падаецца так, як быццам чалавек мае права на тое, каб перажываць зло.
Вось як выказаўся Пій ХІІ у разгар Юбілею 26 сакавіка 1950 г. падчас абраду пакаяння дзеля хрысціянскага аднаўлення звычаяў і згоды паміж народамі:
«Шэраг бессаромных і злачынных публікацый дае заганам і злачынствам самыя гнюсныя сродкі спакушэння і скажэння. Хаваючы ганебнасць і брыдоту зла пад бліскучым покрывам эстэтыкі, мастацтва, уяўнай і зманлівай зграбнасці, фальшывай адвагі, а таксама бессаромна апраўдваючы нястрыманую пажадлівасць моцных адчуванняў і новых формаў распусты, разгул амаральнасці дайшоў да таго, што адкрыта з’яўляецца ў грамадскім жыцці і становіцца часткай эканамічнага і сацыяльнага жыцця народа, робячы аб’ектам прыбытковай індустрыі найбольш балючыя раны і самыя мізэрныя слабасці чалавецтва.
Акрамя таго, гэтым нізкім праявам падзення нораваў нават імкнуцца знаходзіць тэарэтычнае апраўданне, спасылаючыся на сумніўны гуманізм і спачуванне, што апраўдваюць віну, каб лягчэй падманваць і зводзіць душы.
Фальшывы гуманізм і антыхрысціянскае спачуванне вядуць да звяржэння іерархіі маральных каштоўнасцяў і да такой ступені прытупляюць адчуванне граху, што яго апраўдваюць і прадстаўляюць як нармальнае пашырэнне магчымасцяў чалавека і нават як узбагачэнне яго асобы.
Гэта злачынства параненага грамадства, калі яно дазваляе існаваць праявам зла, апраўдваючы іх гуманізмам ці грамадскай талерантнасцю, натуральнай недасканаласцю чалавека, калі ўсё дазваляецца або, яшчэ горш, калі гэта свядома скіравана на ўзбуджэнне пажадлівасці, на аслабленне любых тармазоў, якія дзейнічаюць дзеля элементарнай павагі да грамадскай маральнасці і захавання прыстойнасці, на прадстаўленне ў самых прывабных колерах нявернасці ў сужэнскім жыцці, бунту супраць дзяржаўных уладаў, самазабойства або пазбаўлення жыцця іншых людзей».
Калі «ўсё дазволена», грэх яшчэ больш пашыраецца з-за немагчымасці рабіць адрозненне паміж дабром і злом. Аднак Бэнэдыкт XVI у Папяльцовую сераду 2010 г. нагадвае нам пра Божую міласэрнасць.
«Грэх — гэта смяротная хвароба, што, прыйшоўшы, хутка забрудзіла дабрадатную глебу, якой з’яўляецца чалавечая істота.
Створаны паводле вобразу Святога і Справядлівага, чалавек страціў сваю нявіннасць і цяпер можа зноў стаць справядлівым толькі дзякуючы справядлівасці Божай, справядлівасці любові, якая, як піша святы Павел, „удзяляецца праз веру ў Езуса Хрыста“ (Рым 3, 22).
<…> Святы Павел піша: „ Бо таго, хто не ведаў граху, Ён учыніў грахом замест нас, каб мы ў Ім сталіся справядлівасцю Божай“ (2 Кар 5, 21)».
Бог міласэрны, і няма граху, які немагчыма было б вылечыць. Гэта тэма, асабліва блізкая для св. Яна Паўла ІІ, які прысвяціў ёй цэлую энцыкліку.
Вось што ён сказаў 4 сакавіка 1981 г. у рымскай базыліцы св. Сабіны:
«Як я напісаў у энцыкліцы Dives in Misericordia, „навяртанне да Бога заўсёды заключаецца ў адкрыцці Яго міласэрнасці, гэта значыць той цярплівай і дабрадатнай любові, уласцівай Стварыцелю і Айцу: любові, якой Бог Айцец Пана нашага Езуса Хрыста (гл. 2 Кар 1, 3) застаецца верным ажно да апошняга ў гісторыі Саюзу-запавету з чалавекам: ажно да крыжа — да смерці і ўваскрасення Сына.
Навяртанне да Бога — гэта заўсёды плён „адшукання“ гэтага Айца, багатага міласэрнасцю“».
