Пошук


Што значыць стаць Папам Рымскім? Атрымаць уладу? Здабыць славу? Быць радасна вітаным шматсоттысячным натоўпам? Прымаць на аўдыенцыях першых персон наймагутнейшых краін свету? З’яўляцца на вокладках шматтыражных газет? Пісаць пасланні, звароты і дырэктывы мільярднай супольнасці католікаў?..

Многія асацыіруюць пасаду Папы Рымскага менавіта з гэтым: з уладай, славай, апладысментамі, прэстыжам, папулярнасцю. Але дастаткова каліва эмпатыі, каб заўважыць і іншы бок «папскага шчасця». Штодзень і штоночы ты знаходзішся пад пільным позіркам «прыхільных» і «непрыхільных» ватыканістаў, злева і справа няспынна б’юць фантаны крытыкі, нярэдка з’едлівай і ачарняльнай, а атэістычныя зілоты, кшталту Доўкінса ці Гітчэнса, нястомна працуюць над тваім іміджам як кіраўніка «цемрашальскай» і нават «злачыннай» арганізацыі. Прыемна?

Але гэта яшчэ толькі айсберг. У дачыненні да сённяшняга Папы таксама ўнутры Касцёла паўстала своеасаблівая мода на маніторынг «няўдач і памылак» (рэальных або выдуманых) Бэнэдыкта XVI.

У гэтым месцы, думаю, варта зрабіць невялікую аўтарэфлексію. Асабіста я заўсёды быў прыхільнікам крытычнай дыскусіі ў Касцёле і праціўнікам абагаўлення якога-небудзь чалавека, нават Папы Рымскага. Чытачы маёй рубрыкі на Сatholic.by, магчыма, памятаюць мой умерана-крытычны допіс на тэму помнікаў Яну Паўлу ІІ. Прызнацца, я ніколі не адчуваў сябе добра ў ролі «апалагета» ці «змагара за рэпутацыю» каталіцкіх іерархаў. Заўсёды лічыў і надалей лічу, што можна, і нават трэба, уздымаць цяжкія пытанні, называць рэальныя праблемы і — пры ўмове захавання належнай павагі — стасаваць «братэрскі напамін» у дачыненні да пастыраў Касцёла.

Што ж, такім чынам, цяпер прымушае мяне выступіць менавіта ў ролі «апалагета» ў адносінах да папы Бэнэдыкта XVI? Узровень крытыкі многіх яго апанентаў — вось што бянтэжыць і прымушае выступіць у абарону Пантыфіка. Некалькі дзён таму ў мае рукі трапіў ліст «да біскупаў» вядомага каталіцкага тэолага-дысідэнта і святара прафесара Ханса Кюнга (колішні калега кардынала Ратцынгера) з нагоды пяцігоддзя Пантыфікату Бэнэдыкта XVI. На чатырох старонках бітага тэксту знаходзім толькі і выключна абвінавачванні, прэтэнзіі і асуджэнні адносна таго, што зрабіў (або чаго не зрабіў) сённяшні Папа. Вось пара вытрымак: «змарнаваны шанс збліжэння з пратэстанцкімі Касцёламі, (...) змарнавана магчымасць трывалага паяднання з габрэямі, (...) Папа без усялякіх уступных умоваў прыняў у Касцёл традыцыяналістаў з Брацтва імя св. Пія Х, (...) прасоўвае любымі спосабамі сярэднявечную трыдэнцкую Імшу, (...) актыўна ўзмацняе антысаборныя сілы, мянуючы рэакцыйных чыноўнікаў на ключавыя пасады ў Курыі, (...) усё больш і больш аддзяляецца ад значнай большасці членаў Касцёла...». Вось яно як: папа «аддзяляецца».

Разгорнуты аналіз усіх нападкаў, сфармуляваных прафесарам Кюнгам, патрабаваў бы напісання ёмістага артыкула. Аднак я абмяжуюся каментарыем толькі да двух абвінавачванняў, якія, напэўна, найчасцей сустракаюцца як у Касцёле, так і па-за яго межамі: 1) чаму Папа прыняў ва ўлонне Касцёла адлучаных католікаў з Брацтва св. Пія Х? і 2) чаму «недастаткова рашуча» змагаўся (-ецца) з педафіліяй у святарскіх шэрагах?

1. Паяднанне з «традыцыяналістамі». Крытыкі адносна гэтага кроку я не разумею. А менавіта: не магу зразумець, куды падзеліся лозунгі «больш разнастайнасці» і «больш плюралізму», з якімі заўсёды насіліся лібералы-прагрэсісты а-ля Кюнг? А можа, гэта «не той плюралізм», «не тая разнастайнасць»? Дыялог з пратэстантамі — так, а з каталіцкімі традыцыяналістамі — не. Удзел у мусульманскіх маленнях — выдатна, а дазвол адпраўляць Імшу паводле трыдэнцкага абраду — ганьба. Сімпозіум з удзелам атэістаў — выдатная ідэя! А з удзелам кансерватыўных католікаў? — непрымальна.

Дагэтуль ніхто з тых, хто крытыкуе Бэнэдыкта XVI, так і не даў мне зразумелага тлумачэння, чаму, адкрываючыся на пратэстантаў, мы мусім закрывацца на каталіцкіх традыцыяналістаў, чаму, ведучы дыялог з мусульманамі або будыстамі, мы павінны пагарджаць лефэўрыстамі, чаму, адкрываючы духоўную вартасць мусульманскага або габрэйскага культаў, мы павінны выключыць вартасць трыдэнцкай Імшы?

2. Пазіцыя Папы адносна педафіліі ў Касцёле. Вось ужо каторы год многія католікі і тыя, хто сімпатызуе каталіцызму, прабываюць у разгубленасці: у чым сакрэт «рыма-каталіцкай педафіліі»? Якім чынам Касцёл, такі строгі ў пытаннях сексуальнай этыкі, стаў ледзь не манапалістам сексуальных дэвіяцый?

Паспрабую раскрыць гэты «сакрэт», указваючы на тры «міні-сакрэты».

Першы «міні-сакрэт»: да нядаўняга часу ўлады Касцёла былі перакананы, што перамагчы педафілію і іншыя сексуальныя злоўжыванні яны змогуць уласнымі сіламі. Пры гэтым трэба заўважыць, што — насуперак інсінуацыям каталіцкіх і некаталіцкіх дэмаскатараў — гэтая барацьба была даволі рашучай, настолькі, наколькі дазвалялі «ўнутрыкасцёльныя рэсурсы». Узгадаем, што ўжо з часоў Бэнэдыкта XIV (XVIII ст.) кожны вернік быў «у сумленні абавязаны» паведаміць вышэйшым касцёльным органам пра факт сексуальнага дамагальніцтва з боку духоўнай асобы, асабліва калі нешта такое адбывалася падчас споведзі. Выдадзеная ў 1962 годзе інструкцыя Crimen sollicitationis прадпісвала працэдуры дзеянняў, якія вышэйшыя духоўныя ўлады павінны прадпрыняць у выпадку атрымання скаргі на святара. У залежнасці ад цяжару правіны прадугледжваліся розныя пакаранні, у тым ліку пазбаўленне святарскага сану.

Кароткі каментар: думаю, не так цяжка зразумець, чаму Касцёл імкнуўся ўласнымі сіламі, без заахвочвання свецкіх уладаў, змагацца з праблемамі сексуальнага характару сярод духавенства. Гледзячы з перспектывы часу, можам сказаць, што гэта было яму не пад сілу, бо, па-першае, унутрыкасцёльныя рычагі ўздзеяння ўсё ж такі вельмі абмежаваныя, асабліва ў плане пеналізацыі злачынства, а па-другое, не кожны біскуп быў схільны ўсур’ёз трактаваць тыя ці іншыя абвінавачванні і задзейнічаць усе наяўныя ў яго сродкі для прадухілення злачынстваў і належнага пакарання вінаватых. Таму, у найгоршым выпадку, можам казаць пра наіўнасць касцёльных уладаў, хоць і гэта не відавочна, бо гэта цяпер мы ўсе «не-наіўныя», аднак яшчэ трыццаць-сорак гадоў таму людзі не валодалі дастатковымі ведамі пра ўстойлівасць і дынаміку дэвіяцыйных схільнасцяў.

Другі міні-сакрэт: Касцёл заўжды верыў у апраўданасць і дзейснасць т.зв. poena medicinalis («лячэбнае пакаранне»). Гэта значыць, зыходзіў з прынцыпу, што пакаранне павінна быць сродкам, а не мэтай. За такім падыходам стаіць вера ў тое, што чалавек па сваёй прыродзе добры і што яму заўжды трэба даваць шанс для навяртання і рэабілітацыі ў вачах супольнасці. Гэты прынцып прымяняўся таксама да святароў, за якімі былі заўважаны правіны сексуальнага характару. І зноў жа: з перспектывы часу, валодаючы даволі сучаснымі псіхалагічнымі ведамі і навучаныя горкім вопытам, мы можам казаць, што, на жаль, у дачыненні да многіх сексуальных дэвіянтаў касцёльная poena medicinalis была недастатковай. Аказалася, што патрэбны такія тэрапеўтычныя або/і карныя захады, якія выходзяць па-за кампетэнцыі і рэсурсы ўлады Касцёла.

Трэці міні-сакрэт: мас-медыя паспяхова спладзілі стэрэатып Касцёла як «гнязда педафіліі», перш за ўсё дзякуючы спрашчэнням у апісанні фактаў і стасаванні рыторыкі падазрэнняў. Цікавыя ў гэтым плане назіранні прафесара Філіпа Джэнкінса (Penn State University), шматгадовага даследчыка праблемы сексуальных злоўжыванняў у Рыма-каталіцкім Касцёле. Ён апавядае, што, напрыклад, у Чыкагскай архідыяцэзіі ў выніку адмысловых даследаванняў было выкрыта, што сярод 2 тысяч 200 святароў адносна 40 маюцца сур’ёзныя падазрэнні ў сексуальным выкарыстанні малалетніх. Гэта — ні многа, ні мала — 1,8%. Але ўвага: з гэтых 40 толькі адзін святар мог быць кваліфікаваны як «педафіл», паколькі астатнія мелі сексуальныя кантакты з асобамі ва ўзросце 16–17 і больш гадоў. «Такія стасункі хутчэй за ўсё таксама падлягаюць крымінальнай адказнасці, — піша праф. Джэнкінс, — і, бясспрэчна, з’яўляюцца амаральнымі і грахоўнымі, але яны не маюць характару бязлітаснага, эксплуатацыйнага выкарыстання дзяцей».

Назіранне амерыканскага эксперта прыведзена тут зусім не для таго, каб апраўдваць святароў, якія дапусцілі ганебныя учынкі. Нават калі святар практыкуе секс з дарослымі асобамі і пры ўзаемнай згодзе, гэта непрымальна з маральнага і кананічнага пункту гледжання, а тым больш, калі да такіх стасункаў заахвочвае асоб з яшчэ несфармаванай да канца псіхікай. Назіранні эксперта прыведзены для таго, каб паказаць механізм стварэння вобразу Касцёла як нейкай фабрыкі педафіліі. Газеты і інтэрнэт-рэсурсы часта аздабляюць загалоўкі сваіх артыкулаў пры дапамозе слоў накшталт «ксёндз-педафіл», хоць пры больш уважлівым прачытанні высвятляецца, што гаворка ідзе пра секс з асобамі сярэдне- або познепадлеткавага ўзросту (а гэта не педафілія, а эфебафілія — зусім іншая псіхіятрычна-крыміналістычная катэгорыя). У свядомасці ж чытачоў (многія абмяжоўваюцца чытаннем загалоўкаў і падзагалоўкаў) дамінантным застаецца загалоўкавы пасыл, а не «сухія факты» ў тэксце. Пазней гэты «медыя-факт» пачынае функцыянаваць як факт аўтэнтычны, затым абагульняецца і прыпісваецца ўсім альбо большасці з дадзенай супольнасці. З такім разгулам індукцыйнай сафістыкі ўсё насельніцтва Зямлі трэба было б акрэсліць «педафільскім».

Пасля гэтых канстатацый можам штосьці сказаць наконт «віны» Бэнэдыкта XVI. Так, гэта праўда, што ў перыяд сваёй бытнасці арцыбіскупам Мюнхенскім і Фрайзінгскім, а нават у тыя часы, калі з’яўляўся прэфектам Кангрэгацыі Веравучэння, Ёзаф Ратцынгер быў прыхільнікам «унутрыкасцёльнага» вырашэння праблемы сексуальнага выкарыстання малалетніх з боку святароў. Памыляўся? Што ж, можам і так сказаць, але варта заўважыць, што ў 70-ыя, а нават 80-ыя гады не кожны псіхолаг арыентаваўся ў механізмах педафіліі або эфебафіліі, а тым больш тэолаг, хоць і шырока адукаваны.

Аднак жа па меры ўсведамлення глыбіні гэтай праблемы і пазнання яе маштабаў Ратцынгер-Бэнэдыкт даволі хутка ператварыўся ў аднаго з найбольш рашучых прыхільнікаў «жорсткай пазіцыі» і супрацоўніцтва са свецкімі следчымі і карнымі органамі. «Панцырны» і «цвёрды» кансерватар, як яго называюць некаторыя крытыкі, выявіўся ў гэты раз даволі гнуткім, гатовым прызнаць памылковасць ранейшай тактыкі і адкрытым на распрацоўку карэнна новага падыходу.

Думаю, калі б хтосьці вынайшаў прыладу для вызначэння ўзроўню «цвёрдасці» і «эластычнасці», то, магчыма, аказалася б, што папа Бэнэдыкт XVI з’яўляецца больш эластычным, адкрытым і дыялагічным, чым многія яго крытыкі з-пад прагрэсіўнага брэнду.

Пётр Рудкоўскі

Абноўлена 05.06.2017 13:24
Пры выкарыстанні матэрыялаў Catholic.by спасылка абавязковая. Калі ласка, азнаёмцеся з умовамі выкарыстання

Дарагія чытачы! Catholic.by — некамерцыйны праект, існуе за кошт ахвяраванняў і дабрачыннай дапамогі. Мы просім падтрымаць нашу дзейнасць. Ці будзе наш партал існаваць далей, у значнай ступені залежыць ад вас. Шчыра дзякуем за ахвярнасць, молімся за ўсіх, хто нас падтрымлівае.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Папа Францішак

Дух хоча жыць у нас –
мы пакліканы да вечнага жыцця