Калі існуе тэма, якая чырвонай лініяй прасяквае большасць апавяданняў аб касцёльных сакрэтах, то гэта тэма Святога Грааля. На працягу амаль 800 гадоў ён з’яўляецца дасканалым сімвалам вялікай, вечнай таямніцы, якую людзі імкнуцца пазнаць. Аб гэтым мы пагаворым у сённяшняй праграме.
Легенда аб Святым Граалі сягае сваімі каранямі ў эпоху Крыжовых паходаў. Першы ўспамін аб гэтым артэфакце, які захаваўся да нашага часу, знаходзіцца ў рыцарскіх раманах ХІІ ст. пад назвай «Персефаль» французскага паэта Крэцьена дэ Труа і немецкага аўтара Вольфрама фон Эшэнбаха. Яны ўзгадваюць, што крыніцай для легенды аб прыгодах Персефаля і Святым Граалі з’яўляецца кніга трубадура Гіё Праванскага, які ў сваю чаргу прывёз легенду з аднаго са сваіх падарожжаў па Іспаніі.
У апавяданнях сярэднявечных паэтаў расказваецца аб маладым рыцары Персефале, які блукаў па свеце ў пошуку падарожжаў. Аднойчы яго запрасіў на начлег у свой замак кароль-рыбак Анфорціс. У замку Персефаль стаў сведкам вельмі незвычайнай працэсіі. Падчас вячэры вакол яго і гаспадара хадзілі людзі і насілі Грааль, які, паводле аднаго з аўтараў, быў зроблены з золата і ўпрыгожаны каштоўнымі камянямі, а паводле іншага, зроблены з ззяючага каменя. Персефаль не стаў пытацца аб значэнні абраду і на наступны дзень працягнуў свой шлях. Толькі праз шмат гадоў, калі ён расказаў аб тым, што бачыў, адной дзяўчыне, зразумеў, што гэта было. Кароль-рыбак пакутаваў ад ран, атрыманых у барацьбе з «нявернымі», аднак не мог памерці, пакуль не перадасць каму-небудзь сваю таямніцу — таямніцу Грааля. Але для таго, каб перадаць тямніцу, чалавек павінен быў сам спытаць аб ёй. Персефаль вырашыў вярнуцца ў замак, каб вызваліць караля ад мукаў. Пасля доўгіх прыгодаў і падарожжаў ён дасягнуў мэты, паспавядаўся ў аднаго законніка, бо быў Вялікі пост, і даведаўся аб тым, што Грааль — гэта келіх, які Езус выкарыстоўваў падчас апошняй вячэры і ў які Юзаф з Арыматэі сабраў кроў Пана, пралітую на крыжы. Персефаль даведаўся таксама, што сам належыць да сям’і Грааля і з’яўляецца спадкаемцам багаццяў караля.
У гэтай гісторыі былі прадстаўлены ідэалы сярэднявечнага рыцарства: пакора, вернасць, сціпласць, адвага і самаахвярнасць. Легенда карысталася вялікай папулярнасцю пры каралеўскіх дварах і шмат разоў перапісвалася і дапаўнялася. Грааль узгадваўся ў апавяданнях аб каралі Артуры і рыцарах круглага стала. Але з заняпадам рыцарства знікла і цікавасць да Грааля. Толькі ў ХІХ ст. — стагоддзі рамантызму — увага да гэтай гісторыі аднавілася. У ХХ ст. успамін аб Граалі натхняў шматлікікіх пісьменнікаў, кампазітараў і рэжысёраў, аднак кожны з іх імкнуўся даць ёй сваё новае тлумачэнне і даказваў, што яно адзіна праўдзівае.
Напрыклад, некаторыя пісьменнікі, сярод якіх знакаміты Дэн Браўн, прыдумалі гісторыю аб тым, што Святы Грааль — гэта не келіх, але таямнічы код, які хавае вялікую таямніцу хрысціянства. Паводле гэтых псеўдаэкспертаў, у сярэднявечных гісторыях апавядаецца не аб «San Graal» (Святым Граалі), a аб «Sang real» (Каралеўскай крыві) — сыне Езуса Хрыста і Марыі Магдалены, які з’яўляецца прадаўжальнікам каралеўскага роду Давіда. Гэтая версія не мае нічога супольнага з праўдай, бо ва ўсіх тэкстах, якія захаваліся да нашага часу, ужываецца проста слова «Graal» — келіх. Гэтае слова сустракаецца шмат разоў у сярэднявечных апісаннях кухонных прыладаў і было асабліва распаўсюджана ў Іспаніі, адкуль, дарэчы, гэтая гісторыя і прыйшла. Акрамя таго, у арыгінальных крыніцах слова «Graal» ніколі не ўжывалася з дабаўкай «San» — святы, таму «склеіць» з гэтых слоў «Sang real» (Каралеўскую кроў) маглі толькі фальсіфікатары гісторыі.
У Іспаніі ў ХІІ ст. сапраўды шанавалася рэліквія, аб якой у адным з актаў 1134 г. гаворыцца, што яна з’яўляецца «келіхам, у якім Езус Хрыстус кансэкраваў сваю кроў». Варта падкрэсліць, што ўспамін аб гэтай рэліквіі з’явіўся на паўстагоддзя раней, чым апавяданне аб Персефалю. Такім чынам, паходжанне легенды аб Граалі варта шукаць тут.
Паводле акта 1134 г., келіх з Апошняй Вячэры на працягу амаль 10 стагоддзяў шмат вандраваў па тэрыторыі сучаснай Італіі пакуль, нарэшце, не быў схаваны ў іспанскім манастыры св. Хуана дэла Пэна — бастыёне хрысціянства на Пірынейскім паўвостраве. Цікава, што, паводле апісання, месца і знешні выгляд манастыра нагадваюць замак караля-рыбака з паэмы аб Персефалі, а сам кароль Анфорціс, нагадвае караля Альфонса І Арагонскага. Кароль Альфонс І быў вельмі пабожным і кожны год падчас Вялікага посту прыбываў у мананстыр св. Хуана дэла Пэна на духоўныя практыкаванні. Ён, як і легендарны кароль-рыбак, быў паранены ў барацьбе з «нявернымі» і апошнія гады жыцця правёў у гэтым манастыры.
Аўтар апавядання аб Граалі, Гіё Праванскі, наведваў двор караля Альфонса ІІ Арагонскага — унука Альфонса І. Альфонс ІІ збіраўся арганізаваць крыжовы паход супраць арабаў, якія пагражалі захопам Іспаніі. Яму патрэбна была падтрымка лепшых рыцараў Еўропы. Але, каб аб’яднаць людзей, патрэбны быў міф — вызваленне святыні — не проста пустога Гробу Пана ў Ерузалеме, а святыні, у якой прысутны сам Езус Хрыстус. Такой святыняй мог быць менавіта Святы Грааль — сімвал Эўхарыстыі, месца рэальнай прысутнасці Бога.
У ХІV ст. Святы Грааль быў перавезены на пачатку ў Сарагосу, затым Барселону і нарэшце ў Валенсію. Ён да сённяшняга дня захоўваецца ў табэрнакулюме мясцовага катэдральнага касцёла. Канешне, цяжка даказаць, што менавіта з гэтага келіха піў Езус Хрыстус, але археолагі пацвярджаюць, што ён быў зроблены напачатку І ст. у Сірыі. Тое, што келіх зроблены з камня, сведчыць, што ім карысталіся яўрэі — бо толькі камень лічыўся кашэрным матэрыялам. Аб рэліквіі клапоцяцца «Рыцары Святога Грааля», якія два разы ў год, у Вялікі чацвер і ў апошні чацвер кастрычніка, выстаўляюць яго для ўшанавання вернікамі.
У 2006 г., калі Дэн Браўн выдаваў свае кнігі аб Граалі, Бэнэдыкт XVI наведваў Валенсію, ушаноўваў рэліквію, карыстаўся ёй падчас св. Імшы і далучыўся да ганаровага брацтва «Рыцараў Святога Грааля», што кажа аб важнасці гэтай святыні.
Падрыхтаваў Аляксандр Панчанка
