У 1931 г. папам Піем XI было заснавана Ватыканскае радыё. Такім чынам праз сродкі масавай інфармацыі загучаў голас Касцёла. Сёння праграмы Ватыканскага радыё перадаюцца на 47 мовах свету. У 1950 г. была заснавана і беларуская секцыя. Пра гісторыю і дзейнасць Ватыканскага радыё і беларускай секцыі ў прыватнасці чытайце ў інтэрв’ю з Янам Мойсікам, супрацоўнікам беларускай рэдакцыі.— Спадар Ян, за гэтыя 60 год у Касцёле адбыліся пэўныя змены, якія з сабою прыносіў час. Як жа ўсё пачыналася? Хто стаяў ля вытокаў заснавання беларускай секцыі на адной са старэйшых радыёстанцый?
— Напачатку скажу, што Ватыканская радыёстанцыя была заснавана адным з вынаходцаў радыё італьянцам Гульельмо Марконі. Урачыстае яе адкрыццё, якое здзейсніў папа Пій ХІ, адбылося 12 лютага 1931 года.
Беларуская рэдакцыя Ватыканскага радыё мае даволі працяглую гісторыю. Мінула ўжо 60 гадоў. І тут трэба падкрэсліць, што гэта адна з найстарэйшых беларускіх радыёстанцый па-за межамі Беларусі. Калі ініцыятыўная група беларусаў — а. Татарыновіч, а. Гарошка, а. Сіповіч (пазнейшы біскуп), а таксама інжынер Рыдлеўскі — распачалі старанні ў Ватыкане, каб і беларускі голас загучаў на Ватыканскім радыё, папа Пій ХІІ ласкава згадзіўся з просьбай нашый хадайнікаў, і 6 студзеня 1950 г. беларуская праграма Радыё Ватыкана пачала рэгулярна перадаваць свае праграмы. Яе першы кіраўнік а. Пётр Татарыновіч піша ў першым нумары свайго часопіса «Зніч», які выйшаў з друку праз некалькі месяцаў пасля пачатку вяшчання нашай праграмы: «Браты-беларусы, ваша мова дачакалася надзвычайнага прызнання. Вы можаце яе чуць кожную пятніцу ў 18.30, слухаючы ватыканскія радыёперадачы на кароткіх хвалях». Так, ужо больш за паўстагоддзя на хвалях Ватыканскага радыё гучыць беларуская мова, несучы інфармацыю з жыцця і дзейнасці Папы, Святой Сталіцы і лакальных Касцёлаў з розных куткоў свету.
— Якія мэты і задачы ставілі перад сабою ініцыятары? Як выглядала вяшчанне на беларускай мове на пачатковым этапе?
— Мэты Ватыканскага радыё вельмі добра акрэсліў папа Ян Павел ІІ, калі сустрэўся з працаўнікамі нашага радыё 5 лютага 1980 года. «Вашым заданнем з’яўляецца тое, — звярнуўся Папа да ўсіх нас, — каб зрабіць чутным біццё сэрца Касцёла ва ўсіх частках свету і старацца ўмацоўваць сувязь лакальных Касцёлаў, асабліва тых, якім даводзіцца існаваць у краінах, дзе няма рэлігійнай свабоды (што было тады ў Беларусі), з Пасадам Пятра і паміж сабою. З асабістага вопыту ведаю, — сказаў Папа Вайтыла, — што значыць голас Ватыканскага радыё для тых вернікаў, якія чакаюць ад яго ўмацавання ў веры і падтрымкі надзеі».
Айцец Татарыновіч на працягу 20 гадоў, а затым — а. Гарошка і а. Тамушанскі нямала паспрыялі ўмацаванню рэдакцыі, куды ўклалі шмат старанняў і працы, каб на хвалях нашага радыё гучалі словы Божай праўды, хрысціянскай навукі і неабходныя весткі з беларускага і сусветнага рэлігійнага і свецкага жыцця. Беручы пад увагу тагачаснае становішча Касцёла ў Беларусі, а асабліва недахоп святароў, перадачы Ватыканскага радыё напачатку набывалі асаблівае значэнне. Для многіх гэта быў бадай адзіны спосаб атрымаць нейкія рэлігійныя веды. Пра гэта, напрыклад, нам з удзячнасцю расказаў біскуп Казімір Велікаселец падчас нядаўняга прабывання ў Рыме ў складзе Канферэнцыі Каталіцкіх Біскупаў Беларусі з візітам ad limina у Папы Рымскага. Тут трэба звярнуць увагу яшчэ і на тое, што спачатку праграмы не выходзілі штодня, а толькі тры разы на тыдзень. Дакладна не памятаю, у якія дні і на якіх хвалях яны перадаваліся, але былі толькі тры разы на тыдзень і па 15 хвілін.
— Ці можна вылучыць пэўныя перыяды ў існаванні беларускай секцыі? Калі так, то што іх азнаменавала?
— На маю думку, можна вылучыць два перыяды: першы — да 1989 года і другі — пасля падзення Берлінскага муру. У першым перыядзе, да 1989 года, нашыя праграмы служылі падтрымцы ў Беларусі касцёльных супольнасцяў, якія пераследаваліся камуністычным рэжымам. Тады мы большую частку свайго часу ў эфіры прысвячалі праграмам рэлігійнага зместу. Напрыклад, навучанню праўдам веры, гутаркам на рэлігійныя і маральныя тэмы, літургічным тэкстам, тлумачэнню Евангелля і г.д. Адначасова па магчымасці перадаваліся праграмы на культурныя тэмы з асаблівай увагай на хрысціянскія карані беларускай культуры. Да 1989 года, можна сказаць, нашае служэнне было аднабаковым — Радыё Ватыкана для Беларусі. Да гэтага года мы практычна не мелі ніякіх кантактаў з Беларуссю. Мала таго, перадачы заглушаліся. На сённяшні дзень наша праграма мае карэспандэнтаў у Мінску, Гродне, якія паведамляюць аб розных падзеях як у рэлігійным, так і ў грамадскім жыцці ў Беларусі. Каталіцкія біскупы ці святары, нават і сам кардынал Казімір Свёнтэк, калі знаходзяцца з візітам у Рыме, як мы нагадалі раней, з прыемнасцю прыходзяць да нас, даюць інтэрв’ю, дзеляцца навінамі. Кожны біскуп, згодна з Кананічным правам Каталіцкага Касцёла, кожныя пяць гадоў павінен здзяйсняць у Ватыкан так званы візіт да Апостальскіх парогаў. І беларускія біскупы тут не выключэнне.
У абавязак супрацоўнікаў беларускай праграмы ўваходзіць таксама і пераклад розных папскіх дакументаў і зваротаў на беларускую мову. Тут трэба падкрэсліць, што Ватыкан ставіцца да беларускасці вельмі сур’ёзна. Напрыклад, усе найважнейшыя афіцыйныя звароты Папы да беларускіх біскупаў і наадварот друкуюцца штодзённай ватыканскай газетай L’Osservatore Romano менавіта па-беларуску з перакладам на італьянскую мову.
Цяперашнія нашы штодзённыя праграмы перадаюцца вечарам у 20.00 па беларускім часе на кароткіх і сярэдніх хвалях і паўтараюцца раніцай наступнага дня ў 6.20 па беларускім часе.
— Як выглядае праца беларускай секцыі сёння? У чым яе адметнасць у параўнанні з іншымі 46-ю моўнымі секцыямі? Што прапануе яна слухачам, а з узнікненнем інтэрнэт-версіі і чытачам?
— Сённяшняя праца выглядае так жа, як і раней. Мы прапануем слухачам, якія, дарэчы, жывуць не толькі ў Беларусі, але і ў шматлікіх іншых краінах, і пры гэтым не заўсёды з’яўляюцца беларусамі, але цікавяцца беларускай мовай і культурай, весткі аб дзейнасці Святога Айца, з рэлігійнага жыцця сусветнага Касцёла. Цяпер асаблівая ўвага надаецца біяэтыцы, экалогіі чалавека і прыроды, стварэнняў Божых. Акрамя таго, мы маем штотыднёвыя рубрыкі адносна духоўнасці, хрысціянскай культуры, гісторыі, этыкі, сям’і, гісторыі Царквы ў Беларусі, аб долі сведкаў веры. Наша праграма з павагай ставіцца да розных рэлігій, аддаючы, безумоўна, перавагу хрысціянству. Мы імкнёмся аб’ектыўна адлюстроўваць рэлігійна-грамадскае жыццё ўсіх хрысціянскіх канфесій Беларусі: рыма-католікаў, грэка-католікаў, праваслаўных і пратэстантаў. Мы робім інтэрв’ю як з праваслаўнымі, так і з католікамі ці з грэка-католікамі. Беларуская праграма не падзяляе беларусаў па іх веравызнанні. Мы адкрытыя для таго, каб даваць слова розным людзям, якія з’яўляюцца носьбітамі і прыхільнікамі беларускай ідэі.
У параўнанні з іншымі моўнымі секцыямі, нас, зразумела, адрознівае беларуская накіраванасць. Доступ да крыніц агульнай інфармацыі службы тэле-радыё Ватыкана мы маем аднолькавы з усімі праграмамі радыё. Няма ніякай закрытасці ў карыстанні імі. Яшчэ раз хачу падкрэсліць, што мы ўсе тут роўныя. Змест жа нашых праграм быў ужо прадстаўлены вышэй.
Адносна інтэрнэт-старонкі я не магу сказаць нічога новага. Яна з’явілася прыкладна 5 гадоў таму. Тэксты змяшчаем самі. У нас няма карэктараў, камп’ютэршчыкаў, стыль-рэдактараў. І тут часта могуць узнікаць розныя праблемы. Дагэтуль мы карысталіся «тарашкевіцай» і дзяржаўнай мовай, але пасля нядаўняга візіту ad limina Біскупаў Беларусі, па іх просьбе мы поўнасцю перайшлі на дзяржаўны правапіс. Ацэнку зместу нашых праграм пакідаем слухачам і чытачам.
— Пазнаёмце, калі ласка, нашых наведвальнікаў з калектывам беларускай версіі Ватыканскага радыё. Адразу ж хочацца запытацца, кім з’яўляецца супрацоўнік каталіцкіх мас-медыя, якімі якасцямі павінен валодаць і якімі прынцыпамі кіравацца?
— Наш калектыў складаецца з трох чалавек: кіраўнік а. Клод Рабінэ SI з Бельгіі, Алена Мартынская з Мінска і я, Янка Мойсік з Беласточчыны. Працаўнік нашага радыё павінен перш за ўсё быць хрысціянінам, добра валодаць роднай мовай, у нашым выпадку — беларускай, павінен таксама добра ведаць замежную, асабліва італьянскую, мову, павінен прытрымлівацца правілаў, законаў, якія рэгулююць адносіны да працы і паміж сабою, для святароў і свецкіх супрацоўнікаў. Гэты шэраг правіл і законаў, безумоўна, можна пашырыць.
— Ватыканскае радыё з’яўляецца цэнтрам калатіцкага вяшчання і стварае своеасаблівы кантакт з Касцёламі ў іншых краінах. Вы ствараеце гэты кантакт з Беларуссю, знаходзячыся непасрэдна ў Апостальскай Сталіцы. Што з’яўляецца крыніцай навінаў з Беларусі?
— Крыніцаю навінаў на сённяшні дзень з’яўляюцца 40 інфармацыйных каталіцкіх і свецкіх агенцтваў свету. Мы вельмі ўдзячныя кс. Аляксандру Амяльчэню за дапамогу і добрыя парады. Зразумела, мы карыстаемся і сайтам Catholic.by. У Мінску ў нас ёсць карэспандэт Алеся Унукоўская, мы атрымліваем прапанову некаторых слухачоў, як напрыклад, Юрася Сцяпанава з Віцебска, які стварыў сваё аматарскае радыё, а таксама атрымліваем карэспандэнцыі ад слухачкі з Віцебска Людмілы Ярмолавай.
— Ці бачыце Вы перспектыву ў развіцці супрацоўніцтва з беларускімі дзяржаўнымі СМІ? Напрыклад, ці магчыма ў бліжэйшай будучыні вяшчанне вашых праграм у эфіры беларускай радыёстанцыі?
— Аб развіцці супрацоўніцтва з беларускімі дзяржаўнымі сродкамі масавай інфармацыі гаворка вялася ўжо даволі даўно, калі Апостальскім нунцыем у Беларусі быў арцыбіскуп Агостыно Маркетто. Пасля выезду іерарха гэта справа проста прыціхла. Наступныя нунцыі, думаю, не цікавіліся гэтым. Тое, ці мы будзем у эфіры беларускай радыёстанцыі, залежыць толькі і выключна ад касцёльных уладаў Беларусі. Ватыкан не супраць гэтага. Наадварот, быў бы вельмі задаволены, каб нашыя праграмы ішлі ў эфіры дзяржаўнага радыё, што маюць многія праграмы Ватыканскага радыё ў краінах вяшчання, асабліва ў Еўропе. Часта лакальныя журналісты маюць тыднёвы расклад перадач калег з Ватыкана.
— Якім Вы бачыце супрацоўніцтва з беларускімі каталіцкімі СМІ сёння і якія пажаданні можаце выказаць на будучыню?
— Супрацоўніцтва даволі сціплае. Атрымаліваем матэрыялы толькі ад кс. Аляксандра Амяльчэні. Магчыма, тут ёсць і нашая віна. Думаю, што ў будучыні нашы адносіны будуць больш шырокімі.
— Ці плануецца рэалізацыя новых праектаў на беларускай версіі Ватыканскага радыё?
— Мы працуем на радыё Папы Рымскага. Нашым заданнем — і гэта галоўнае — з’яўляецца перадаванне вестак аб дзейснасці Святога Айца і Каталіцкага Касцёла ў горадзе Рыме і ў свеце. Калі застаецца свабодны час, мы можам змяшчаць і іншыя матэрыялы, галоўным чынам з хрысціянскага жыцця. Магчыма, вы, чытачы або слухачы, нешта нам падкажаце. Будзем вельмі рады гэтаму ў час інтэрактыўнага перыяду ўсіх сродкаў масавай інфармацыі. Ведаю, што тут могуць быць вялікія недахопы. Калі трэба будзе штосьці больш пашырыць, калі ласка, дайце знаць.
— Дзякуем за размову і жадаем плённай і цікавай працы!
