ПАВЕЛ БІСКУП
СЛУГА СЛУГАЎ БОЖЫХ
З АЙЦАМІ СВЯТОГА САБОРУ
НА ВЕЧНУЮ ПАМЯЦЬ
ДЭКРЭТ
ПРА СРОДКІ МАСАВАЙ КАМУНІКАЦЫІ
«INTER MIRIFICA»
УСТУП
РАЗДЗЕЛ I
РАЗДЗЕЛ II
ЗАКАНЧЭННЕ
УСТУП
1. Сярод незвычайных тэхнічных вынаходстваў, якія з Божай волі чалавечы геній асабліва ў наш час чэрпае са створаных рэчаў, Маці-Касцёл прымае i сочыць з асаблівым клопатам за тымі, што датычаць перадусім чалавечага духу і адкрываюць новыя, усё больш даступныя шляхі перадавання разнастайных навінаў, ідэй i настаўленняў. З гэтых вынаходстваў самымі выдатнымі з’яўляюцца сродкі, якія па сваёй сутнасці здольныя дасягнуць i ўзрушыць не толькі адзінкі, але таксама цэлыя супольнасці і ўсё чалавецтва: прэса, кінематаграфія, радыё, тэлебачанне i інш. Таму іх справядліва можна назваць сродкамі масавай камунікацыі*.
2. Маці-Касцёл безумоўна прызнае, што гэтыя сродкі пры адпаведным выкарыстанні аказваюць чалавецтву вялікую паслугу, бо ў значнай ступені спрыяюць адпачынку i духоўнаму ўзбагачэнню, а таксама пашырэнню i ўмацаванню Божага Валадарства. Ведае таксама, што людзі могуць іх выкарыстоўваць насуперак намерам Боскага Стварыцеля з крыўдаю для сябе. Матчына сэрца Касцёла сціскае боль ад той шкоды, якую чалавечая супольнасць вельмі часта церпіць з прычыны злоўжывання гэтымі сродкамі.
Таму Святы Сабор, падзяляючы чуйны клопат Найвышэйшых Пантыфікаў i біскупаў у такой важнай справе, лічыць сваім абавязкам разгледзець найважнейшыя пытанні, звязаныя са сродкамі масавай камунікацыі. Больш за тое, Сабор перакананы, што яго вучэнне і наказы, прадстаўленыя такім чынам, прычыняцца не толькі да збаўлення хрысціянаў, але таксама да развіцця ўсяго чалавецтва.
РАЗДЗЕЛ I
3. Каталіцкі Касцёл быў устаноўлены Хрыстом Панам, каб усім людзям несці збаўленне. Таму, усведамляючы неабходнасць прапаведавання Евангелля, ён лічыць сваім абавязкам абвяшчаць збаўчую навіну таксама пры дапамозе сродкаў масавай камунікацыі і вучыць людзей правільна імі карыстацца.
Таму Касцёл мае прыроджанае права карыстацца i валодаць рознымі гэтымі сродкамі настолькі, наколькі яны неабходны або могуць дапамагчы ў хрысціянскай фармацыі i ў кожнай справе дзеля збаўлення душ. Святыя пастыры павінны так вучыць вернікаў і кіраваць імі, каб пры дапамозе гэтых сродкаў дасягалася збаўленне i дасканаласць кожнай асобы і ўсяго чалавецтва.
З іншага боку, менавіта свецкія павінны ажыўляць гэтыя сродкі духам гуманізму i хрысціянства, каб яны цалкам адпавядалі вялікім чаканням чалавецтва, а таксама Божаму намеру.
4. Для належнага выкарыстання гэтых сродкаў неабходна, каб усе, хто імі карыстаецца, ведалі прынцыпы маральнага парадку i дакладна іх ажыццяўлялі ў гэтай сферы. Яны павінны звяртаць увагу на змест таго, што перадаецца спецыфічным для кожнага з гэтых сродкаў спосабам, а таксама зважаць на ўсе акалічнасці, такія як мэта, асобы, месца, час i інш., у якіх адбываецца пераказ і якія могуць змяніць або цалкам сказіць праўдзівасць зместу. Тут таксама мае значэнне спосаб уздзеяння, уласцівы кожнаму з гэтых сродкаў, г.зн. яго сіла, якая можа быць настолькі вялікай, што людзі, асабліва непадрыхтаваныя, з цяжкасцю змогуць яе заўважыць, пераадолець або пры неабходнасці нават супрацьстаяць ёй.
5. Найперш трэба, каб усе зацікаўленыя мелі праўдзівае ўяўленне пра правільнае выкарыстанне гэтых сродкаў, асабліва ў дачыненні некаторых пытанняў, якія вельмі інтэнсіўна абмяркоўваюцца ў наш час.
Першае пытанне датычыць гэтак званай інфармацыі, або збору i распаўсюджвання навінаў. Абсалютна зразумела, што ва ўмовах прагрэсу сучаснай чалавечай супольнасці i штораз цяснейшых сувязяў, якія лучаць яе членаў, інфармацыя стала надзвычай карыснай, a нават неабходнай. Адкрытае i своечасовае паведамленне пра падзеі i факты дае ўсім людзям больш поўныя i пастаянныя звесткі, каб яны маглі больш плённа прычыніцца да агульнага дабра i сумесна з большай лёгкасцю ўплываць на далейшае развіццё ўсёй грамадзянскай супольнасці. Таму ў чалавечай супольнасці існуе права на інфармацыю пра тое, аб чым людзі — ці то паасобку, ці з’яднаныя ў супольнасці — павінны ведаць, адпаведна ўмовам кожнага. Аднак дзеля правільнага карыстання гэтым правам неабходна, каб пры захаванні справядлівасці i любові змест паведамлення быў заўсёды праўдзівым i поўным; каб спосаб уздзеяння быў прыстойны i сумленны, г. зн. свята захоўваў маральныя законы, легітымныя правы i годнасць чалавека — як пры збіранні навінаў, так i пры іх распаўсюджванні, бо не кожнае веданне карысна, «а любоў будуе» (1 Кар 8, 1).
6. Другое пытанне датычыць узаемадносінаў паміж г.зв. правамі мастацтва і нормамі маральнасці. Паколькі ўсё больш частыя спрэчкі вакол гэтага нярэдка вынікаюць з фальшывых этычных i эстэтычных дактрын, Сабор сцвярджае, што абсалютна ўсе павінны прызнаваць першынство аб’ектыўнага маральнага парадку. Толькі ён пераўзыходзіць і належным чынам узгадняе паміж сабою парадак усіх іншых спраў чалавека, якімі б годнымі яны не былі, не выключаючы і мастацтва. Толькі маральны парадак ахоплівае ўсю натуру чалавека, які з’яўляецца разумным Божым стварэннем, пакліканым да ўзнёслых спраў. Калі гэты парадак будзе цалкам i верна захоўвацца, то прывядзе чалавека да дасягнення поўнай дасканаласці i шчасця.
7. Урэшце, апавяданне пра маральнае зло, яго апісанне ці прадстаўленне — таксама пры дапамозе сродкаў масавай камунікацыі — можа сапраўды паспрыяць глыбейшаму пазнанню i даследаванню чалавека, выяўленню і падкрэсліванню ўзнёсласці праўды i дабра, што адбываецца дзякуючы адпаведнаму драматычнаму ўздзеянню. Аднак, каб гэта не прынесла душам больш шкоды, чым карысці, гэтыя сродкі павінны сцісла падпарадкоўвацца маральным законам, асабліва ў выпадку спраў, якія патрабуюць належнай стрыманасці або могуць з лёгкасцю абудзіць у чалавеку, які аслаблены першародным грахом, ганебныя жаданні.
8. Паколькі грамадская думка аказвае сёння вялізны ўплыў як на прыватнае, так і на публічнае жыццё грамадзянаў усіх сацыяльных слаёў, пажадана, каб i ў гэтай сферы ўсе прадстаўнікі грамадства выконвалі свой абавязак справядлівасці i любові. Таму яны павінны выкарыстоўваць гэтыя сродкі для фарміравання i пашырэння слушнай грамадскай думкі.
9. Асаблівыя абавязкі маюць усе адрасаты: чытачы, гледачы i слухачы, якія прымаюць па асабістым i дабравольным выбары паведамленні, што перадаюцца гэтымі сродкамі. Правільны выбар патрабуе, каб яны падтрымлівалі ўсё, што адзначаецца маральнай, культурнай i мастацкай вартасцю і, наадварот, пазбягалі таго, што можа стаць для іх прычынай i магчымасцю духоўнай шкоды або праз дрэнны прыклад можа быць небяспечным для іншых, што перашкаджала б добрым паведамленням, a садзейнічала б дрэнным. Апошняе здараецца пераважна тады, калі грошы плацяцца тым, хто выкарыстоўвае гэтыя сродкі толькі дзеля нажывы.
Каб адрасаты захоўвалі маральныя законы, яны павінны своечасова знаёміцца з ацэнкай, якую дае па гэтых пытаннях кампетэнтная ўлада, і кіравацца ёй згодна з нормамі здаровага сумлення. Для паспяховага супрацьстаяння дрэнным уплывам і падтрымання добрых яны павінны імкнуцца правільна накіроўваць і выхоўваць сваё сумленне.
10. Адрасаты, асабліва моладзь, няхай прывучаюць сябе да ўмеркаванага i дысцыплінаванага карыстання гэтымі сродкамі. Больш за тое, яны павінны імкнуцца глыбей разумець тое, што бачаць, слухаюць і чытаюць. Няхай абмяркоўваюць гэта з выхаваўцамі i дасведчанымі людзьмі i вучацца такім чынам правільна ацэньваць рэчы. Бацькі ж няхай памятаюць пра свой абавязак старанна сачыць за тым, каб відовішчы, прэса i іншае, што супярэчыць веры i добрым звычаям, не пранікала ў іх дамы i каб іх дзеці не сустракаліся з гэтым дзесьці ў іншым месцы.
11. Асаблівы маральны абавязак правільнага выкарыстання сродкаў масавай камунікацыі маюць журналісты, пісьменнікі, акторы, рэжысёры, вытворцы, інвестары, выдаўцы, гандляры, выканаўцы, крытыкі i ўвогуле ўсе, хто нейкім чынам і якім-небудзь спосабам удзельнічае ў падрыхтоўцы i пераказванні паведамленняў. Абсалютна відавочна, якія і наколькі важныя абавязкі яны ўсе маюць у сучасных умовах, паколькі могуць праз інфармацыю, а таксама праз прапаганду весці чалавечы род да дабра або да зла.
Яны павінны так упарадкаваць эканамічныя, палітычныя і мастацкія інтарэсы, каб яны ніколі не супярэчылі агульнаму дабру. Дзеля больш поўнага дасягнення гэтай мэты яны павінны ўвайсці ў шэрагі такіх прафесійных арганізацый, якія абавязваюць сваіх прадстаўнікоў, пры неабходнасці нават праз заключэнне дамовы аб належным захаванні маральнага кодэксу, паважаць маральныя законы ва ўсіх сваіх прафесійных занятках i справах.
Няхай заўсёды памятаюць, што большасць чытачоў i гледачоў — гэта моладзь, якая патрабуе такой прэсы i такіх відовішчаў, якія давалі б годны адпачынак і адначасова заахвочвалі б іх да ўзнёслых рэчаў. Акрамя гэтага, яны павінны даручаць апрацоўку паведамленняў рэлігійнага зместу годным i дасведчаным асобам, а таксама перадаваць гэтыя паведамленні з належнай павагай.
12. Грамадзянская ўлада ў гэтай сферы мае асаблівыя абавязкі з прычыны агульнага дабра, да якога скіраваны гэтыя сродкі. Згодна са сваімі службовымі абавязкамі яна павінна абараняць i ахоўваць сапраўдную i справядлівую свабоду інфармацыі, асабліва прэсы, бо гэта неабходна для развіцця сучаснага грамадства; падтрымліваць рэлігію, культуру i выяўленчае мастацтва; гарантаваць адрасатам права карыстацца сваімі законнымі правамі. Апроч гэтага, грамадзянская ўлада павінна падтрымліваць тыя надзвычай карысныя, асабліва для моладзі, ініцыятывы, якія не могуць ажыццявіцца ў іншых умовах.
Урэшце, грамадзянская ўлада, клапоцячыся пра дабрабыт грамадзянаў, абавязана праз выданне спецыяльных законаў і іх стараннае выкананне справядліва і пільна сачыць, каб неадпаведнае выкарыстанне гэтых сродкаў не стварыла сур’ёзнай пагрозы для добрых звычаяў і развіцця грамадства. Гэты чуйны клопат ніякім чынам не абмяжуе свабоды асобных людзей або аб’яднанняў, асабліва ў выпадку, калі дзейсныя меры бяспекі не ажыццяўляюць тыя, хто ўжывае дадзеныя сродкі ў выніку сваіх службовых абавязкаў.
У першую чаргу трэба абараняць моладзь ад прэсы i відовішчаў, якія могуць быць шкоднымі ў іх узросце.
РАЗДЗЕЛ II
13. Усе дзеці Касцёла павінны сумесна і адзінадушна імкнуцца да таго, каб сродкі масавай камунікацыі без прамаруджвання i з вялікай стараннасцю плённа выкарыстоўваліся ў розных апостальскіх працах паводле патрабаванняў часу і месца, апярэджваючы шкодныя ініцыятывы асабліва там, дзе рэлігійнае і маральнае развіццё патрабуе ад іх больш напружанай дзейнасці.
Пастыры павінны рупліва выконваць свае заданні ў гэтай галіне, цесна звязаныя з іх штодзённым абавязкам прапаведавання. Таксама і свецкія, якія ўдзельнічаюць у выкарыстанні гэтых сродкаў, павінны старанна сведчыць пра Хрыста, перадусім выконваючы ўмела i ў духу апостальства свае заданні, a нават непасрэдна падтрымліваючы, па магчымасці, пастырскую дзейнасць Касцёла сваімі тэхнічнымі, эканамічнымі, культурнымі ці мастацкімі здольнасцямі.
14. Найперш неабходна падтрымліваць добрую прэсу. Каб выхоўваць чытачоў цалкам у хрысціянскім духу, трэба таксама ствараць i развіваць сапраўды каталіцкую прэсу, якая пры падтрымцы і пад кіраўніцтвам касцёльнай улады або свецкіх католікаў выдаецца для таго, каб фарміраваць, умацоўваць i падтрымліваць згодную з натуральным законам, каталіцкім вучэннем i маральнасцю грамадскую думку, каб распаўсюджваць i праўдзіва асвятляць факты з жыцця Касцёла. Вернікаў трэба вучыць, што чытанне i распаўсюджванне каталіцкай прэсы неабходна для таго, каб фарміраваць у сабе хрысціянскае меркаванне пра ўсе падзеі.
Усялякімі эфектыўнымі сродкамі трэба падтрымліваць i забяспечваць вытворчасць i паказ кінафільмаў, асабліва адрасаваных моладзі, якія служаць годнаму адпачынку і маюць культурную і мастацкую вартасць. Гэта дасягаецца праз каардынацыю намаганняў, а таксама праз садзеянне ініцыятывам сумленных вытворцаў i распаўсюджвальнікаў, праз падтрымку фільмаў, годных пахвалы паводле агульнага меркавання крытыкаў i адзначаных узнагародамі, праз дапамогу кіназалам, якія належаць каталікам i ўвогуле сумленным людзям, а таксама праз стварэнне іх аб’яднанняў.
Трэба таксама аказваць дзейсную дапамогу годным радыё- і тэлеперадачам, асабліва тым, якія могуць зацікавіць многія сем’і. Неабходна старанна падтрымліваць каталіцкія перадачы, якія заахвочваюць слухачоў i гледачоў да ўдзелу ў жыцці Касцёла i садзейнічаюць засваенню рэлігійных праўд. Там, дзе будзе мэтазгодным, трэба рупіцца пра заснаванне каталіцкіх радыёстанцый. Аднак пры гэтым неабходна дбаць пра высокі ўзровень і эфектыўнасць іх перадач.
Нарэшце, неабходна клапаціцца i пра тое, каб старажытнае і ўзнёслае сцэнічнае мастацтва, якое дзякуючы сродкам масавай камунікацыі ўжо шырока распаўсюджана, прычынялася да маральнага і культурнага выхавання гледачоў.
15. Каб задаволіць вышэйпададзеныя патрабаванні, трэба неадкладна рыхтаваць святароў, кансэкраваных асоб i свецкіх людзей, якія валодаюць адпаведным майстэрствам у выкарыстанні гэтых сродкаў, для апостальскіх мэтаў.
Перадусім трэба падрыхтаваць свецкіх у галіне мастацтва і тэхнікі, веравучэння і маралі, павялічваючы колькасць школ, факультэтаў і інстытутаў, дзе журналісты, аўтары фільмаў, радыё- і тэлеперадач, а таксама іншыя зацікаўленыя асобы маглі б атрымаць поўную адукацыю ў хрысціянскім духу, найперш адносна сацыяльнага вучэння Касцёла. Неабходна таксама выхоўваць тэатральных артыстаў і дапамагаць ім, каб сваім мастацтвам яны маглі паспяхова садзейнічаць грамадскаму дабру. Нарэшце, трэба старанна рыхтаваць літаратурных крытыкаў, крытыкаў кіно, радыё, тэлебачання i інш., каб яны дасканала арыентаваліся ў сваёй галіне, каб навучыліся i ахвотна стваралі меркаванні, прыярытэтам якіх заўсёды былі б маральныя прынцыпы.
16. Каб адрасаты рознага ўзросту і адукацыі маглі правільна карыстацца сродкамі масавай камунікацыі, якія знаходзяцца ў іхнім распараджэнні, ім неабходна адпаведная падрыхтоўка i практыка, якая б улічвала іх асаблівасці, а таксама характар кожнага з гэтых сродкаў. Таму скіраваныя на гэта ініцыятывы, асабліва калі яны датычаць моладзі, ва ўсіх каталіцкіх школах, семінарыях, у апостальскіх аб’яднаннях свецкіх трэба падтрымліваць і пашыраць, а таксама кіраваць імі паводле прынцыпаў хрысціянскай маралі. Падчас катэхізацыі неабходна прадстаўляць i тлумачыць каталіцкую дактрыну і дысцыпліну адносна гэтай справы.
17. Абсалютна недапушчальнай для дзяцей Касцёла з’яўляецца пасіўнасць, калі прапаведаванне слова збаўлення мае перашкоды, звязаныя з тэхнічнымі цяжкасцямі i сапраўды вельмі вялікімі выдаткамі, якіх патрабуюць гэтыя сродкі. Таму Святы Сабор нагадвае пра абавязак падтрымліваць і аддаваць перавагу штодзённым і перыядычным каталіцкім выданням, кінематаграфічным ініцыятывам, радыё- і тэлестанцыям і перадачам, якія распаўсюджваюць i абараняюць праўду, а таксама садзейнічаюць хрысціянскаму выхаванню чалавечага грамадства. Адначасова Сабор настойліва заклікае таварыствы i асобных людзей, якія маюць вялікі аўтарытэт у галіне эканомікі i тэхнікі, каб яны ахвотна і шчодра фінансавалі і падтрымлівалі сваім вопытам гэтыя сродкі — настолькі, наколькі яны служаць сапраўднай культуры і апостальству.
18. Каб умацоўваць розныя формы апостальства Касцёла ў галіне сродкаў масавай камунікацыі, паводле меркавання біскупаў ва ўсіх дыяцэзіях свету павінен быць устаноўлены адзін дзень у годзе, у які вернікаў павучалі б пра іх абавязкі ў гэтай сферы, заклікаючы да малітвы ў гэтай справе і да збірання ахвяраванняў на гэтую мэту. Гэтыя ахвяраванні трэба выкарыстоўваць выключна для ўтрымання i развіцця тых устаноў i ініцыятыў у гэтай сферы, якія падтрымлівае Касцёл, з улікам патрабаванняў усяго каталіцкага свету.
19. У выкананні найвышэйшага пастырскага задання ў сферы сродкаў масавай камунікацыі Найвышэйшаму Пантыфіку дапамагае спецыяльная служба Апостальскай Сталіцы1.
20. Абавязак біскупаў — сачыць у сваіх дыяцэзіях за такога тыпу справамі i намерамі, падтрымліваць іх настолькі, наколькі яны служаць публічнаму апостальству, і каардынаваць іх, не выключаючы спраў, якія ажыццяўляюцца пад кіраўніцтвам манаскіх супольнасцяў, што не падлягаюць юрысдыкцыі мясцовага ардынарыя.
21. Паколькі плённае апостальства ў межах усёй краіны патрабуе адзінства намераў i намаганняў, Святы Сабор пастанаўляе i загадвае, каб усюды ўстанаўліваліся і ўсяляк падтрымліваліся нацыянальныя службы па справах прэсы, кіно, радыё i тэлебачання, галоўным заданнем якіх будзе клопат пра належнае фарміраванне сумлення вернікаў у карыстанні гэтымі сродкамі, а таксама падтрымка i кіраванне ўсялякімі намерамі, якія ажыццяўляюць католікі ў гэтай сферы.
Кіраўніцтва гэтымі нацыянальнымі службамі трэба даручыць спецыяльнай Камісіі Біскупаў або аднаму выбранаму біскупу. У працы гэтых служб павінны браць удзел таксама свецкія, якія добра ведаюць каталіцкае вучэнне і гэтыя мастацтвы.
22. Больш за тое, паколькі ўплыў гэтых сродкаў выходзіць па-за межы асобных краін i робіць адзінкі як бы грамадзянамі ўсёй чалавечай супольнасці, таму нацыянальныя ініцыятывы ў гэтай галіне трэба з’яднаць паміж сабою на міжнародным узроўні. Згаданыя ў № 21 службы павінны цесна супрацоўнічаць з адпаведнымі Міжнароднымі каталіцкімі аб’яднаннямі, якія правамоцна зацвярджаюцца толькі самой Апостальскай Сталіцай i ёй падпарадкоўваюцца.
ЗАКАНЧЭННЕ
23. Каб усе прынцыпы i ўказанні дадзенага Святога Сабору адносна сродкаў масавай камунікацыі былі рэалізаваныя, па непасрэдным даручэнні Сабору і намаганнямі службы Апостальскай Сталіцы, пра якую ішла гаворка ў № 19, пры дапамозе экспертаў з розных краін неабходна выдаць пастырскую Інструкцыю.
24. Святы Сабор спадзяецца, што вышэйпададзеныя пастановы i нормы будуць ахвотна прыняты i дакладна захаваны ўсімі дзецьмі Касцёла, якія ў карыстанні гэтымі сродкамі не толькі не будуць мець шкоды, але, як соль і святло, заправяць зямлю i асветляць свет. Акрамя гэтага, Сабор заклікае ўсіх людзей добрай волі, у першую чаргу кіраўнікоў сродкаў масавай камунікацыі, каб яны стараліся выкарыстоўваць гэтыя сродкі толькі для дабра чалавечай супольнасці, лёс якой усё больш залежыць ад іх адпаведнага ўжывання. Таму няхай імя Пана будзе праслаўлена і старажытнымі творамі мастацтва, i новымі вынаходствамі паводле слоў Апостала: «Езус Хрыстус той самы ўчора, і сёння, і навекі» (Гбр 13, 8).
Усё, што абвешчана ў гэтым Дэкрэце — у цэлым і паасобку — ухвалена Айцамі Святога Сабору. Апостальскай уладай, дадзенай Нам Хрыстом, Мы разам з Дастойнымі Айцамі ў Духу Святым зацвярджаем, прымаем, пастанаўляем і загадваем абнародаваць гэтыя саборныя пастановы дзеля Божай хвалы.
2. Маці-Касцёл безумоўна прызнае, што гэтыя сродкі пры адпаведным выкарыстанні аказваюць чалавецтву вялікую паслугу, бо ў значнай ступені спрыяюць адпачынку i духоўнаму ўзбагачэнню, а таксама пашырэнню i ўмацаванню Божага Валадарства. Ведае таксама, што людзі могуць іх выкарыстоўваць насуперак намерам Боскага Стварыцеля з крыўдаю для сябе. Матчына сэрца Касцёла сціскае боль ад той шкоды, якую чалавечая супольнасць вельмі часта церпіць з прычыны злоўжывання гэтымі сродкамі.
Таму Святы Сабор, падзяляючы чуйны клопат Найвышэйшых Пантыфікаў i біскупаў у такой важнай справе, лічыць сваім абавязкам разгледзець найважнейшыя пытанні, звязаныя са сродкамі масавай камунікацыі. Больш за тое, Сабор перакананы, што яго вучэнне і наказы, прадстаўленыя такім чынам, прычыняцца не толькі да збаўлення хрысціянаў, але таксама да развіцця ўсяго чалавецтва.
РАЗДЗЕЛ I
3. Каталіцкі Касцёл быў устаноўлены Хрыстом Панам, каб усім людзям несці збаўленне. Таму, усведамляючы неабходнасць прапаведавання Евангелля, ён лічыць сваім абавязкам абвяшчаць збаўчую навіну таксама пры дапамозе сродкаў масавай камунікацыі і вучыць людзей правільна імі карыстацца.
Таму Касцёл мае прыроджанае права карыстацца i валодаць рознымі гэтымі сродкамі настолькі, наколькі яны неабходны або могуць дапамагчы ў хрысціянскай фармацыі i ў кожнай справе дзеля збаўлення душ. Святыя пастыры павінны так вучыць вернікаў і кіраваць імі, каб пры дапамозе гэтых сродкаў дасягалася збаўленне i дасканаласць кожнай асобы і ўсяго чалавецтва.
З іншага боку, менавіта свецкія павінны ажыўляць гэтыя сродкі духам гуманізму i хрысціянства, каб яны цалкам адпавядалі вялікім чаканням чалавецтва, а таксама Божаму намеру.
4. Для належнага выкарыстання гэтых сродкаў неабходна, каб усе, хто імі карыстаецца, ведалі прынцыпы маральнага парадку i дакладна іх ажыццяўлялі ў гэтай сферы. Яны павінны звяртаць увагу на змест таго, што перадаецца спецыфічным для кожнага з гэтых сродкаў спосабам, а таксама зважаць на ўсе акалічнасці, такія як мэта, асобы, месца, час i інш., у якіх адбываецца пераказ і якія могуць змяніць або цалкам сказіць праўдзівасць зместу. Тут таксама мае значэнне спосаб уздзеяння, уласцівы кожнаму з гэтых сродкаў, г.зн. яго сіла, якая можа быць настолькі вялікай, што людзі, асабліва непадрыхтаваныя, з цяжкасцю змогуць яе заўважыць, пераадолець або пры неабходнасці нават супрацьстаяць ёй.
5. Найперш трэба, каб усе зацікаўленыя мелі праўдзівае ўяўленне пра правільнае выкарыстанне гэтых сродкаў, асабліва ў дачыненні некаторых пытанняў, якія вельмі інтэнсіўна абмяркоўваюцца ў наш час.
Першае пытанне датычыць гэтак званай інфармацыі, або збору i распаўсюджвання навінаў. Абсалютна зразумела, што ва ўмовах прагрэсу сучаснай чалавечай супольнасці i штораз цяснейшых сувязяў, якія лучаць яе членаў, інфармацыя стала надзвычай карыснай, a нават неабходнай. Адкрытае i своечасовае паведамленне пра падзеі i факты дае ўсім людзям больш поўныя i пастаянныя звесткі, каб яны маглі больш плённа прычыніцца да агульнага дабра i сумесна з большай лёгкасцю ўплываць на далейшае развіццё ўсёй грамадзянскай супольнасці. Таму ў чалавечай супольнасці існуе права на інфармацыю пра тое, аб чым людзі — ці то паасобку, ці з’яднаныя ў супольнасці — павінны ведаць, адпаведна ўмовам кожнага. Аднак дзеля правільнага карыстання гэтым правам неабходна, каб пры захаванні справядлівасці i любові змест паведамлення быў заўсёды праўдзівым i поўным; каб спосаб уздзеяння быў прыстойны i сумленны, г. зн. свята захоўваў маральныя законы, легітымныя правы i годнасць чалавека — як пры збіранні навінаў, так i пры іх распаўсюджванні, бо не кожнае веданне карысна, «а любоў будуе» (1 Кар 8, 1).
6. Другое пытанне датычыць узаемадносінаў паміж г.зв. правамі мастацтва і нормамі маральнасці. Паколькі ўсё больш частыя спрэчкі вакол гэтага нярэдка вынікаюць з фальшывых этычных i эстэтычных дактрын, Сабор сцвярджае, што абсалютна ўсе павінны прызнаваць першынство аб’ектыўнага маральнага парадку. Толькі ён пераўзыходзіць і належным чынам узгадняе паміж сабою парадак усіх іншых спраў чалавека, якімі б годнымі яны не былі, не выключаючы і мастацтва. Толькі маральны парадак ахоплівае ўсю натуру чалавека, які з’яўляецца разумным Божым стварэннем, пакліканым да ўзнёслых спраў. Калі гэты парадак будзе цалкам i верна захоўвацца, то прывядзе чалавека да дасягнення поўнай дасканаласці i шчасця.
7. Урэшце, апавяданне пра маральнае зло, яго апісанне ці прадстаўленне — таксама пры дапамозе сродкаў масавай камунікацыі — можа сапраўды паспрыяць глыбейшаму пазнанню i даследаванню чалавека, выяўленню і падкрэсліванню ўзнёсласці праўды i дабра, што адбываецца дзякуючы адпаведнаму драматычнаму ўздзеянню. Аднак, каб гэта не прынесла душам больш шкоды, чым карысці, гэтыя сродкі павінны сцісла падпарадкоўвацца маральным законам, асабліва ў выпадку спраў, якія патрабуюць належнай стрыманасці або могуць з лёгкасцю абудзіць у чалавеку, які аслаблены першародным грахом, ганебныя жаданні.
8. Паколькі грамадская думка аказвае сёння вялізны ўплыў як на прыватнае, так і на публічнае жыццё грамадзянаў усіх сацыяльных слаёў, пажадана, каб i ў гэтай сферы ўсе прадстаўнікі грамадства выконвалі свой абавязак справядлівасці i любові. Таму яны павінны выкарыстоўваць гэтыя сродкі для фарміравання i пашырэння слушнай грамадскай думкі.
9. Асаблівыя абавязкі маюць усе адрасаты: чытачы, гледачы i слухачы, якія прымаюць па асабістым i дабравольным выбары паведамленні, што перадаюцца гэтымі сродкамі. Правільны выбар патрабуе, каб яны падтрымлівалі ўсё, што адзначаецца маральнай, культурнай i мастацкай вартасцю і, наадварот, пазбягалі таго, што можа стаць для іх прычынай i магчымасцю духоўнай шкоды або праз дрэнны прыклад можа быць небяспечным для іншых, што перашкаджала б добрым паведамленням, a садзейнічала б дрэнным. Апошняе здараецца пераважна тады, калі грошы плацяцца тым, хто выкарыстоўвае гэтыя сродкі толькі дзеля нажывы.
Каб адрасаты захоўвалі маральныя законы, яны павінны своечасова знаёміцца з ацэнкай, якую дае па гэтых пытаннях кампетэнтная ўлада, і кіравацца ёй згодна з нормамі здаровага сумлення. Для паспяховага супрацьстаяння дрэнным уплывам і падтрымання добрых яны павінны імкнуцца правільна накіроўваць і выхоўваць сваё сумленне.
10. Адрасаты, асабліва моладзь, няхай прывучаюць сябе да ўмеркаванага i дысцыплінаванага карыстання гэтымі сродкамі. Больш за тое, яны павінны імкнуцца глыбей разумець тое, што бачаць, слухаюць і чытаюць. Няхай абмяркоўваюць гэта з выхаваўцамі i дасведчанымі людзьмі i вучацца такім чынам правільна ацэньваць рэчы. Бацькі ж няхай памятаюць пра свой абавязак старанна сачыць за тым, каб відовішчы, прэса i іншае, што супярэчыць веры i добрым звычаям, не пранікала ў іх дамы i каб іх дзеці не сустракаліся з гэтым дзесьці ў іншым месцы.
11. Асаблівы маральны абавязак правільнага выкарыстання сродкаў масавай камунікацыі маюць журналісты, пісьменнікі, акторы, рэжысёры, вытворцы, інвестары, выдаўцы, гандляры, выканаўцы, крытыкі i ўвогуле ўсе, хто нейкім чынам і якім-небудзь спосабам удзельнічае ў падрыхтоўцы i пераказванні паведамленняў. Абсалютна відавочна, якія і наколькі важныя абавязкі яны ўсе маюць у сучасных умовах, паколькі могуць праз інфармацыю, а таксама праз прапаганду весці чалавечы род да дабра або да зла.
Яны павінны так упарадкаваць эканамічныя, палітычныя і мастацкія інтарэсы, каб яны ніколі не супярэчылі агульнаму дабру. Дзеля больш поўнага дасягнення гэтай мэты яны павінны ўвайсці ў шэрагі такіх прафесійных арганізацый, якія абавязваюць сваіх прадстаўнікоў, пры неабходнасці нават праз заключэнне дамовы аб належным захаванні маральнага кодэксу, паважаць маральныя законы ва ўсіх сваіх прафесійных занятках i справах.
Няхай заўсёды памятаюць, што большасць чытачоў i гледачоў — гэта моладзь, якая патрабуе такой прэсы i такіх відовішчаў, якія давалі б годны адпачынак і адначасова заахвочвалі б іх да ўзнёслых рэчаў. Акрамя гэтага, яны павінны даручаць апрацоўку паведамленняў рэлігійнага зместу годным i дасведчаным асобам, а таксама перадаваць гэтыя паведамленні з належнай павагай.
12. Грамадзянская ўлада ў гэтай сферы мае асаблівыя абавязкі з прычыны агульнага дабра, да якога скіраваны гэтыя сродкі. Згодна са сваімі службовымі абавязкамі яна павінна абараняць i ахоўваць сапраўдную i справядлівую свабоду інфармацыі, асабліва прэсы, бо гэта неабходна для развіцця сучаснага грамадства; падтрымліваць рэлігію, культуру i выяўленчае мастацтва; гарантаваць адрасатам права карыстацца сваімі законнымі правамі. Апроч гэтага, грамадзянская ўлада павінна падтрымліваць тыя надзвычай карысныя, асабліва для моладзі, ініцыятывы, якія не могуць ажыццявіцца ў іншых умовах.
Урэшце, грамадзянская ўлада, клапоцячыся пра дабрабыт грамадзянаў, абавязана праз выданне спецыяльных законаў і іх стараннае выкананне справядліва і пільна сачыць, каб неадпаведнае выкарыстанне гэтых сродкаў не стварыла сур’ёзнай пагрозы для добрых звычаяў і развіцця грамадства. Гэты чуйны клопат ніякім чынам не абмяжуе свабоды асобных людзей або аб’яднанняў, асабліва ў выпадку, калі дзейсныя меры бяспекі не ажыццяўляюць тыя, хто ўжывае дадзеныя сродкі ў выніку сваіх службовых абавязкаў.
У першую чаргу трэба абараняць моладзь ад прэсы i відовішчаў, якія могуць быць шкоднымі ў іх узросце.
РАЗДЗЕЛ II
13. Усе дзеці Касцёла павінны сумесна і адзінадушна імкнуцца да таго, каб сродкі масавай камунікацыі без прамаруджвання i з вялікай стараннасцю плённа выкарыстоўваліся ў розных апостальскіх працах паводле патрабаванняў часу і месца, апярэджваючы шкодныя ініцыятывы асабліва там, дзе рэлігійнае і маральнае развіццё патрабуе ад іх больш напружанай дзейнасці.
Пастыры павінны рупліва выконваць свае заданні ў гэтай галіне, цесна звязаныя з іх штодзённым абавязкам прапаведавання. Таксама і свецкія, якія ўдзельнічаюць у выкарыстанні гэтых сродкаў, павінны старанна сведчыць пра Хрыста, перадусім выконваючы ўмела i ў духу апостальства свае заданні, a нават непасрэдна падтрымліваючы, па магчымасці, пастырскую дзейнасць Касцёла сваімі тэхнічнымі, эканамічнымі, культурнымі ці мастацкімі здольнасцямі.
14. Найперш неабходна падтрымліваць добрую прэсу. Каб выхоўваць чытачоў цалкам у хрысціянскім духу, трэба таксама ствараць i развіваць сапраўды каталіцкую прэсу, якая пры падтрымцы і пад кіраўніцтвам касцёльнай улады або свецкіх католікаў выдаецца для таго, каб фарміраваць, умацоўваць i падтрымліваць згодную з натуральным законам, каталіцкім вучэннем i маральнасцю грамадскую думку, каб распаўсюджваць i праўдзіва асвятляць факты з жыцця Касцёла. Вернікаў трэба вучыць, што чытанне i распаўсюджванне каталіцкай прэсы неабходна для таго, каб фарміраваць у сабе хрысціянскае меркаванне пра ўсе падзеі.
Усялякімі эфектыўнымі сродкамі трэба падтрымліваць i забяспечваць вытворчасць i паказ кінафільмаў, асабліва адрасаваных моладзі, якія служаць годнаму адпачынку і маюць культурную і мастацкую вартасць. Гэта дасягаецца праз каардынацыю намаганняў, а таксама праз садзеянне ініцыятывам сумленных вытворцаў i распаўсюджвальнікаў, праз падтрымку фільмаў, годных пахвалы паводле агульнага меркавання крытыкаў i адзначаных узнагародамі, праз дапамогу кіназалам, якія належаць каталікам i ўвогуле сумленным людзям, а таксама праз стварэнне іх аб’яднанняў.
Трэба таксама аказваць дзейсную дапамогу годным радыё- і тэлеперадачам, асабліва тым, якія могуць зацікавіць многія сем’і. Неабходна старанна падтрымліваць каталіцкія перадачы, якія заахвочваюць слухачоў i гледачоў да ўдзелу ў жыцці Касцёла i садзейнічаюць засваенню рэлігійных праўд. Там, дзе будзе мэтазгодным, трэба рупіцца пра заснаванне каталіцкіх радыёстанцый. Аднак пры гэтым неабходна дбаць пра высокі ўзровень і эфектыўнасць іх перадач.
Нарэшце, неабходна клапаціцца i пра тое, каб старажытнае і ўзнёслае сцэнічнае мастацтва, якое дзякуючы сродкам масавай камунікацыі ўжо шырока распаўсюджана, прычынялася да маральнага і культурнага выхавання гледачоў.
15. Каб задаволіць вышэйпададзеныя патрабаванні, трэба неадкладна рыхтаваць святароў, кансэкраваных асоб i свецкіх людзей, якія валодаюць адпаведным майстэрствам у выкарыстанні гэтых сродкаў, для апостальскіх мэтаў.
Перадусім трэба падрыхтаваць свецкіх у галіне мастацтва і тэхнікі, веравучэння і маралі, павялічваючы колькасць школ, факультэтаў і інстытутаў, дзе журналісты, аўтары фільмаў, радыё- і тэлеперадач, а таксама іншыя зацікаўленыя асобы маглі б атрымаць поўную адукацыю ў хрысціянскім духу, найперш адносна сацыяльнага вучэння Касцёла. Неабходна таксама выхоўваць тэатральных артыстаў і дапамагаць ім, каб сваім мастацтвам яны маглі паспяхова садзейнічаць грамадскаму дабру. Нарэшце, трэба старанна рыхтаваць літаратурных крытыкаў, крытыкаў кіно, радыё, тэлебачання i інш., каб яны дасканала арыентаваліся ў сваёй галіне, каб навучыліся i ахвотна стваралі меркаванні, прыярытэтам якіх заўсёды былі б маральныя прынцыпы.
16. Каб адрасаты рознага ўзросту і адукацыі маглі правільна карыстацца сродкамі масавай камунікацыі, якія знаходзяцца ў іхнім распараджэнні, ім неабходна адпаведная падрыхтоўка i практыка, якая б улічвала іх асаблівасці, а таксама характар кожнага з гэтых сродкаў. Таму скіраваныя на гэта ініцыятывы, асабліва калі яны датычаць моладзі, ва ўсіх каталіцкіх школах, семінарыях, у апостальскіх аб’яднаннях свецкіх трэба падтрымліваць і пашыраць, а таксама кіраваць імі паводле прынцыпаў хрысціянскай маралі. Падчас катэхізацыі неабходна прадстаўляць i тлумачыць каталіцкую дактрыну і дысцыпліну адносна гэтай справы.
17. Абсалютна недапушчальнай для дзяцей Касцёла з’яўляецца пасіўнасць, калі прапаведаванне слова збаўлення мае перашкоды, звязаныя з тэхнічнымі цяжкасцямі i сапраўды вельмі вялікімі выдаткамі, якіх патрабуюць гэтыя сродкі. Таму Святы Сабор нагадвае пра абавязак падтрымліваць і аддаваць перавагу штодзённым і перыядычным каталіцкім выданням, кінематаграфічным ініцыятывам, радыё- і тэлестанцыям і перадачам, якія распаўсюджваюць i абараняюць праўду, а таксама садзейнічаюць хрысціянскаму выхаванню чалавечага грамадства. Адначасова Сабор настойліва заклікае таварыствы i асобных людзей, якія маюць вялікі аўтарытэт у галіне эканомікі i тэхнікі, каб яны ахвотна і шчодра фінансавалі і падтрымлівалі сваім вопытам гэтыя сродкі — настолькі, наколькі яны служаць сапраўднай культуры і апостальству.
18. Каб умацоўваць розныя формы апостальства Касцёла ў галіне сродкаў масавай камунікацыі, паводле меркавання біскупаў ва ўсіх дыяцэзіях свету павінен быць устаноўлены адзін дзень у годзе, у які вернікаў павучалі б пра іх абавязкі ў гэтай сферы, заклікаючы да малітвы ў гэтай справе і да збірання ахвяраванняў на гэтую мэту. Гэтыя ахвяраванні трэба выкарыстоўваць выключна для ўтрымання i развіцця тых устаноў i ініцыятыў у гэтай сферы, якія падтрымлівае Касцёл, з улікам патрабаванняў усяго каталіцкага свету.
19. У выкананні найвышэйшага пастырскага задання ў сферы сродкаў масавай камунікацыі Найвышэйшаму Пантыфіку дапамагае спецыяльная служба Апостальскай Сталіцы1.
20. Абавязак біскупаў — сачыць у сваіх дыяцэзіях за такога тыпу справамі i намерамі, падтрымліваць іх настолькі, наколькі яны служаць публічнаму апостальству, і каардынаваць іх, не выключаючы спраў, якія ажыццяўляюцца пад кіраўніцтвам манаскіх супольнасцяў, што не падлягаюць юрысдыкцыі мясцовага ардынарыя.
21. Паколькі плённае апостальства ў межах усёй краіны патрабуе адзінства намераў i намаганняў, Святы Сабор пастанаўляе i загадвае, каб усюды ўстанаўліваліся і ўсяляк падтрымліваліся нацыянальныя службы па справах прэсы, кіно, радыё i тэлебачання, галоўным заданнем якіх будзе клопат пра належнае фарміраванне сумлення вернікаў у карыстанні гэтымі сродкамі, а таксама падтрымка i кіраванне ўсялякімі намерамі, якія ажыццяўляюць католікі ў гэтай сферы.
Кіраўніцтва гэтымі нацыянальнымі службамі трэба даручыць спецыяльнай Камісіі Біскупаў або аднаму выбранаму біскупу. У працы гэтых служб павінны браць удзел таксама свецкія, якія добра ведаюць каталіцкае вучэнне і гэтыя мастацтвы.
22. Больш за тое, паколькі ўплыў гэтых сродкаў выходзіць па-за межы асобных краін i робіць адзінкі як бы грамадзянамі ўсёй чалавечай супольнасці, таму нацыянальныя ініцыятывы ў гэтай галіне трэба з’яднаць паміж сабою на міжнародным узроўні. Згаданыя ў № 21 службы павінны цесна супрацоўнічаць з адпаведнымі Міжнароднымі каталіцкімі аб’яднаннямі, якія правамоцна зацвярджаюцца толькі самой Апостальскай Сталіцай i ёй падпарадкоўваюцца.
ЗАКАНЧЭННЕ
23. Каб усе прынцыпы i ўказанні дадзенага Святога Сабору адносна сродкаў масавай камунікацыі былі рэалізаваныя, па непасрэдным даручэнні Сабору і намаганнямі службы Апостальскай Сталіцы, пра якую ішла гаворка ў № 19, пры дапамозе экспертаў з розных краін неабходна выдаць пастырскую Інструкцыю.
24. Святы Сабор спадзяецца, што вышэйпададзеныя пастановы i нормы будуць ахвотна прыняты i дакладна захаваны ўсімі дзецьмі Касцёла, якія ў карыстанні гэтымі сродкамі не толькі не будуць мець шкоды, але, як соль і святло, заправяць зямлю i асветляць свет. Акрамя гэтага, Сабор заклікае ўсіх людзей добрай волі, у першую чаргу кіраўнікоў сродкаў масавай камунікацыі, каб яны стараліся выкарыстоўваць гэтыя сродкі толькі для дабра чалавечай супольнасці, лёс якой усё больш залежыць ад іх адпаведнага ўжывання. Таму няхай імя Пана будзе праслаўлена і старажытнымі творамі мастацтва, i новымі вынаходствамі паводле слоў Апостала: «Езус Хрыстус той самы ўчора, і сёння, і навекі» (Гбр 13, 8).
Усё, што абвешчана ў гэтым Дэкрэце — у цэлым і паасобку — ухвалена Айцамі Святога Сабору. Апостальскай уладай, дадзенай Нам Хрыстом, Мы разам з Дастойнымі Айцамі ў Духу Святым зацвярджаем, прымаем, пастанаўляем і загадваем абнародаваць гэтыя саборныя пастановы дзеля Божай хвалы.
Рым, у св. Пятра, 4 снежня 1963г.
Я, ПАВЕЛ, БІСКУП КАТАЛІЦКАГА КАСЦЁЛА
(Ідуць подпісы Айцоў)
(Ідуць подпісы Айцоў)
Праект дакумента пра сродкі масавай камунікацыі быў разгледжаны на І сесіі Сабору. У ім тлумачылася вучэнне Касцёла адносна прэсы, тэлебачання і радыё, прызнаваліся магчымасці сродкаў масавай камунікацыі і ўказваліся некаторыя пастырскія кірункі. Перапрацаваны тэкст, паглыблены і канкрэтызаваны, быў прыняты 4 снежня 1963 года. У гэтым актуальным дакуменце Касцёл афіцыйна прызнае ролю «мас-медыяў» у сучасным грамадстве і ў жыцці Касцёла, прымае іх як адну з мэтаў сваёй пастырскай дзейнасці і запрашае свецкіх католікаў быць галоўнымі дзейснымі асобамі ў гэтай справе, больш сугучнай іх кампетэнцыі. Сярод ініцыятыў, прапанаваных у дакуменце, — увядзенне штогадовага сусветнага дня сродкаў масавай камунікацыі і стварэнне цэнтральных і мясцовых структур для ажыццяўлення Дэкрэта. Непасрэдна пасля Сабору асаблівае значэнне мае інструкцыя «Communio et progressio».
q
- Айцы Сабору, ахвотна прымаючы пажаданні «Сакратарыяту кнігадрукавання і кіравання відовішчамі», з пакораю просяць Найвышэйшага Пантыфіка пашырыць паўнамоцтвы і абавязкі гэтай службы на ўсе сродкі масавай камунікацыі, не выключаючы і прэсу, а таксама спецыялістаў з розных краін, у тым ліку і свецкіх.
* Заўвага рэд. Хоць у сучаснай беларускай мове замацаваўся выраз «сродкі масавай інфармацыі» (СМІ), у дадзеным выпадку было вырашана выкарыстоўваць іншы тэрмін, які падкрэслівае рознабаковы камунікатыўны характар гэтых сродкаў.
