Міналі стагоддзі. Божы Провід паступова ператвараў экумену (так званы «ўвесь сусвет»), некалі апанаваную адзінай і магутнай Рымскай імперыяй, у нешта абсалютна іншае.
У канцы VІІ стагоддзя жыхары хрысціянскай Візантыйскай імперыі працягвалі лічыць сябе адзінымі нашчадкамі слаўнага старажытнага Рыма, а Канстанцінопаль — сталіцай усяго сусвету, які павінен стацца хрысціянскім і далучыцца да імперыі. Аднак мапа сусвету змянялася ў адваротным кірунку. Такія значныя хрысціянскія сталіцы і рэгіёны імперыі, як Александрыя, Антыёхія, Ерузалем, Карфаген апынуліся пад панаваннем іншых народаў, вызнаючых новую рэлігію — іслам. У Заходняй Еўропе паўсталі хрысціянскія дзяржавы з германскіх народнасцей, якія аніяк не звязвалі сябе з Візантыяй.
Таксама і ў свядомасці саміх візантыйцаў адбываліся змены. Яны рабіліся паступова больш грэкамі, чым рымлянамі. Гэта значыць — страчвалі тую шматкультурную ўніверсальнасць, якая была ўласціва традыцыям лацінскага старажытнага Рыма. На глебе хрысціянскай гэта выражалася ў тым, што правільнымі — праваслаўнымі — лічыліся толькі грэка-візантыйскія звычаі і абрады, а іншыя (лацінскія, армянскія і г.д.) — лічылася, што ў той ці іншай меры скажаюць Апостальскую Традыцыю.
Праявай такога мыслення з’яўляюцца пастановы Трульскага Сабору (692 г.), які задумваўся як працяг VІ Сусветнага Сабору1, але не быў прыняты папам Сяргеем, хаця быў ён усходняга паходжання. Адзін з наступнікаў Сяргея, папа Ян VІІІ, прыняў толькі тыя каноны Трульскага Сабору, якія «не супярэчаць праўдзівай веры і пастановам Апостальскай Сталіцы».
Вышэй апісаныя змены ў свядомасці візантыйцаў і грэчаскай дыяспары, а таксама амбіцыі канстанцінопальскіх імператараў лічыць Рымскіх Папаў сваімі падданымі ва ўсім, нават у справах веры, якая не заўсёды заставалася ў імператараў каталіцкай, а з іншага боку — слабая ваенная дапамога ў абароне межаў Італіі ад наездаў варвараў — усё гэта прывяло да палітычнага разрыву Рыма з Візантыяй і пералому ў свядомасці біскупаў Рыма адносна ролі імперыі ў справе адзінства Касцёла.
Адданне Рыма пад апеку франкскага ўладара Піпіна ў 754 г. і каранацыя Карла Вялікага на імператара ў 800 г. распачынае новы этап у гісторыі і самасвядомасці Рымскіх Папаў — этап незалежнасці ад Візантыйскай імперыі2. Магчыма, што многія ўсходнія хрысціяне, якія моцна спалучалі ў сваёй свядомасці палітычнае адзінства дзяржавы з адзінствам Касцёла, маглі ўспрыняць гэтыя крокі біскупаў Рыма як пэўную, нават, здраду веры. Аднак, як пакажа далейшая гісторыя, усё гэта неабходна было для захавання ідэі ўніверсальнасці Хрыстовага Касцёла, які пакліканы аб’яднаць усе народы і культуры — аб’яднаць, перадусім, моцаю праўды і любові, а не дзяржаўных сілавых структураў3.
Бр. Яраслаў Крыловіч
1. Вось некаторыя выказванні праваслаўных аўтараў:
«В [правилах Трулльского Собора] заметно является тенденция обособиться от других церквей и по обряду, и смотреть на чужие обряды как на нечто предосудительное» (В.В. Болотов «Лекции по истории древней Церкви», с.139).
«Самое значительное и наиболее известное проявление этого нового сознания самодостаточности содержится в канонах Трулльского Собора» (прот. Иоанн Мейендорф «Литургия или Введение в духовность Византии», п.1).
Пар. Ks. Marian Banaszak «Historia Kościoła Katolickiego», t.1, s. 168(171).
Самі пастановы Сабору — тут.
2. Пар. Й. Лортц «Гісторыя Касцёла» §39 і §40,ІІІ.
3. Такім чынам, факт, што дзяржаўныя сілавыя структуры працягвалі на Захадзе адыгрываць важную ролю ў хрысціянізацыі ў часах Сярэднявечча, можна разглядаць як пераходны працэс да той свядомасці Рымскіх Папаў, якую назіраем сёння (пар. Й. Лортц «Гісторыя Касцёла» §40,ІІІ,5).
