Самасвядомасць бiскупаў Рыма і хрысціянская імперыя (частка I)

Пачынаючы ад IV стагоддзя магутная Рымская імперыя, на тэрыторыі якой жыла большасць хрысціянаў, пачала ператварацца ў хрысціянскую імперыю з галоўным палітычным цэнтрам у Канстанцінопалі¹. Як у гэтай новай сітуацыі ўспрымаўся голас Апостальскага Пасаду, часамі цвёрды і рашучы?

Да гэтага пытання, так важнага ў справе дыялога з праваслаўнымі, нельга падыходзіць павярхоўна. На пачатку варта задумацца над палітычным менталітэтам тагачасных хрысціянаў, калі не былі яшчэ зроблены геаграфічныя адкрыцці новага часу і не было сучасных сродкаў камунікацыі. Было ўяўленне, што ўвесь сусвет — гэта Рымская імперыя плюс нейкія нецывілізаваныя народы на яе межах, якія па тых ці іншых прычынах пакуль што яшчэ не былі пераможаны і далучаны. Такім чынам, цывілізаваная краіна адна і ўладар адзін на ўвесь сусвет — імператар.

І вось імперыя становіцца хрысціянскай, а імператар — хрысціянскім уладаром. Пры тагачасных уяўленнях вельмі лёгка было зрабіць выснову, што бачныя межы Касцёла супадаюць з межамі імперыі. Такім чынам, прыналежнасць да імперыі і яе абарона маглі атаясамлівацца з прыналежнасцю да Касцёла і яго абаронаю. Хрысціянскі імператар успрымаўся як ад Бога пастаўлены галава Касцёла.

Падобныя погляды не асуджаліся і святымі таго часу. Гэта можна ўбачыць, калі прачытаць лісты да імператараў, напрыклад, папаў св. Льва Вялікага або св. Грыгорыя Вялікага², якія, несумненна, мелі самасвядомасць біскупаў Рыма як наступнікаў Апостала Пятра, маючых вярхоўную ўладу ў Касцёле.

Вышэй апісаныя погляды на адзінства імперыі і адзінства Касцёла спалучаліся з тым, што захад і ўсход дзяржавы пачалі ўсё больш і больш адрознівацца: моваю, культураю, хрысціянскімі звычаямі.

Наступная рэч, якую варта ўлічваць, — тое, што Касцёл у сваіх структурах, па практычных меркаваннях, ад пачатку прыстасоўваўся да палітычна-дзяржаўнага падзелу³. Таму біскупы буйнейшых гарадоў, палітычных цэнтраў мелі большае значэнне. Іншыя навакольныя біскупы прызнавалі ўладу сталічнага біскупа, але (і гэта вельмі важна) была гэта толькі ўлада, якую яны яму прызначылі, з практычных меркаванняў, а не па Божаму ўстанаўленню. Адначасова з гэтым, у Касцёле існаваў прынцып большай вагі біскупаў Апостальскіх Пасадаў — біскупстваў, заснаваных самімі Апосталамі⁴. Ва ўсходняй палове імперыі такіх біскупстваў было вельмі шмат, і таму хрысціяне перасталі надаваць гэтаму прынцыпу вялікае значэнне. А вось на Захадзе толькі Рым быў Апостальскім Пасадам, тым больш заснаваным святымі Пятром і Паўлам, таму значэнне прынцыпу апостальскага паходжання толькі ўзрастала⁵.

Да сярэдзіны IV ст., пакуль Рым быў сталіцай імперыі, гэтыя два прынцыпы супадалі на карысць аўтарытэту біскупа Рыма ва ўсім Касцёле. Калі ж, аднак, сталіцай імперыі стаў Канстанцінопаль — новы горад на ўсходзе дзяржавы — то, памятаючы пра менталітэт тых часоў, не магло абысціся без непаразуменняў і пераасэнсавання вышэй названых прынцыпаў. Вельмі паказальнай у гэтым з’яўляецца справа 28-га канона IV Сусветнага Халкідонскага Сабору (451 г.), аб якой будзе гаворка ў наступнай частцы артыкула.

Бр. Яраслаў Крыловіч

1. Цяперашні г. Стамбул у Турцыі.
2. Пар. Ліст папы Льва да імператара Маркіяна; да імператара Льва; ліст папы Грыгорыя да імператара Маўрыкія.
3. Пар. Й. Лортц «Гісторыя Касцёла» §24.
4. Пар. Ф. Дворнік «Візантыя і Рымскі прымат», а таксама адзін з папярэдніх артыкулаў рубрыкі.
5. Пар. Ф. Дворнік «Візантыя і Рымскі прымат».