21 лістапада ў Касцёле адзначаецца ўспамін Ахвяравання Найсвяцейшай Панны Марыі.
Безумоўна, успамін Ахвяравання Найсвяцейшай Панны Марыі з’яўляецца напамінам пра пэўны эпізод з Яе жыцця. Пры гэтым ён ахоплівае ўвесь перыяд ад Яе нараджэння да заручын з Юзафам і Звеставання.
Намер Касцёла — прынамсі крыху напоўніць зместам цішыню, якая ахоплівае першы перыяд жыцця Марыі.
Паколькі Евангеллі маўчаць на гэтую тэму, неабходна было звярнуцца да Протаевангелля Якуба. Нягледзячы на тое, што гэта апакрыфічны тэкст, ён таксама дазваляе нам зразумець адрозненні, якія існавалі ў розных хрысціянскіх традыцыях адносна гэтага эпізоду з жыцця Марыі.
Гісторыя літургічнага ўспаміну
Мяркуецца, што пачатак яму быў закладзены ў Ерузалеме. У першым дакуменце гаворыцца пра асвячэнне 21 лістапада 543 года новага касцёла ў гонар Божай Маці, пабудаванага каля былой Ерузалемскай святыні. На жаль, гэты касцёл быў зруйнаваны персамі ў 614 годзе, а будаўнічыя матэрыялы пазней былі выкарыстаны для будаўніцтва мячэці, якая да гэтага часу стаіць на месцы знішчанай святыні. Размяшчэнне гэтага касцёла было невыпадковым. Ён быў пабудаваны побач з Ерузалемскай святыняй, пры якой, як лічылася, выхоўвалася Марыя ў дзяцінстве. Магчыма, знішчэнне гэтага касцёла перашкодзіла большаму распаўсюджванню свята Ахвяравання Марыі.
Як асобнае літургічнае свята Ахвяраванне Найсвяцейшай Панны Марыі хутка распаўсюдзілася на Усходзе ў VIII стагоддзі, у той час як на Захадзе адзначалася з IX стагоддзя ў італьянскіх кляштарах, аднак больш папулярным стала ў XIV стагоддзі, калі папа Грыгорый XI зацвердзіў форму святой Імшы.
У сваю чаргу Папа Сікст IV у 1472 годзе распаўсюдзіў свята на ўвесь Каталіцкі Касцёл. Літургічная рэформа Другога Ватыканскага Сабору знізіла ранг свята да літургічнага ўспаміну з агульнымі тэкстамі пра Маці Божую. Папа Павел VI згадвае гэтае свята ў сваёй адгартацыі Marialis cultus.
Апакрыфічныя крыніцы
Апокрыфы — гэта тэксты, у якіх ідзе гаворка пра евангельскіх асоб і падзеі, але яны не зацверджаны Касцёлам як натхнёныя тэксты. Яны як быццам з’яўляюцца адказамі на пытанні, якія ўзніклі падчас чытання Евангелля. Часта яны падаюць інфармацыю, якая не абавязкова з’яўляецца плёнам фантазіі, як, напрыклад, тэкст апакрыфічнага Протаевангелля Якуба на тэму Ахвяравання Марыі ў святыні. Гэтую інфармацыю без цяжкасцяў успрынялі тагачасныя чытачы. Быў вядомы габрэйскі звычай выхоўваць дзяўчынак пры святыні, дзе яны ўдзельнічалі ў мясцовым жыцці.
Пратаевангелле Якуба так апісвае ахвяраванне Марыі ў святыні: «Нарэшце дзіцяці споўнілася тры гады, і Яўхім сказаў: паклічам беззаганных габрэйскіх дачок, і кожная з іх возьме па каганцы; няхай каганцы будуць запалены, каб яна не адвярнулася і каб сэрца яе не было зняволена далёка ад святыні Пана». І зрабілі так, пакуль не прыйшлі ў святыню Пана. І святар прыняў Яе, пацалаваў, благаславіў і прамовіў: «Пан узвялічыць імя Тваё ва ўсіх народах. У Табе ў апошнія дні Пан пакажа збаўленне сынам Ізраэля». Ён паставіў Яе на трэцяй прыступцы ахвярніка, і Бог спаслаў на Яе ласку, і Яна затанцавала на сваіх ножках, і ўвесь дом Ізраэлеў палюбіў яе. І адышлі яе бацькі, любуючыся, усхваляючы і праслаўляючы Пана Бога Усемагутнага, бо Яна не адвярнулася ад іх. А Марыя была ў святыні Пана і жыла, як галубка, і прымала ежу з рук анёла».
Рэлігійная рэчаіснасць
Літургічная цэлебрацыя гэтага свята мае на мэце не праверку гістарычных фактаў, а выяўленне іх рэлігійнага і тэалагічнага сэнсу. Гэтая падзея з’яўляецца сімвалам, які хавае больш глыбокую праўду: праўду аб поўным прысвячэнні Марыі Богу з першых момантаў Яе існавання. Практычна заўсёды Касцёл ушаноўваў найвышэйшую святасць Панны з Назарэта. Вельмі хутка хрысціянская пабожнасць засяродзілася на таямнічай падрыхтоўцы Марыі да выканання задання, якое Бог хацеў даручыць Ёй.
Магчыма, стрыманасць заходняй пабожнасці ў адносінах да гэтага свята звязана з тым, што яго тэалагічны змест быў цалкам уключаны ў свята Беззаганнага Зачацця.
Касцёл на Усходзе, аднак, надаваў святу 21 лістапада такое ж значэнне, якое заходні Касцёл бачыў у свяце 8 снежня. Гэта дазваляе нам убачыць узаемадапаўняльнасць абедзвюх традыцый.
Падрыхтоўка да паклікання
Момат Ахвяравання ў святыні і гады перад заручынамі з Юзафам варта разглядаць як час падрыхтоўкі Марыі да Яе непаўторнага паклікання — быць Маці Збаўцы. Айцы Касцёла і літургічныя тэксты падкрэсліваюць духоўнае сталенне Марыі з самага ранняга дзяцінства, маючы на ўвазе Яе свабоднае аддзяленне ад бацькоў і рэлігійнае выхаванне, якое Яна атрымала ў служэнні Пану. У гэтым актыўным набыцці ведаў пад натхненнем Святога Духа яны бачаць рост ласкі і духоўных асабістых намаганняў.
Святы Ян Дамаскін у сваёй першай гаміліі на свята Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі так апісвае гэты час:
«Тады Яна прысвяціла сябе святыні Пана. Там Яна жыла, выяўляючы стараннасць і паводзіны больш годныя і беззаганныя, чым іншыя, аддзяляючы сябе ад адносін з усімі легкадумнымі мужчынамі і жанчынамі».
Такое бачанне падрыхтоўкі выяўляецца таксама ў літургіі, якая ставіць гэтае свята побач з Адвэнтам: вернікі і ўвесь Касцёл запрошаны наследаваць намаганні Марыі, калі жадаюць удзельнічаць у нараджэнні Яе Сына. Больш за тое, гэтая мадэль выкарыстоўвалася выхавацелямі як узор падрыхтоўкі да жыцця ў выкананні рэлігійнага паклікання. Ён разглядаўся як дасканалы ўзор адрачэння ад свету ў манаскім ці святарскім пасвячэнні: мець такі ж настрой, як Марыя, калі ахвяравала сябе Богу ў святыні.
Марыя — святыня Бога
Свята Ахвяравання пацвярджае славу Марыі, гэта значыць тое, што Яна з’яўляецца новай і сапраўднай святыняй Пана. Праз уцелаўленне ў Ёй спрадвечнага Слова, Яна асаблівым чынам стала святыняй Бога. Старажытная ізраэльсквя святыня была ў меншай ступені месцам жылля Бога. У патрыстычных і літургічных тэкстах Марыя стала самым святым месцам у старажытнай святыні — Святая Святых.
Гэтыя тэксты пацвярджаюць, што такім чынам усе правобразы, звязаныя са святыняй, рэалізаваныя ў Марыі: зачыненая ўсходняя брама з’яўляецца сімвалам Яе дзявоцтва; Святая Святых і скарбы, якія там захоўваюцца, з’яўляюцца сімваламі Яе святасці і Яе глыбокіх блізкіх адносін з Богам. Гэта тлумачыць тое, што тры старазапаветныя чытанні гэтага свята ў візантыйскай літургіі маюць спасылкі на святыню: Зыход 40 — будаўніцтва Намёту Сустрэчы; 1 кніга Валадарстваў (8, 1–11) — перанясенне каўчэга і асвячэнне святыні Саламона; кніга прарока Эзэхіэля (43, 27 – 44, 4) — візія зачыненай брамы, якая адкрываецца толькі для ўваходу Бога. Таксама чытанне са святой Імшы з Паслання да Габрэяў (9, 1–7) згадвае ўбранне святыні і Святой Святых.
Марыя самым узнёслым чынам рэалізавала пакліканне народа Божага. У Ёй Ізраэль даў верны адказ на абавязак запавету. У Ёй Хрыстовы Касцёл нараджаецца і ўсведамляе сябе як супольнасць, прысвечаную Богу.
Усё, сказанае вышэй, не вычэрпвае канцэптуальнага багацця ўспаміну Ахвяравання Марыі ў святыні, але служыць для адлюстравання яго пастаяннай актуальнасці.
