Выраз «Аб’яўленне Пана» — на грэцкай мове Επιφάνια (эпіфанія) — выкарыстоўваўся ў дачыненні да самога факту аб’яўлення Хрыста ў свеце.
Гэта азначала перш за ўсё факт уцелаўлення і нараджэння Езуса Хрыста.
Свята Аб’яўлення Пана было прысвечана ўспаміну трох евангельскіх падзей: Нараджэння Хрыста, пакланення мудрацоў, а таксама хрышчэння Езуса ў рацэ Ярдан на пачатку Яго служэння.
Пра літургічнае свята, прысвечанае Уцелаўленню, Нараджэнню і Хрышчэнню Хрыста, узгадвалася ўжо на пачатку ІІІ стагодзя ў казаннях Грыгорыя Неакесарыйскага, Грыгорыя Багаслова, а таксама ў старажытных лекцыянарыях. Датай святкавання гэтых падзеяў амаль паўсюдна было прызнана 6 студзеня. Аднак самыя першыя ўспаміны аб свяце адносяцца да мяжы II і III стагоддзяў.
У пачатку IV стагоддзя святкаванне Аб’яўлення Пана набывае ўжо паўсюдны характар на Усходзе, а крыху пазней і на Захадзе. У IV–V стагоддзях спачатку на Захадзе, а потым на Усходзе ў Касцёле распачынаецца практыка адасаблення святкавання ўрачыстасці Божага Нараджэння, дату якой вызначаюць на 25 снежня. Аб’яўленне Пана далей святкуюць 6 студзеня як успамін пакланення трох мудрацоў і Хросту Пана. Тым не менш, Ян Касьян Рымлянін апісваў, што ў хрысціянскім Егіпце ў V стагоддзі 6 студзеня на свята Аб’яўлення Пана працягвалі святкаваць адначасова ўрачыстасць Божага Нараджэння і Хрост Пана.
Далейшая эвалюцыя асэнсавання свята ў на Усходзе і на Захадзе ішла рознымі шляхамі.
У праваслаўі Аб’яўленне Пана (Богаяўленне) усё больш звязвалася па сэнсе з Хростам Пана, губляючы сувязь з каляднымі падзеямі. У сучаснай Праваслаўнай Царкве свята Аб’яўлення Пана (Богаяўленне) і Хрост Пана (свята Хрышчэння, Вадохрышча) з’яўляюцца рознымі назвамі таго самага свята. Належыць таксама заўважыць, што ў сувязі з гэтым з'явілася і новае тлумачэнне выразу «Аб’яўлення Пана», які адсутнічаў у старажытнасці.
Цяпер Аб’яўленне Бога ўспрымаецца як факт, здзейснены падчас хросту Езуса Хрыста, які аб'яўляе ў абсалютнай паўнаце Святую Тройцу (Бог-Сын хрысціўся, Бог-Айцец гаварыў з нябёсаў, Бог-Святы Дух сыходзіў у выглядзе голуба).
Протаіерэй Сергій Гардун, прафесар Мінскай духоўнай акадэміі, кажа пра гэта наступным чынам: «У падзеі Хрышчэння мы звяртаем увагу не только на тое свяшчэннадзеянне, якое здзейсніў святы Іаан Хрысціцель над Госпадам — пагружэння Яго ў ваду, але і на аб’яўленне Святой Троіцы: Бог Айцец сведчыў пра Свайго Сына, Сын Божы прыняў Хрышчэнне, а Святы Дух у выглядзе голуба сышоў на Сына. Гэтая падзея ўмацоўвае нашу веру ў Святую Тройцу, паказвае нам неабходнасць Хрышчэння для нашага выратавання і выклікае ў нас пачуцце бязмернай падзякі нашаму Госпаду і Збаўцу».
Каталіцтва ў сваю чаргу імкнулася, наадварот, свята Аб’яўлення Пана ўсё больш і больш злучыць з евангельскімі падзеямі, якія адбываліся пасля Божага Нараджэння. Гэта перш за ўсё складанне пашаны і дароў трыма мудрацамі.
«Убачыўшы зорку, яны вельмі ўзрадаваліся. Калі ўвайшлі ў дом, убачылі Дзіця з Марыяй, Маці Яго. Упаўшы, пакланіліся Яму і, адчыніўшы скарбніцы свае, ахвяравалі Яму дары: золата, кадзіла і міра» (Мц 2, 10-11).
У сувязі з гэтым пры правядзенні літургічнай рэформы, распачатай Другім Ватыканскім Саборам, святкаванне Хросту Пана ў рытуале Рымскай Імшы перанеслі на нядзелю пасля Аб’яўлення Пана. Належыць, аднак, заўважыць, што было б няправільна сцвярджаць, быццам гэтым чынам свята Хросту ў лацінскім абрадзе цалкам аддзялілася ад свята Аб’яўлення Пана. У рамках літургічнага года адбываецца паступовае разгортванне яго зместу і больш глыбокае асэнсаванне.
У Германіі, пачынаючы з XV–XVI ст., а цяпер і ў іншых краінах, таксама і ў Беларусі, у касцёлах у гэты дзень пачалі благаслаўляць таксама кадзіла і крэйду, якой мы пазначаем дзверы нашага жылля ў знак таго, што ў нашай кватэры мы прынялі ўцелаўлёнага Сына Божага.
Мы пішам на дзвярах літары С+M+B, звычайна дадаем яшчэ і бягучы год. Сёлета гэты надпіс будзе выглядаць наступным чынам: С+М+В+2023.
Падобна, што тры літары, якімі мы пазначаем дзверы нашых дамоў 6 студзеня, зусім не з’яўляюцца ініцыяламі, як многія лічаць, трох каралёў (Каспар, Мельхіёр і Бальтазар — Caspar, Melchior, Baltasar). На самым пачатку традыцыі гэта быў скарочаны запіс лацінскага пажадання: Christus mansionem benedicat — «Няхай Хрыстус благаславіць жытло». Звычай гэты, несумненна, адносіцца да Кнігі Зыходу (11, 1–13, 16), калі ізраільцяне пазначалі дзверы сваіх дамоў крывёю пасхальнага ягняці, ікнучыся захаваць жыццё тых, хто знаходзіўся пад дахам будынка. Хрысціяне, пазначаючы благаслаўлёнай крэйдай свае дамы, падобным чынам просяць Хрыста аб благаслаўленні, аддаючы сваё жыллё і сваё жыццё ў Ягоную апеку.
Праз пазначэнне дзвярэй свайго жылля яны таксама публічна вызнаюць сваю веру, указваючы на тое, што ў гэтым месцы жывуць вызнаўцы Хрыста.
Дзве інтэрпрэтацыі разумення літар, як гэта ні дзіўна, не супярэчаць адна адной. Па-першае, пазначэнне іменем Хрыста ўваходу ў дом нагадвае пра ноч вызвалення Божага народа ад егіпецкай няволі, калі людзі пазначалі свае дамы крывёю пасхальнага ягняці. Па-другое, пішучы літары С+М+В, мы прыгадваем імёны першых язычнікаў, якія пакланіліся Хрысту, і тым самым сведчым пра сваю прыналежнасць да супольнасці людзей, гатовых праслаўляць Хрыста. Такім чынам, два цалкам розныя тлумачэнні сэнсу трох літар маюць практычна аднолькавыя духоўныя высновы.
