OPTATAM TOTIUS

Добра разумеючы, што жаданае абнаўленне ўсяго Касцёла ў значнай ступені залежыць ад ажыўленай духам Хрыста¹ паслугі святароў, Святы Сабор падкрэслівае вельмі важнае значэнне святарскай фармацыі. Ён падае таксама яе некаторыя асноўныя прынцыпы, якія пацвярджаюць законы, выпрабаваныя шматвяковай практыкай, і дапаўняе іх згодна з Канстытуцыямі і Дэкрэтамі гэтага Сабору і паводле зменлівых умоў часу. З увагі на саму еднасць каталіцкага святарства гэтая святарская фармацыя неабходна ўсяму духавенству, як дыяцэзіяльнаму, так і манаскаму, незалежна ад прыналежнасці да таго ці іншага абраду. Таму дадзеныя прадпісанні, якія непасрэдна датычаць дыяцэзіяльнага святарства, з адпаведнымі зменамі трэба дастасаваць да ўсіх.

I. УСТАНАЎЛЕННЕ ПРАГРАМЫ ФАРМАЦЫІ СВЯТАРОЎ ДЛЯ ПААСОБНЫХ НАРОДАЎ

1. Паколькі ў такой вялікай разнастайнасці народаў і рэгіёнаў можна выдаваць толькі агульныя законы, для кожнай краіны і для кожнага абраду трэба распрацаваць спецыяльную «Праграму фармацыі святароў». Яна ўстанаўліваецца Канферэнцыямі Біскупаў², на працягу некаторага часу пераглядаецца i зацвярджаецца Апостальскай Сталіцай. У ёй агульныя законы павінны быць дастасаваны да канкрэтных умоў часу і месца, каб фармацыя святароў заўсёды адпавядала пастырскім патрэбам тых рэгіёнаў, дзе будзе здзяйсняцца іх паслуга.

II. РУПЛІВАЯ ПАДТРЫМКА ПАКЛІКАННЯЎ ДА СВЯТАРСТВА

2. Абавязак падтрымліваць пакліканні³ мае ўся хрысціянская супольнасць, якая павінна выконваць яго перш за ўсё праз поўнае хрысціянскае жыццё. У найбольшай ступені гэтаму садзейнічаюць сем’і, прасякнутыя духам веры, любові і пабожнасці, якія становяцца як бы першай семінарыяй, а таксама парафіі, у актыўным жыцці якіх удзельнічаюць юнакі. Настаўнікі і ўсе, хто нейкім чынам займаецца выхаваннем дзяцей і моладзі, асабліва ў каталіцкіх аб’яднаннях, павінны старацца так выхоўваць даручаную ім моладзь, каб яна магла распазнаць у сабе Божае пакліканне і ахвотна адказаць на яго. Усе святары павінны прыкладваць найбольшую апостальскую руплівасць у справе падтрымкі пакліканняў, а сваім пакорным, працавітым жыццём, напоўненым радасцю, узаемнай святарскай любоўю i братнім супрацоўніцтвам прыцягваюць душы юнакоў да святарства.

Біскупы павінны заахвочваць сваю аўчарню падтрымліваць пакліканні і клапаціцца пра з’яднанне ўсіх намаганняў і прац у гэтым кірунку. Няхай, не зважаючы ні на якія ахвяры, па-айцоўску падтрымліваюць тых, каго прызнаюць пакліканымі да служэння Пану.

Гэтае актыўнае супрацоўніцтва ўсяго Божага народу ў справе падтрымкі пакліканняў адпавядае дзеянню Божага Провіду, які ўдзяляе адпаведныя дары асобам, выбраным Богам для ўдзелу ў іерархічным святарстве Хрыста, i дапамагае ім сваёй ласкай, і ў сваю чаргу правамоцным распарадчыкам Касцёла даручае абавязак клікаць адпаведных кандыдатаў, якія шчыра і цалкам дабравольна імкнуцца да такога вялікага задання, каб, пераканаўшыся ў іх здольнасці, яны кансэкравалі іх пячаццю Духа Святога для Божага культу i служэння Касцёлу⁴.

Святы Сабор рэкамендуе найперш традыцыйныя сродкі супрацоўніцтва ўсёй супольнасці, якімі з’яўляюцца трывалая малітва, хрысціянскае пакаянне, а таксама ўсё больш грунтоўнае навучанне вернікаў праз казанні і катэхезу, ці таксама праз розныя сродкі масавай камунікацыі пра неабходнасць, сутнасць i ўзнёсласць паклікання да святарства. Акрамя гэтага, Таварыствам падтрымкі пакліканняў, якія ўжо існуюць ці будуць створаны на тэрыторыі кожнай дыяцэзіі, краіны ці рэгіёна, Сабор даручае метадычнае і сістэматычнае кіраванне паводле папскіх дакументаў усёй пастырскай дзейнасцю па падтрымцы пакліканняў, не занядбоўваючы ніякіх карысных дадатковых сродкаў, прапанаваных сучаснай псіхалогіяй і сацыялогіяй, каб яны развівалі гэтую дзейнасць з адпаведнай развагай і стараннасцю⁵.

Справа падтрымкі пакліканняў павінна пашырацца і выходзіць за межы паасобных дыяцэзій, краін, манаскіх супольнасцяў ці абрадаў, каб, беручы пад увагу патрэбы паўсюднага Касцёла, дапамагаць асабліва тым рэгіёнам, дзе асабліва востра адчуваецца неабходнасць у працаўніках Панскага вінаградніка.

3. Выхаванцаў ніжэйшых семінарый, заснаваных для развіцця ўзнікаючых пакліканняў, праз спецыяльнае рэлігійнае выхаванне, асабліва праз адпаведнае духоўнае кіраўніцтва, трэба рыхтаваць да таго, каб яны маглі велікадушна i з чыстым сэрцам пайсці за Хрыстом Адкупіцелем. Пад айцоўскім кіраўніцтвам настаяцеляў і пры належным супрацоўніцтве бацькоў ім трэба весці жыццё, якое адпавядае іх узросту, духу і развіццю падлеткаў і цалкам згоднае са здаровымі псіхалагічнымі нормамі. Яно не павінна таксама перашкаджаць набыццю адпаведнага досведу ў чалавечых справах і адносінам са сваёй сям’ёй⁶. Акрамя гэтага, нормы, устаноўленыя ў далейшым для вышэйшых семінарый, павінны быць дастасаваныя да мэты i сутнасці ніжэйшай семінарыі. Заняткі для семінарыстаў трэба арганізаваць так, каб яны без перашкод маглі працягваць вучобу ў іншых месцах, калі ў будучым яны пажадаюць выбраць іншы жыццёвы статус.

З аднолькавым клопатам трэба ўзрошчваць парасткі паклікання ў падлеткаў і юнакоў, якія вучацца ў спецыяльных інстытутах, што з прычыны мясцовых умоў таксама служаць мэтам ніжэйшых семінарый, а таксама ў тых, хто вучыцца ў іншых школах або выхаваўчых установах. Трэба таксама старанна падтрымліваць навучальныя ўстановы i іншыя пачынанні для тых, хто ідзе за Божым пакліканнем, будучы ў больш сталым узросце.

III. АРГАНІЗАЦЫЯ ВЫШЭЙШЫХ СЕМІНАРЫЙ

4. Вышэйшыя семінарыі для фармацыі святароў неабходныя. Інтэгральнае выхаванне ў іх павінна быць скіравана на тое, каб па прыкладзе нашага Пана Езуса Хрыста, Настаўніка, Святара i Пастыра, семінарысты сталі сапраўднымі пастырамі душ⁷. Таму іх трэба рыхтаваць: да паслугі слова, каб яны ўсё больш спасцігалі аб’яўленае Божае слова, засвойвалі яго праз разважанне і выяўлялі словам і паводзінамі; да культавага служэння і асвячэння, каб, молячыся і цэлебруючы сакральныя літургічныя дзеянні, яны здзяйснялі справу збаўлення праз эўхарыстычную Ахвяру i сакрамэнты; да пастырскага служэння, каб яны ўмелі паказаць людзям Хрыста, які «не прыйшоў, каб Яму служылі, але каб служыць і аддаць жыццё сваё для адкуплення многіх» (Mк 10, 45, пар. Ян 13, 12-17), i каб, стаўшы слугамі ўсіх, яны многіх знайшлі (пар. 1 Кар 9, 19).

Таму ўсе аспекты духоўнай, інтэлектуальнай і дысцыплінарнай фармацыі павінны быць гарманічна скіраваныя да той пастырскай мэты, дзеля якой усе кіраўнікі і выкладчыкі павінны старанна і аднадушна супрацоўнічаць у вернай паслухмянасці ўладзе біскупа.

5. Паколькі фармацыя семінарыстаў залежыць таксама ад мудрых законаў, а ў большай ступені ад адпаведных выхаваўцаў, то кіраўнікоў і выкладчыкаў семінарый трэба выбіраць з найлепшых мужоў⁸ і старанна рыхтаваць, каб яны набылі грунтоўную адукацыю, адпаведны пастырскі вопыт і спецыяльную духоўную і педагагічную падрыхтоўку. Для дасягнення гэтай мэты трэба ствараць спецыяльныя ўстановы або прынамсі арганізоўваць курсы з адпаведнай праграмай, a таксама праводзіць у вызначаны тэрмін сустрэчы кіраўнікоў семінарый.

Кіраўнікі і выкладчыкі павінны добра разумець, што ад іх спосабу мыслення і паводзін у значнай ступені залежыць вынік фармацыі семінарыстаў. Пад кіраўніцтвам рэктара яны павінны дасягнуць самай цеснай згоды ў духу і дзейнасці, a паміж сабой і разам з семінарыстамі стварыць сям’ю, якая б адпавядала малітве Пана: «Каб усе былі адно» (пар. Ян 17, 11), а таксама павінны падтрымліваць сярод семінарыстаў радасць ад свайго паклікання. Біскуп павінен з пастаяннай і клапатлівай любоўю дапамагаць працаўнікам семінарыі, a для семінарыстаў павінен быць сапраўдным айцом у Хрысце. Нарэшце, усе святары павінны лічыць семінарыю сэрцам дыяцэзіі i ахвотна дапамагаць ёй⁹.

6. З няспынным клопатам, згодна з узростам і развіццём кожнага кандыдата, трэба правяраць шчырасць іх намеру, свабоду выбару, духоўныя, маральныя і інтэлектуальныя здольнасці, неабходнае фізічнае і псіхічнае здароўе, улічваючы таксама магчымыя спадчынныя схільнасці. Трэба звяртаць увагу таксама на здольнасці кандыдатаў несці цяжар святарскага жыцця i выконваць пастырскія абавязкі¹⁰.

Аднак ва ўсёй справе выбару i адпаведнага выпрабавання семінарыстаў трэба заўсёды кіравацца рашучасцю, нават пры недахопе святароў¹¹, бо не дазволіць Бог, каб Яго Касцёл застаўся без распарадчыкаў, калі будуць выбіраць толькі годных кандыдатаў, а неадпаведных своечасова і па-бацькоўску накіроўваць да іншых абавязкаў i дапамагаць ім, каб яны, усведамляючы сваё хрысціянскае пакліканне, ахвотна распачалі справу апостальства свецкіх.

7. Там, дзе асобныя дыяцэзіі не могуць адпаведным чынам арганізаваць сваю семінарыю, трэба ствараць i падтрымліваць міждыяцэзіяльныя семінарыі, агульныя для аднаго рэгіёна ці краіны, каб паспяхова забяспечыць грунтоўную фармацыю семінарыстаў, што ў гэтай справе павінна быць найвышэйшым законам. Такімі рэгіянальнымі ці нацыянальнымі семінарыямі трэба кіраваць паводле статутаў, распрацаваных зацікаўленымі біскупамі¹² i зацверджаных Апостальскай Сталіцай.

Аднак у семінарыях, дзе ёсць шмат семінарыстаў, трэба, захоўваючы адзінства кіраўніцтва i выкладання навук, размяркоўваць семінарыстаў паводле разумных крытэрыяў па невялікіх групах, каб лепш садзейнічаць асабістай падрыхтоўцы кожнага з іх.

IV. БОЛЬШ СТАРАННАЯ ДУХОЎНАЯ ФАРМАЦЫЯ

8. Духоўная фармацыя павінна быць цесна спалучана з дактрынальнай і пастырскай. Яе, найперш з дапамогай духоўнага кіраўніка¹³, трэба весці так, каб семінарысты вучыліся жыць у глыбокай і няспыннай лучнасці з Айцом праз Яго Сына Езуса Хрыста ў Духу Святым. Тыя, хто праз пасвячэнне прыпадобняцца да Хрыста Святара, павінны прызвычайвацца таксама праводзіць усё жыццё ў цеснай еднасці з Ім, як Яго сябры¹⁴. Няхай так перажываюць Яго Пасхальную таямніцу, каб у будучыні маглі ўтаямнічваць у яе народ, які будзе даручаны ім. Няхай вучацца шукаць Хрыста ў верным разважанні над Божым словам, у актыўным удзеле ў святых таямніцах Касцёла і перш за ўсё ў Эўхарыстыі i ў Літургіі гадзінаў¹⁵. Няхай вучацца шукаць Яго ў біскупе, які пасылае іх на служэнне, i ў людзях, да якіх яны пасланы, асабліва ў бедных, дзецях, хворых, грэшніках i няверуючых. Няхай з сыноўскім даверам любяць і ўшаноўваюць Благаслаўлёную Дзеву Марыю, якую Езус Хрыстус, паміраючы на крыжы, даў вучню за маці.

Пабожныя практыкі, правераныя высока шанаваным вопытам Касцёла, трэба старанна падтрымліваць. Аднак трэба імкнуцца, каб духоўнае выхаванне складалася не толькі з іх i каб развівала не толькі рэлігійнае пачуццё. Семінарысты павінны больш вучыцца жыць паводле Евангелля, умацоўвацца ў веры, надзеі i любовi, каб праз практыкаванне гэтых цнотаў выхаваць у сабе дух малітвы¹⁶, умацаваць і захаваць сваё пакліканне, набыць іншыя цноты і ўзрасці ў жаданні прывесці да Хрыста ўсіх людзей.

9. Семінарысты павінны так пранікнуцца таямніцай Касцёла, якая асабліва асветлена гэтым Святым Саборам, каб, звязаўшы сябе з Намеснікам Хрыста вузлом пакорнай i сыноўняй любові і стаўшы святаром, яны далучыліся да свайго біскупа як яго верныя супрацоўнікі і, дапамагаючы яму разам са сваімі сабратамі, сведчылі пра тую еднасць, якая прыцягвае людзей да Хрыста¹⁷. Няхай навучацца велікадушна ўдзельнічаць у жыцці ўсяго Касцёла, памятаючы словы св. Аўгустына: «Наколькі хто любіць Хрыстовы Касцёл, настолькі мае Духа Святога»¹⁸. Семінарысты павінны дасканала разумець, што яны прызначаны не для панавання i гонару, але павінны цалкам прысвяціць сябе служэнню Богу і пастырскай паслузе. З асаблівым клопатам трэба выхоўваць у іх святарскую паслухмянасць, уменне жыць у беднасці i ў духу ахвярнасці¹⁹, каб яны умелі ахвотна адмаўляцца нават ад таго, што дазволена, але не прыносіць карысці, i імкнуліся прыпадабняцца да ўкрыжаванага Хрыста.

Трэба знаёміць семінарыстаў з абавязкамі, якія яны павінны будуць выконваць, не замоўчваючы ніякіх цяжкасцяў святарскага жыцця. Аднак не для таго, каб яны бачылі ў будучай дзейнасці толькі небяспеку, але каб былі падрыхтаваныя да духоўнага жыцця, якое б чэрпала найбольшую падтрымку ў самой іх пастырскай дзейнасці.

10. Семінарыстаў, якія паводле святых i непарушных законаў свайго абраду захоўваюць годную пашаны традыцыю святарскага цэлібату, трэба вельмі старанна рыхтаваць да гэтага стану, у якім яны выракаюцца сямейнага жыцця дзеля Нябеснага Валадарства (пар. Mц 19, 12) і, яднаючыся з Панам у непадзельнай любові²⁰, якая дакладна адпавядае Новаму Запавету, даюць сведчанне пра ўваскрашэнне будучага веку (пар. Лк 20, 36)²¹ i атрымліваюць самую неабходную дапамогу для няспыннага практыкавання гэтай дасканалай любові, дзякуючы якой яны могуць стаць у святарскім служэнні ўсім для ўсіх²². Яны павінны выразна зразумець, з якой удзячнасцю трэба прыняць гэты стан; не толькі як наказ касцёльнага права, але як каштоўны Божы дар, які з пакораю трэба выпрошваць для сябе, які трэба без прамаруджвання дабравольна і велікадушна прыняць пад натхненнем і пры дапамозе ласкі Духа Святога.

Абавязкі і годнасць хрысціянскага сужэнства, якое з’яўляецца вобразам узаемнай любові Хрыста і Касцёла (пар. Эф 5, 22-33), семінарысты павінны добра ведаць. Аднак няхай разумеюць перавагу чыстасці, прысвечанай Хрысту²³, каб пасля сур’ёзна абдуманага i высакароднага выбару душой і целам цалкам прысвяціць сябе Пану.

Трэба звярнуць увагу семінарыстаў на небяспеку, якая, асабліва ў сучасным грамадстве, пагражае іх цнатлівасці²⁴. Падтрыманыя адпаведнай боскай і чалавечай дапамогай, няхай вучацца так ураўнаважваць адрачэнне ад сужэнства, каб не пацярпець ніякай шкоды ў сваім жыцці і дзейнасці ў выніку бясшлюбнасці, але, наадварот, каб навучыцца панаваць над душой і целам, стаць больш сталымі і глыбей спасцігнуць благаслаўленне Евангелля.

11. Нормы хрысціянскага выхавання трэба свята захоўваць i адпаведна дапаўняць новымі дасягненнямі здаровай псіхалогіі і педагогікі. Таму праз мудра планаваную фармацыю ў семінарыстах трэба развіваць належную сталасць, якая ў асноўным выяўляецца ў пэўнай устойлівасці характару, здольнасці прымаць разважлівыя рашэнні і праўдзіва ацэньваць падзеі і людзей. Няхай семінарысты прызвычаяцца правільна развіваць свае здольнасці, няхай гартуюць свой дух i вучацца цаніць тыя цноты, якія маюць найбольшую вартасць сярод людзей i адзначаюць Хрыстовага слугу²⁵. Такімі цнотамі з’яўляюцца: шчырасць, пастаяннае імкненне да справядлівасці, вернае захаванне абяцанняў, ветлівасць, а ў размовах — сціпласць, спалучаная з любоўю.

Дысцыпліну жыцця ў семінарыі трэба лічыць не толькі надзейнай падтрымкай сумеснага жыцця i любові, але і неабходнай часткай усяго выхавання, якая неабходна для здабыцця ўмення панаваць над сабой, для поўнай асабовай сталасці і для выхавання іншых духоўных якасцяў, якія вельмі дапамагаюць планамернай i плённай дзейнасці Касцёла. Аднак гэтую дысцыпліну трэба падтрымліваць такім чынам, каб у семінарыстаў развівалася ўнутраная гатоўнасць падпарадкоўвацца ўладзе настаяцеляў паводле ўнутранага перакання, г.зн. паводле сумлення (пар. Рым 13, 5) i паводле звышпрыродных матываў. Дысцыплінарныя нормы трэба так суаднесці з узростам семінарыстаў, каб яны паступова прызвычайваліся кіраваць сабой і адначасова вучыліся разумна карыстацца свабодай, самастойна і ахвотна дзейнічаць²⁶, а таксама супрацоўнічаць з сабратамі i свецкімі.

Уся праграма семінарыі, прасякнутая імкненнем да пабожнасці і маўчання, а таксама клапатлівай узаемадапамогай, павінна быць складзена так, каб яна ў нейкай ступені ўжо рыхтавала да будучага жыцця, якое павінен весці святар.

12. Каб духоўная фармацыя мела грунтоўны фундамент, а семінарысты ішлі за сваім пакліканнем пасля сур’ёзна абдуманага выбару, біскупы павінны ўстанавіць адпаведны перыяд больш інтэнсіўнай пачатковай духоўнай падрыхтоўкі. Павінны таксама абмеркаваць магчымасць увядзення пэўнага перапынку ў навучанні або неабходнай пачатковай пастырскай практыкі, што дазволіць лепш выпрабаваць кандыдата да святарства. Акрамя гэтага, у залежнасці ад умоў таго ці іншага рэгіёна біскупы павінны будуць таксама прыняць рашэнне аб змене межаў узросту, неабходнага сёння для пасвячэння і ўстаноўленага паўсюдным правам, a таксама аб мэтазгоднасці таго, каб семінарысты пасля заканчэння тэалагічнага курса нейкі час выконвалі абавязкі дыяканаў перад тым, як прымуць святарства.

V. РЭФОРМА ВЫКЛАДАННЯ КАСЦЁЛЬНЫХ ДЫСЦЫПЛІН

13. Перад тым, як семінарысты пачнуць вывучаць уласна касцёльныя дысцыпліны, яны павінны атрымаць такую гуманітарную і прыродазнаўчую адукацыю, якая дазваляе моладзі ў іх краіне атрымаць доступ да вышэйшай адукацыі. Больш за тое, яны павінны атрымаць такое веданне лацінскай мовы, каб мець магчымасць разумець і выкарыстоўваць шматлікія навуковыя крыніцы i дакументы Касцёла²⁷. Вывучэнне літургічнай мовы кожнага асобнага абраду трэба лічыць неабходным; урэшце, трэба падтрымліваць належнае веданне моў Святога Пісання і Традыцыі.

14. Пераглядаючы выкладанне касцёльных дысцыплін, трэба асабліва звяртаць увагу на як мага лепшае спалучэнне філасофскіх і тэалагічных навук, каб праз гэта яны гарманічна садзейнічалі штораз большаму адкрыццю розумаў семінарыстаў на таямніцу Хрыста, якой прасякнута ўся гісторыя чалавецтва і якая няспынна ўплывае на Касцёл i дзейнічае галоўным чынам праз паслугу святара²⁸.

Каб з самага пачатку фармацыі дапамагчы семінарыстам зразумець гэта, трэба распачаць вывучэнне касцёльных дысцыплін з уступнага курсу, які б працягваўся адпаведны час. У пачатку навучання неабходна так прадставіць таямніцу збаўлення, каб семінарысты зразумелі значэнне касцёльных дысцыплін, іх парадак і пастырскую мэту. Адначасова трэба дапамагчы ім будаваць усё сваё жыццё на веры i напаўняць яго ёю, а таксама ўмацаваць іх у пакліканні, прынятым самаахвярна i з радасцю.

15. Філасофскія дысцыпліны трэба выкладаць такім чынам, каб яны далі семінарыстам перш за ўсё грунтоўнае і сістэматычнае пазнанне чалавека, сусвету і Бога, абапіраючыся на вечныя каштоўнасці філасофскай спадчыны²⁹ і з улікам новых філасофскіх даследаванняў, асабліва тых, якія маюць найбольшы ўплыў у дадзеным народзе, і адначасова з улікам апошніх дасягненняў навуковага прагрэсу, каб семінарысты, добра ведаючы дух нашага часу, былі належна падрыхтаванымі да дыялогу са сваімі сучаснікамі³⁰.

Гісторыю філасофіі трэба выкладаць так, каб семінарысты пасля знаёмства з асноўнымі прынцыпамі розных філасофскіх сістэм, засвоілі змешчаную ў іх праўду і змаглі выкрыць і абвергнуць корань памылак.

Сама праграма навучання павінна абуджаць у семінарыстах любоў да дакладнага пошуку праўды, да захавання i доказу яе з адначасовым справядлівым прызнаннем межаў чалавечага пазнання. Трэба старанна звяртаць увагу на сувязь паміж філасофіяй і сапраўднымі жыццёвымі праблемамі і пытаннямі, якія непакояць розумы семінарыстаў. Трэба таксама дапамагаць ім зразумець сувязь паміж філасофскімі агрументамі і таямніцамі збаўлення, якія ў тэалогіі разглядаюцца ў вышэйшым святле веры.

16. Тэалагічныя дысцыпліны трэба выкладаць у святле веры і пад кіраўніцтвам Настаўніцкага Інстытута Касцёла³¹, каб семінарысты старанна чэрпалі каталіцкае веравучэнне са скарбніцы Божага Аб’яўлення, глыбока разумелі яго i рабілі спажыткам свайго духоўнага жыцця³², а ў святарскай паслузе былі здольныя яго абвяшчаць, тлумачыць i абараняць.

З асаблівай стараннасцю трэба заахвочваць семінарыстаў да вывучэння Святога Пісання, якое ёсць душой усёй тэалогіі³³. Пасля пэўных уводзінаў яны павінны дакладна пазнаёміцца з метадам экзэгезы і засвоіць асноўныя тэмы Божага Аб’яўлення, а ў штодзённым чытанні Святых Кніг і разважанні над іх зместам няхай чэрпаюць натхненне i духоўны пажытак³⁴.

Дагматычную тэалогію трэба выкладаць так: спачатку прадставіць біблійныя тэмы; затым трэба паказаць семінарыстам ролю айцоў Усходняга і Заходняга Касцёлаў у верным перадаванні i тлумачэнні паасобных праўд Аб’яўлення, а таксама падаць далейшую гісторыю дагматаў, беручы пад увагу іх сувязь з агульнай гісторыяй Касцёла³⁵; пасля для больш поўнага тлумачэння таямніц збаўлення трэба вучыць семінарыстаў глыбей разумець іх і заўважаць паміж імі сувязі пры дапамозе разважанняў, маючы за настаўніка св. Тамаша³⁶; заўсёды заўважаць гэтыя таямніцы, якія прысутнічаюць і дзейнічаюць у літургічных дзеяннях³⁷ i ва ўсім жыцці Касцёла; і нарэшце, вучыць семінарыстаў шукаць вырашэнне чалавечых праблем у святле Аб’яўлення, выкарыстоўваць яго вечныя праўды ў зменлівых умовах жыцця i даступна абвяшчаць іх сучасным людзям³⁸.

Іншыя тэалагічныя дысцыпліны таксама трэба абнавіць дзякуючы больш жывому суаднясенню з таямніцай Хрыста i гісторыяй збаўлення. Асабліва трэба паклапаціцца пра ўдасканаленне маральнай тэалогіі, навуковае выкладанне якой, у асноўным прасякнутае вучэннем Святога Пісання, павінна паказваць узнёсласць паклікання вернікаў у Хрысце i іх абавязак прыносіць плён у любові дзеля жыцця свету. Таксама ў выкладанні Кананічнага Права і гісторыі Касцёла трэба памятаць пра таямніцу Касцёла, прадстаўленую ў Дагматычнай канстытуцыі пра Касцёл, абвешчанай гэтым Святым Саборам. Святой Літургіі, якая павінна лічыцца першай і неабходнай крыніцай сапраўднага хрысціянскага духу, трэба вучыць паводле артыкулаў 15 i 16 Канстытуцыі пра святую Літургію³⁹.

Улічваючы розныя мясцовыя ўмовы, трэба весці семінарыстаў да больш поўнага пазнання Касцёла і касцёльных Супольнасцяў, адлучаных ад Рымскай Апостальскай Сталіцы, каб яны маглі прычыніцца да вяртання еднасці ўсіх хрысціянаў згодна з прадпісаннямі гэтага Святога Сабору⁴⁰.

Семінарыстаў трэба знаёміць таксама з іншымі рэлігіямі, найбольш распаўсюджанымі ў тых ці іншых рэгіёнах, каб яны найлепш пазналі тое, што ў іх ёсць добрага і праўдзівага дзякуючы Божаму намеру, i каб вучыліся раскрываць памылкі i перадаваць паўнату праўды тым, хто яе не мае.

17. Паколькі дактрынальная фармацыя павінна імкнуцца не толькі да пераказвання ведаў, але да праўдзівага духоўнага выхавання семінарыстаў, трэба перагледзець дыдактычныя метады як у тым, што датычыць выкладаў, калёквіумаў i практыкаванняў, так і ў тым, што датычыць больш інтэнсіўнай вучобы семінарыстаў, індывідуальнай або ў малых групах. Трэба старанна клапаціцца пра цэласнасць і грунтоўнасць усёй падрыхтоўкі, пазбягаючы празмернага павелічэння колькасці дысцыплін i лекцый, і прапускаючы тэмы нязначныя або тыя, што павінны разглядацца на вышэйшых ступенях адукацыі.

18. Біскупы павінны паклапаціцца, каб юнакі, адораныя асаблівымі здольнасцямі, цнотамі і ўменнямі, працягвалі адукацыю ў спецыяльных інстытутах, на факультэтах ці універсітэтах, паглыбляючы тэалагічныя веды, a таксама вывучаючы іншыя патрэбныя дысцыпліны, каб такім чынам рыхтаваць святароў з больш грунтоўнымі ведамі, здольных задаволіць розныя патрэбы апостальства. Аднак іх духоўная і пастырская фармацыя ніякім чынам не павінна занядбоўвацца, асабліва калі яны яшчэ не сталі святарамі.

VI. РАЗВІЦЦЁ ПАСТЫРСКАЙ ФАРМАЦЫІ

19. Пастырская руплівасць, якая павінна ўплываць на ўсю фармацыю семінарыстаў⁴¹, патрабуе, каб іх старанна вучылі таму, што асабліва датычыць святой паслугі, асабліва катэхізацыі i абвяшчэння казанняў, літургічнага культу i ўдзялення сакрамэнтаў, дабрачыннасці, абавязку дапамогі блукаючым i няверуючым, а таксама іншых пастырскіх заданняў. Іх трэба грунтоўна вучыць мастацтву духоўнага кіраўніцтва, дзякуючы чаму яны змогуць заахвочваць усіх дзяцей Касцёла перш за ўсё да цалкам свядомага хрысціянскага і аспостальскага жыцця, а таксама да выканання абавязкаў свайго стану. Няхай яны з такой жа стараннасцю вучацца дапамагаць кансэкраваным асобам трываць у ласцы іх паклікання i рабіць поступы згодна з духам розных інстытутаў⁴².

Увогуле трэба развіваць у семінарыстах адпаведныя здольнасці, якія найбольш спрыяюць дыялогу з людзьмі: уменне слухаць іншых і ў духу любові адкрываць сэрцы на розныя патрэбы чалавека⁴³.

20. Няхай семінарысты вучацца карыстацца дапамогай педагагічных навук, псіхалогіі або сацыялогіі⁴⁴ з выкарыстаннем адпаведных метадаў i згодна з нормамі касцёльнай улады. Адначасова іх трэба старанна навучыць таму, як заахвочваць і падтрымліваць апостальскую дзейнасць свецкіх, a таксама розныя плённыя формы апостальства⁴⁵. Яны павінны быць напоўнены праўдзівым каталіцкім духам, які вучыць іх глядзець шырэй за межы сваёй дыяцэзіі, краіны або абраду, каб дапамагаць у патрэбах усяго Касцёла, выказваючы гатоўнасць усюды абвяшчаць Евангелле⁴⁶.

21. Неабходна, каб семінарысты вучыліся мастацтву апостальства не толькі тэарэтычна, але і практычна, каб маглі дзейнічаць з пачуццём уласнай адказнасці i разам з іншымі. Таму на працягу ўсяго навучання, а таксама ў час канікул, трэба праз адпаведную практыку ўводзіць іх у пастырскую дзейнасць. Гэтая практыка павінна весціся адпаведна ўзросту семінарыстаў і згодна з мясцовымі ўмовамі, паводле разважлівага меркавання біскупаў, метадычна i пад кіраўніцтвам вопытных у галіне пастырства мужоў, пры гэтым заўсёды трэба памятаць пра моцную сілу звышпрыроднай дапамогі⁴⁷.

VII. ПРАЦЯГ ФАРМАЦЫІ ПАСЛЯ ЗАКАНЧЭННЯ НАВУЧАННЯ

22. Паколькі святарская фармацыя з улікам умоў сучаснага грамадства павінна працягвацца i ўдасканальвацца таксама пасля заканчэння вучобы ў семінарыі⁴⁸, Канферэнцыі Біскупаў у кожнай асобнай краіне павінны будуць выкарыстаць найбольш адпаведныя для гэтага сродкі, а менавіта: пастырскія інстытуты, якія супрацоўнічаюць з адпаведна выбранымі парафіямі; сходы, скліканыя ў вызначаныя тэрміны, i адпаведныя практыкі, дзякуючы якім маладзейшае духавенства будзе паступова засвойваць духоўны, інтэлектуальны і пастырскі аспект святарскага жыцця і апостальскай дзейнасці і ўсё больш абнаўляць і развіваць іх.


ЗАКАНЧЭННЕ

Айцы Святога Сабору, працягваючы справу, распачатую Трыдэнцкім Саборам, з даверам даручаюць настаяцелям i выкладчыкам семінарый заданне выхоўваць будучых Хрыстовых святароў у духу аднаўлення, які падтрымлівае гэты Святы Сабор. А тых, хто рыхтуецца да святарскай паслугі, настойліва заклікае, каб яны цалкам усведамлялі, што ім даручана надзея Касцёла i збаўленне душ. Няхай яны, ахвотна прымаючы нормы гэтага Дэкрэту, прынясуць найбагацейшыя плады, якія будуць трываць вечна.

Я, ПАВЕЛ, БІСКУП КАТАЛІЦКАГА КАСЦЁЛА
(Ідуць подпісы Айцоў)

1. Развіццё ўсяго Божага народу з волі Хрыста ў вялікай ступені залежыць ад паслугі святара, аб чым сведчаць словы, якімі Пан устанавіў Апосталаў, а таксама іх пераемнікаў і супрацоўнікаў прапаведнікамі Евангелля, кіраўнікамі новага выбранага народу і слугамі Божых таямніц. Гэта пацвярджаецца таксама выказваннямі Айцоў і святых і многімі дакументамі Найвышэйшых Пантыфікаў. Пар. imprimis: S. PIUS X, Exhort. ad Clerum Haerent animo, 4 aug. 1908: S. Pii X Acta IV, pp. 237-261. PIUS XI, Litt. Encycl. Ad catholici Sacerdotii, 20 dec. 1935: AAS 28 (1936), imprimis pp. 37-52. PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae, 23 sept. 1950: AAS 42 (1950), pp. 657-702. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Sacerdotii Nostri primordia, 1 aug. 1959: AAS 51 (1959), pp. 545-579. PAULUS VI, Ep. Apost. Summi Dei Verbum, 4 nov. 1963: AAS 55 (1963), pp. 979-995.
2. Усю святарскую фармацыю, г.зн. распарадак семінарыі, духоўную падрыхтоўку, праграму навучання, сумеснае семінарыйнае жыццё і дысцыпліну, а таксама пастырскую практыку трэба дапасаваць да розных мясцовых умоў. Гэтае дастасаванне ў яго асноўных прынцыпах павінны рабіць, згодна з агульнымі нормамі, для дыяцэзіяльнага духавенства Канферэнцыі Біскупаў, а для манаскага — упаўнаважаныя настаяцелі (пар. S. Congr. de Religiosis, Const. Apost. Sedes Sapientiae eique adnexa Statuta Generalia, art. 19, ed. altera, Romae, pp. 38s.).
3. Сярод самых цяжкіх бедстваў, ад якіх сёння церпіць Касцёл, амаль усюды асабліва вылучаецца недахоп пакліканняў. Пар. PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae: «...sacerdotum numerus cum in catholicorum regionibus, tum in missionalibus terris, impar plerumque increscentibus necessitatibus est» (колькасць святароў як у каталіцкіх рэгіёнах, так і на місійных тэрыторыях у большасці не адпавядае ўзрастаючым патрэбам): AAS 42 (1950), p. 682. IOANNES XXIII: «Il problema delle vocazioni ecclesiastiche e religiose и quotidiana sollecitudine del Papa..., e sospiro della sua preghiera, aspirazione ardente della sua anima» (Праблема касцёльных і манаскіх пакліканняў з’яўляецца прадметам штодзённых клопатаў Папы... гэта яго малітоўныя спадзяванні, гарачае жаданне яго душы). (Ex Allocutione ad I Congressum Internationalem de Vocationibus ad Status Perfectionis, 16 dec. 1961: AAS 54 (1962), p. 33.
4. PIUS XII, Const. Apost. Sedes Sapientiae, 31 maii 1956: AAS 48 (1956), p. 357. PAULUS VI, Ep. Apost. Summi Dei Verbum, 4 nov. 1963: AAS 55 (1963), pp. 984ss.
5. Пар. imprimis: PIUS XII, Motu proprio Cum nobis «de Pontificio Opere Vocationum Sacerdotalium apud S. Congregationem Seminariis et Studiorum Universitatibus praepositam constituendo» (пра стварэнне Папскага Таварыства падтрымкі пакліканняў да святарства пры Святой Кангрэгацыі па справах семінарый і універсітэтаў), 4 nov. 1941: AAS 33 (1941), p. 479; cum adnexis Statutis et Normis ab eadem S. Congregatione promulgatis die 8 sept. 1943. Motu proprio Cum supremaetatutis et Normis a S. Congr. de Religiosis promulgatis (тамсама, pp. 298-301); CONC. VAT. II, Decr. De accommodata renovatione vitae religiosae, Perfectae Caritatis, n. 24; Decr. De Pastorali Episcoporum munere in Ecclesia, Christus Dominus, n. 15.
   «de Pontificio Opere primario religiosarum vocationum» (пра Папскае Таварыства падтрымкі пакліканняў да манаскага жыцця), 11 febr. 1955: AAS 47 (1955), p. 266; cum adnexis S
6. Пар. PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae, 23 sept. 1950: AAS 42 (1950), p. 685.
7. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium, n. 28: AAS 57 (1965), p. 34.
8. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Ad Catholici Sacerdotii, 20 dec. 1935: AAS 28 (1936), p. 37: «Diligens imprimis esto moderatorum magistrorumque dilectus... Sacris eiusmodi conlegiis sacerdotes tribuite maxima virtute ornatos; neque gravemini eos e muneribus abstrahere, specie quidem maioris ponderis, quae tamen cum hac capitali re, cuius partes nulla alia susceperit, comparari nequeunt» (Перш за ўсё неабходны старанны выбар кіраўнікоў і выкладчыкаў... у такога тыпу сакральную калегію выбірайце святароў, упрыгожаных вышэйшай цнотаю; без усялякіх сумненняў адклікайце іх ад іхніх абавязкаў — нават, калі яны вельмі важныя, аднак не могуць быць роўнымі з гэтай першачарговай справай, якой не заменіць нішто іншае). Quod seligendi optimos principium iterum inculcatur a Pio XII in Litteris Apostolicis ad Ordinarios Brasiliae directis die 23 aprilis 1947, Discorsi e Radiomessaggi IX, pp. 579-580.
9. Пра агульны абавязак садзейнічаць семінарыі гл.: PAULUS VI, Ep. Apost. Summi Dei Verbum, 4 nov. 1963: AAS 55 (1963), p. 984.
10. Пар. PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae, 23 sept. 1950: AAS 42 (1950), p. 684; S. CONGR. DE SACRAMENTIS, Litt. circulares Magna equidem ad locorum Ordinarios, 27 dec. 1935, n. 10. Пра манахаў гл.: Statuta Generalia adnexa Constitutioni Apostolicae Sedes Sapientiae, 31 maii 1956, art. 33. PAULUS VI, Ep. Apost. Summi Dei Verbum, 4 nov. 1963: AAS 55 (1963), p. 987s.
11. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Ad Catholici Sacerdotii, 20 dec. 1935: AAS 28 (1936), p. 41.
12. Прынята, што ў распрацоўцы рэгіянальных ці нацыянальных статутаў семінарый павінны ўдзельнічаць усе зацікаўленыя біскупы, пры гэтым адмяняецца прадпісанне канона 1357, § 4 CIC.
13. Пар. PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae, 23 sept. 1950: AAS 42 (1950), p. 674; S. CONGR. DE SEM. ET STUD. UNIV., La Formazione spirituale del candidato al sacerdozio, Cittа del Vaticano 1965.
14. Пар. S. PIUS X, Exhort. ad Clerum, Haerent animo, 4 aug. 1908: S. Pii X Acta, IV, pp. 242-244; PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae, 23 sept. 1950: AAS 42 (1950), pp. 659-661; IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Sacerdotii Nostri primordia, 1 aug. 1959: AAS 51 (1959), p. 550s.
15. Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Mediator Dei, 20 nov. 1947: AAS 39 (1947), pp. 547ss. et 572s.; IOANNES XXIII, Adhort. Apost. Sacrae Laudis, 6 ian. 1962: AAS 54 (1962), p. 69; CONC. VAT. II, Const. de Sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, art. 16 et 17: AAS 56 (1964), p. 104s.; S. CONGR. RITUUM, Instructio ad exsecutionem Constitutionis de Sacra Liturgia recte ordinandam, 26 sept. 1964, nn. 14-17: AAS 56 (1964), p. 880s.
16. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Sacerdotii Nostri Primordia: AAS 51 (1959), p. 559s.
17. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium, n. 28: AAS 57 (1965), p. 35s.
18. S. AUGUSTINUS, In Ioannem tract. 32, 8: PL 35, 1646.
19. Пар. PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae: AAS 42 (1950), pp. 662s., 685, 690; IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Sacerdotii Nostri Primordia: AAS 51 (1959), pp. 551-553; 556s.; PAULUS VI, Litt. Encycl. Ecclesiam suam, 6 aug. 1964: AAS 56 (1964), p. 634s.; CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium, imprimis n. 8: AAS 57 (1965), p. 12.
20. Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Sacra Virginitas, 25 mart. 1954: AAS 46 (1954), pp. 165ss.
21. Пар. S. CYPRIANUS, De habitu virginum, 22: PL 4, 475; S. AMBROSIUS, De virginibus, I, 8, 52: PL 16, 202s.
22. Пар. PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae: AAS 42 (1950), p. 663.
23. Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Sacra Virginitas, l. c., pp. 170-174.
24. Пар. PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae, l. c., pp. 664 et 690s.
25. Пар. PAULUS VI, Ep. Apost. Summi Dei Verbum, 4 nov. 1963: AAS 55 (1963), p. 991.
26. Пар. PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae, l. c., p. 686.
27. Пар. PAULUS VI, Ep. Apost. Summi Dei Verbum, l. c., p. 993.
28. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium nn. 7 et 28: AAS 57 (1965), pp. 9-11; 33.
29. Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Humani Generis, 12 aug. 1950: AAS 42 (1950), pp. 571-575.
30. Пар. PAULUS VI, Litt. Encycl. Ecclesiam suam, 6 aug. 1964: AAS 56 (1964), pp. 637ss.
31. Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Humani Generis, 12 aug. 1950: AAS 42 (1950), pp. 567-569; Allocutio Si diligis, 31 maii 1954: AAS 46 (1954), p. 314s.; PAULUS VI, Allocutio in Gregoriana Pontificia Studiorum Universitate habita, 12 mart. 1964: AAS 56 (1964), p. 364s.; CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium n. 25: AAS 57 (1965), pp. 29-31.
32. Пар. S. BONAVENTURA, Itinerarium mentis in Deum, Prol., n. 4: «(Nemo) credat quod sibi sufficiat lectio sine unctione, speculatio sine devotione, investigatio sine admiratione, circumspectio sine exsultatione, industria sine pietate, scientia sine charitate, intelligentia sine humilitate, studium absque divina gratia, speculum absque sapientia divinitus inspirata» (Няхай (ніхто) не думае, што яму будзе дастаткова чытання без намашчэння, даследавання — без пабожнасці, сузірання — без захаплення, разважання — без радасці, стараннасці — без пашаны, ведаў — без любові, разумення — без пакоры, запалу — без ласкі Божай, спасціжэння — без мудрасці, дадзенай Богам) (S. BONAVENTURA, Opera Omnia, V, Quaracchi 1891, p. 296).
33. Пар. LEO XIII, Litt. Encycl. Providentissimus Deus, 18 nov. 1893: ASS 26 (1893-94), p. 283.
34. Пар. PONTIFICIA COMMISSIO DE RE BIBLICA, Instructio de Sacra Scriptura recte docenda, 13 maii 1950: AAS 42 (1950), p. 502.
35. Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Humani Generis, 12 aug. 1950: AAS 42 (1950), p. 568s.: «...sacrorum fontium studio sacrae disciplinae semper iuvenescunt; dum contra speculatio quae ulteriorem sacri depositi inquisitionem neglegit, ut experiundo novimus, sterilis evadit» (... дзякуючы вывучэнню святых крыніц сакральныя дысцыпліны заўсёды застаюцца маладымі; адваротная пазіцыя, якая занядбоўвае далейшае вывучэнне святой спадчыны, становіцца, як мы ведаем з практыкі, бясплоднай).
36. Пар. PIUS XII, Sermo ad Alumnos Seminariorum, 24 iunii 1939: AAS 31 (1939), p. 247: «Aemulatio... in veritate quaerenda et propaganda per commendationem doctrinae S. Thomae non supprimitur, sed excitatur potius ac tuto dirigitur» (Спаборніцтва ... у адшуканні і распаўсюджванні праўды згодна з вучэннем св. Тамаша не знішчаецца, але хутчэй падтрымліваецца і адпаведным чынам накіроўваецца). PAULUS VI, Allocutio in Gregoriana Pont. Studiorum Univ. habita, 12 mart. 1964: AAS 56 (1964), p. 365: «(Magistri)... vocem Ecclesiae Doctorum reverenter auscultent, inter quos Divus Aquinas praecipuum obtinet locum; Angelici enim Doctoris tanta est ingenii vis, tam sincerus veritatis amor, ac tanta sapientia in altissimis veritatibus pervestigandis, illustrandis aptissimoque unitatis nexu colligendis, ut ipsius doctrina efficacissimum sit instrumentum non solum ad Fidei fundamenta in tuto collocanda, sed etiam ad sanae progressionis fructus utiliter et secure percipiendos» ((Настаўнікам)... трэба ўважліва прыслухоўвацца да голасу Айцоў Касцёла, сярод якіх першаснае месца займае св. Тамаш Аквінскі. Бо моц дару анёльскага доктара такая вялікая, яго любоў да праўды настолькі непадзельная, а яго мудрасць у даследаванні і тлумачэнні самых глыбокіх праўд і адначасова ў спалучэнні іх у цесным саюзе такая вялікая, што яго вучэнне становіцца самым дзейсным сродкам не толькі надзейнага захавання асноўных падстаў веры, але і карыснага, грунтоўнага атрымання пладоў здаровага развіцця). Пар. таксама Allocutio coram VI Congressu Internationali Thomistico, 10 sept. 1965: AAS 57 (1965), pp. 788-792.
37. Пар. CONC. VAT. II. Const. de Sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, nn. 7 et 16: AAS 56 (1964), pp. 100s. et 104s.
38. Пар. PAULUS VI, Litt. Encycl. Ecclesiam suam, 6 aug. 1964: AAS 56 (1964), p. 640s.
39. Пар. CONC. VAT. II, Const. de Sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, nn. 10, 14, 15, 16; S. CONGR. RITUUM, Instructio ad exsecutionem Constitutionis de Sacra Liturgia recte ordinandam, 26 sept. 1964, nn. 11 et 12: AAS 56 (1964), p. 879s.
40. Пар. CONC. VAT. II, Decr. de Oecumenismo, Unitatis Redintegratio, nn. 1, 9, 10: AAS 57 (1965), pp. 90 et 98s.
41. Уяўленне пра дасканалы вобраз пастыра можна стварыць на падставе дакументаў апошніх Пантыфікаў, у якіх падрабязна гаворыцца пра жыццё, рысы і падрыхтоўку святароў, асабліва: S. PIUS X, Exhort. ad Clerum Haerent animo, S. Pii X Acta, IV, pp. 237ss.; PIUS XI, Litt. Encycl. Ad Catholici Sacerdotii: AAS 28 (1936), pp. 5ss.; PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae: AAS 42 (1950), pp. 657ss.; IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Sacerdotii Nostri Primordia: AAS 51 (1959), pp. 545ss.; PAULUS VI, Ep. Apost. Summi Dei Verbum: AAS 55 (1963), pp. 979ss. Не менш звестак пра фармацыю пастыраў можна знайсці таксама ў: Litt. Encycl. Mystici Corporis (1943), Mediator Dei (1947), Evangelii Praecones (1951), Sacra Virginitas (1954), Musicae Sacrae Disciplina (1955), Princeps Pastorum (1959), а таксама ў: Const. Apost. Sedes Sapientiae (1956) пра кансэкраваных асоб. Пій XII, Ян XXIII і Павел VI неаднаразова тлумачылі вобраз Добрага Пастыра таксама ў сваіх зваротах да семінарыстаў.
42. Пра значэнне стану, які адзначаецца вызнаннем евангельскіх парад, пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium, cap. VI: AAS 57 (1965), pp. 49-53; Decr. de accommodata renovatione vitae religiosae, Perfectae Caritatis.
43. Пар. PAULUS VI, Litt. Encycl. Ecclesiam suam, 6 aug. 1964: AAS 56 (1964), passim, imprimis pp. 635s. et 640ss.
44. Пар. imprimis IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra, 15 maii 1961: AAS 53 (1961), pp. 401ss.
45. Пар. асабліва: CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium n. 33: AAS 57 (1965), p. 39.
46. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium, n. 17: AAS 57 (1965), p. 20s.
47. Шматлікія папскія дакументы папярэджваюць аб тым, што небяспечна забываць у пастырскай дзейнасці пра звышпрыродную мэту або, прынамсі, практычна недаацэньваць звышпрыродныя сродкі; пар. перш за ўсё дакументы, згаданыя ў нумары 41.
48. Апошнія дакументы Апостальскай Сталіцы асабліва падкрэсліваюць неабходнасць клапаціцца пра святароў, якія нядаўна прынялі святарства. Перш за ўсё трэба згадаць: PIUS XII, Motu Proprio Quandoquidem, 2 aprilis 1949: AAS 41 (1949), pp. 165-167; Adhort. Apost. Menti Nostrae, 23 septembris 1950: AAS 42 (1950); Const. Apost. (pro Religiosis) Sedes Sapientiae, 31 maii 1956 et Statuta Generalia adnexa; Allocutio ad sacerdotes «Convictus Barcinonensis», 14 iunii 1957: Discorsi e Radiomessaggi, XIX, pp. 271-273. PAULUS VI, Allocutio coram sacerdotibus Instituti «Gian Matteo Giberti» dioecesis Veronensis, 11 martii 1964: L’Osservatore Romano, 13 marzo 1964.